Andvari - 01.01.2017, Blaðsíða 110

ÁRMANN JAKOBSSON
Íslendingasögur í mótun
um fyrstu heildarútgáfu Íslendingasagnanna,
samhengi hennar og áhrif
Hvaða máli skiptu Íslendingasögur á 19. öld?
Alla 20. öldina var sú hugmynd áberandi að Íslendingar hefðu um aldir alda
alist upp við Íslendingasögur, kunnað þær utanbókar, trúað þeim og haft
á þeim mikla ást. Var þá „aldamótakynslóðin“ iðulega tekin sem fulltrúi
hinnar íslensku þjóðar fyrr og síðar og sjónum þá ekki alltaf beint að því
hvernig sögunum var miðlað til þjóðarinnar.1 Enginn vafi leikur vissulega
á að Íslendingasögurnar skiptu miklu máli í menningu 20. aldar, einkum í
upphafi aldarinnar. Áhrif þeirra á fyrri hluta 20. aldarinnar hafa verið rædd
og greind af Jóni Karli Helgasyni sem sýndi fram á að á þeim tíma var það
einkum inntak sagnanna sem lesendum var hugleikið fremur en höfundar
þeirra sem áherslan færðist á síðar.2
Á hinn bóginn hefur minna hefur verið fjallað um samband 19. aldar
manna við Íslendingasögurnar. Ekki er víst að það hafi endilega verið jafn
sterkt – þannig er enginn vafi á að eftir vaxandi málstöðlun í anda fornsagna
á 19. öld stóð málfar Íslendinga í upphafi 20. aldar nær Íslendingasögunum
en málfarið í upphafi þeirrar nítjándu sem Rasmus Christian Rask og fleiri
höfðu amast við eins og frægt er orðið.3 Eins benda rannsóknir Matthew J.
Driscoll til þess að annars konar sögur (s.s. fornaldarsögur, riddarasögur og
ekki síst stælingar þeirra frá seinni öldum) hafi ef til vill verið heldur vin-
sælli en sjálfar Íslendingasögurnar á 18. öld og fram á 19. öldina, að minnsta
kosti til í fleiri handritum og þær voru því ef til vill talsvert áhrifameiri í ís-
lensku bókmenntalífi á 18. og 19. öld.4 Það breyttist á síðari hluta 19. aldar,
í miðri sjálfstæðisbaráttunni. Í þeirri sögu voru ýmsir persónur og leikendur
og hér verður sjónum beint að einni þeirri mikilvægustu sem sjaldan hefur
þó verið mjög til umræðu þegar rætt er um Íslendingasögur: bókaútgefand-
anum.5
Eins og fram hefur komið skipti sjálfstæðisbarátta Íslands frá Fjölni til