Andvari - 01.01.2017, Side 153

152 PÁLL BJARNASON ANDVARI
ef til vill hætt við að bera hálfsysturina (Kristjönu Havstein) fyrir sögunni,
breytir því í frænku. Höfundur hefur bætt við á spássíur fróðleik sem er ekki
felldur beint inn í meginmálið, er skrifaður með öðru skriffæri og lítur út
fyrir að vera síðari tíma viðbætur. Þar eru nöfn skrifuð fullum stöfum og
sögð nánari deili á Þóru, foreldrum hennar og giftingu.3
Höfundur lýsir samveru Jónasar og Þóru með vísan til Ferðaloka og með
tilstyrk heimildarkonu sinnar:
Stúlkan var fríð sýnum og hin myndarlegasta, en það er í minnum haft, hve
mikið hár hún hafði; var það svo mikið, að það fjell um lendar henni, þegar
úr því var greitt, og jarpt var það eins og á Jónasi sjálfum. Um það kvað hann:
Greiddi eg þjer lokka [etc.].4
Eftir að hafa lýst fleiri dæmum um samveru Þóru og Jónasar í Ferðalokum
er niðurstaða Ágústs þessi:
Þetta var vorgróður ástarinnar hjá þeim báðum, það leynir sjer ekki; kvæðið
lýsir helst ánægjunni yfir því, að þau máttu vera saman eins og börn, að þau
gátu leikið saman, lesið blóm, bundið þau saman í hringa og krýnt hvort
annað með þeim. Frá ástinni hjá þeim greinir aðeins hinn roðnandi hlýr
stúlkunnar og styrkur sveinsins, að geta varið og borið blómhnapp svo fagran
yfir strauma stríða. En blómálfarnir spáðu skilnaði þeirra og grjetu.
Valla hefir þessi hin fyrsta ást gagntekið Jónas eða hertekið hann, því svo
er að sjá sem hún líði úr huga hans; minnist hann hennar ekki aptur fyr en
undir lok æfi sinnar og kallar hana þá ýmist „Ástin mín“ eða „Gömul saga“.
Frásögninni, sem Ágúst kveðst hafa eftir frænku Þóru, ber að mestu saman
við það sem Matthías Þórðarson hefur eftir Kristjönu Havstein í Iðunni
1925, nema hvað frásögn Matthíasar er töluvert ítarlegri. Í einu greinir þá
þó mjög á. Ágúst áleit að Jónas hefði fljótlega gleymt Þóru þar til undir lok
ævi sinnar þegar hann orti Ferðalok. Hann var því sama sinnis og Hannes
Hafstein, að kvæðið væri um „gamlar og gleymdar ástir“ sem ýfðust upp á
tímum þunglyndis. En Matthías taldi að Jónas hefði ort kvæðið strax að ferð
lokinni, hann hefði elskað og tregað Þóru alla tíð og öll ástarljóð hans væru
ort með hana í huga.
Þegar kemur að stúlkunni, sem Jónas heillaðist af í Reykjavík 1829-1832,
ber einnig mikið á milli. Í fyrirlestrinum segir Ágúst:
Mun hann og á þeim árum hafa kynnst stúlku þeirri, er aldrei gekk honum úr
minni síðan. Hún hjet Guðný [síðar hefur verið strikað yfir það nafn og krotað
Kristjana Kn. með blýanti fyrir ofan] og var af góðu bergi brotin. Aldrei bað
hann hennar, líklegast af þeim ástæðum, að hann þóttist ekki geta boðið henni