Andvari - 01.01.2017, Síða 100

ANDVARI „...BILUÐ TRÚ OG BILAÐUR KRISTINDÓMUR...“! 99
Matthías áleit ræður vinar síns þó ekki hafnar yfir gagnrýni eða vera allar
jafnsnjallar. Einkum kannaðist hann við að mörgum kynni að finnast hin
„dogmatiska“ hlið ræðnanna þurr og ófullkomin.93 Þá benti Matthías á að
rauði þráðurinn í kenningu Páls væri „Krists guðsríkiskenning“ sem alþýða
manna að minnsta kosti á Norðurlöndum hefði aldrei getað tileinkað sér. Um
hana sagði skáldið þetta:
Þegar eg las þessar ræður, þekkti eg […] anda þeirra og stefnu, en það vakti
mér harm í hljóði, hve fáir vilja vakna til líkrar lífsskoðunar. Því þá er eins og
fortjaldi sé lypt fyrir augum vorum, og við oss blasi nýtt land, nýtt ríki, nýr
himinn og ný jörð, þar sem réttlætið skal búa. Aðalumtalsefni höf. er guðs-
ríki innra í oss og umhverfis, og jafnframt skynsemin, samvizkan og viljinn.
Hann vegsamar sí og æ guðsorð sem honum birtist alstaðar; hann vegsamar
og kirkjuna, hina ósýnilegu, eða komandi, en fer mörgum þungum orðum um
hina sýnilegu og núverandi, og fer þar öfugt við alla Farísea, eins og von er
til.94
Snemma árs 1896 brást Matthías svo við fram komnum ritdómum sem m.a.
höfðu haldið fram að ræður Páls væru kaldar og ekki í samræmi við lúth-
erska kenningu. Hann viðurkenndi að Páll fjallaði lítið um náð og fyrir-
gefningu en á hinn bóginn rifi hann hvergi niður lútherska kenningu „[…]
sízt beinlínis […]“ þótt hann „[…] brúki biflíuleg „korrektiv“ við þá [trúar-
lærdómana — innsk. HH]“.95 Í siðferðisefnum taldi Matthías Pál jafnvel hafa
verið harðari en sjálfur Vídalín enda væru ræður hans þrungnar „[…] eld­
ingum postullegs vandlætis“.96 Þá áleit Matthías Pál fyrstan til að kenna „
[…] algildan siðalærdóm“ meðal Íslendinga og vera heilt yfir guðfræðingur
nýs tíma.97 Hann væri því líklegur til að ná til þeirra mörgu sem gerst hefðu
fráhverfir kristindóminum:
[…] þá er [húslestrabók Páls — innsk. HH] sú eina guðsorðabók vor, sem for-
takslaust vinnur áheyrn alls þess fjölda fólks, sem hér á landi eins og annars-
staðar meir og minna afrækja kirkjur og kennidóm. […] Menn lesa [ræðurnar
— innsk. HH] af því þær svara þeirra trúarþörf, tala hvorki eins og „hinir
skriptlærðu“, né snúast um leyndardóma með vanans hálfvolga „salvelse“. […]
Séra P. S. er hinn fyrsti ´missíóneri´ hjá oss í nýja stílnum, sá fyrsti, sem með
nýrri andagipt kennir, að vér séum ekki fæddir þrælar fjandans, heldur frjáls
og göfug guðsbörn — […]“98
Árið áður (1895) hafði Guðmundur Friðjónsson (1869–1944) skáldbóndi á
Sandi í Aðaldal fagnað Helgidaga­prédikunum Páls sem hann taldi hljóta að
vekja verðskuldaða athygli: