Andvari - 01.01.2017, Page 111

110 ÁRMANN JAKOBSSON ANDVARI
lýðveldisstofnunar (1835–1944) talsverðu máli fyrir mótun fræðilegra hug-
mynda um Íslendingaþætti, Íslendingasögur og aðrar miðaldabókmennta-
greinar.6 Í kvæðinu „Ísland“ sem birtist í fyrsta Fjölni (1835) höfðu hetjur
Íslendingasagnanna birst sem leikendur í leiknum um sjálfstæði Íslands og
hugmyndir manna um Íslendingasögur voru þannig náið venslaðar hinni pól-
itísku baráttu um sjálfstæði Íslands sem setti svo mjög svip sinn á íslenska um-
ræðu seinustu öldina fyrir lýðveldisstofnunina árið 1944. Einmitt þess vegna
er ekki hægt að gera ráð fyrir að hugmyndir manna um Íslendingasögur hafi
verið nákvæmlega eins í upphafi 20. aldar og hálfri annarri öld fyrr.
Íslendingasögur á 18. öld
Prentútgáfur Íslendingasagna voru engar fyrr en á ofanverðri 18. öld; ein sú
fyrsta var Ágætar fornmannasögur og Nokkrir margfróðir söguþættir, tvö
bindi prentuð á Hólum 1756, gefin út af Birni Markússyni lögmanni (1716–
1791) í félagi við Gísla Magnússon biskup (1712–1779), nokkrum árum áður
en „Ósýnilega félagið“ svokallað var stofnað af Gísla biskupi og Hálfdan
Einarssyni skólameistara (1732–1785). Hér var engin viðhafnarútgáfa á ferð
heldur var ætlunin greinilega sú að ná til allmargra lesenda.7
Í þessum tveimur bindum voru prentaðar 11-14 Íslendingasögur, eftir
því hvernig talið er. Þar á meðal voru tvær sögur sem á 20. öld töldust til
fremstu sagna: Grettis saga og Gísla saga. Hinar sögurnar sem Björn gaf út
voru Bandamannasaga, Bárðarsaga, Harðarsaga, Hávarðarsaga Ísfirðings,
Kjalnesinga saga, Króka­Refssaga, Víga­Glúmssaga, Víglundarsaga, Þórðar
saga hreðu, Gestssaga Bárðarsonar (nú talin til Bárðar sögu), Þáttur af Jökli
Búasyni (nú iðulega prentaður með Kjalnesinga sögu) og Ölkofra þáttur sem
á 20. öld er oftast gefinn út meðal Íslendingasagna en stundum talinn til
þátta – hluti af bókmenntagreinaflokkun fornsagna á 20. öld eru óljós mörk
milli Íslendingasagna og Íslendingaþátta sem gerast á Íslandi.8 Vísbendingar
eru um að bækurnar tvær hafi ekki selst vel og gæti það stafað af takmörk-
uðum kaupendahóp fyrir svo dýrar bækur eða jafnvel takmörkuðum áhuga á
sögunum sjálfum á þessum tíma miðað við það sem síðar varð.9
Það vekur athygli að fyrir utan sögur Grettis og Gísla hefur engin þessara
sagna sem fyrst voru prentaðar á Íslandi verið höfð í sérstökum hávegum í
seinni tíð: það má velta fyrir sér hve margir Íslendingar nútímans myndu nefna
Víglundarsögu, Þórðarsögu hreðu og Króka­Refssögu ef hundrað manns
væru stöðvaðir í Kringlunni og beðnir um að þylja upp allar Íslendingasögur
sem þeir myndu á einni mínútu.10 Þorri sagnanna sem Björn Markússon
bjó til prentunar hefur raunar seinustu áratugina verið talinn til „unglegu
Íslendingasagnanna“ sem ekki þóttu jafn listfengar og þær sígildu.11