Andvari - 01.01.2017, Page 122

ANDVARI ÍSLENDINGASÖGUR Í MÓTUN 121
út 1946–1949 en endurprentaðar 1953. Guðni hafði áður verið viðriðinn
útgáfu Sigurðar og m.a. gefið út Íslendinga þætti á vegum hans árið 1935. Í
þeirri útgáfu mátti finna ýmsar nýjungar, einkum þá að Guðni gaf út sögur
frá seinni öldum ásamt Íslendingasögum sem fulltrúa sömu hefðar og hann
bætti líka við Íslendingaþáttum, en útgáfur hans reyndust hafa takmörkuð
fræðileg áhrif þrátt fyrir miklar vinsældir.33
Guðni Jónsson gaf út þrjár sögur sem ekki höfðu náð inn í
Íslendingasagnaútgáfu Sigurðar Kristjánssonar en eru nú almennt skilgreind-
ar sem Íslendingasögur: Króka­Refssögu, Gunnarssögu Keldugnúpsfífls
og Droplaugarsonasögu undir því heiti. Þær voru síðan gefnar út í 11. og
14. bindi Íslenzkra fornrita (1951 og 1959) og hafa síðan verið taldar með
Íslendingasögnum þó að ýmsar aðrar sögur sem Guðni gaf út á vegum
Íslendingasagnaútgáfunnar hafi ekki náð inn í flokkinn.
Bókmenntagreinin Íslendingasögur festist í sessi með útgáfu Sigurðar
Kristjánssonar. Hún hafði eflaust sín áhrif á útgáfu Íslenzkra fornrita og þar
með á þá grundvallarspurningu hvaða sögur skuli telja til Íslendingasagna.
Lítið ber hins vegar á að þau áhrif séu viðurkennd og útgefendur Íslenzkra
fornrita minnast raunar yfirleitt ekki á útgáfu Sigurðar þegar þeir rekja fyrri
útgáfur sagna sinna í formála.
Hvað gerðist árið 1890?
Í athyglisverðri grein í Nýrri sögu (1995) ræðir Sigurður Gylfi Magnússon
um áhrif fornsagna á siðferði þjóðarinnar og telur að veraldlegt sagnaefni
hafi þá rutt sér til rúms og móti þjóðina mun frekar en áður. Hann rekur
þessar breytingar til fyrri hluta 19. aldarinnar og talar raunar um „íslenskar
fornbókmenntir“ og „íslenskar fornsögur“.34 Það er enginn vafi á að útgáfa
fornsagna á fyrri hluta 19. aldar hafði áhrif á Íslandi en eins og hér hefur
verið bent á voru Íslendingasögurnar sjálfar þar ekki ævinlega fremstar í
flokki. Þær voru ekki mest áberandi í fornsagnaútgáfu í Kaupmannahöfn
og á sjálfu Íslandi hófst prentun þeirra ekki að ráði fyrr en upp úr 1850.35
Útgáfa Sigurðar Kristjánssonar var fyrsta heildarútgáfa sagnanna og sumar
þeirra voru þar prentaðar í fyrsta sinn. Fyrir daga þessarar útgáfu var sér-
staða Íslendingasagnanna lítil sem engin og fyrir utan Njálssögu, Grettissögu
og e.t.v. nokkrar aðrar sögur var virðing þeirra líklega heldur minni en
riddarasagna, fornaldarsagna, konungasagna og Sturlungu. Útgáfusaga
Íslendingasagna á 18. og 19. öld sem hér hefur verið rakin bendir að minnsta
kosti eindregið í þá átt.
Í upphafi þessarar greinar minntist ég á aldamótakynslóðina og hvernig
áhrif Íslendingasagnanna á hana voru umtalsverð eins og vel hefur verið