Fréttablaðið - 03.12.2022, Qupperneq 104

Álfadalur
– Sönn saga um
kynferðisof beldi,
þöggun og afleiðingar
Fréttablaðið birtir bút úr bókinni
Álfadalur – Sönn saga um kynferðis-
ofbeldi, þöggun og afleiðingar þess
eftir Guðrúnu J. Magnúsdóttur. Í
bókinni rekur höfundur sögu móður
sinnar, Sigurbjargar Oddsdóttur,
Siddu. Þetta er saga harðrar lífs-
baráttu, hroðalegrar grimmdar og
lamandi meðvirkni svo lesandann
rekur í rogastans. En það er líka saga
af ótrúlegri þrautseigju og viljastyrk
konu sem tekst að lifa innihaldsríku
lífi þrátt fyrir hörmuleg áföll.
Ingjaldssandur
Dagur reiði, dagur bræði
Guðrún J. Magnúsdóttir er fædd 1949 og alin upp í Andakílsárvirkjun og á
Akranesi. Hún hefur ort vísur og tækifærisljóð í meira en fjóra áratugi.
Sigurbjörg Oddsdóttir, Sidda, á
fermingaraldri.
Það er komið sumar, stríðinu er
lokið, vinna að glæðast og landið
löngu búið að rétta úr kreppunni
milli stríða. Konur þurfa ekki
lengur að vera vinnukonur á heim-
ilum efnafólks fyrir skítalaun, þeim
bjóðast betri störf en að breiða salt-
fisk á reitum. Þær fara helst ekki
lengur sem vinnukonur í sveit nema
fyrir gott kaup og svo ef þær mega
hafa með sér barn eða börn.
Enn er notast við skömmtunarseðla
en færri vörur eru skammtaðar og
alls konar lúxusvara streymir inn
í landið, bæði af Vellinum í gegnum
Kanann og með f lugi eða skipum,
amerískir bílar eru komnir á göt-
urnar og vinna við þjóðveginn
á fullri ferð þó hringvegur sé
um ókomin ár aðeins fjarlægur
draumur.
Í Álfadal hafa börnin vaxið úr grasi,
Svanur er orðinn níu ára, Inga ell-
efu, Munda þrettán. Sidda er fimm-
tán, hún verður sextán í júlí, en hún
verður ekki sjálfráða fyrr en átján,
sjálfræðisaldur var hækkaður á
stríðsárunum svo hægt væri að
taka unglingsstúlkur af götunum í
Reykjavík og senda þær á upptöku-
heimili eða í sveit. Sidda kemst því
ekki að heiman fyrr en eftir rúm tvö
ár, þegar hún verður átján.
Hún hefur þolað misþyrmingar og
nauðganir föður síns í nær fimm
ár og gerir allt sem í hennar valdi
stendur til að halda honum frá
Mundu og Ingu. Þegar hún lítur á
þær og sér hvað þær eru enn litlar
og mikil börn, áttar hún sig á því
hvað hún sjálf var mikið barn þegar
fyrst var brotið á henni og hana
svíður í brjóstið yfir glataðri æsku
og sakleysi. Jói vinur hennar og
Stína eru enn á Sandinum en Róra,
sem hefur lokið við húsmæðraskól-
ann, er eiginlega f lutt að Brekku,
hún og Ragnar eru trúlofuð.
Nonni hefur verið mikið meira
heimavið, er farinn að fara á refa-
veiðar með Guðmundi refaskyttu
á Brekku og er að draga sig eftir
Mundu dóttur hans, sem er jafn-
gömul honum. Jói er hrifinn af
Siddu og talar oft um að þegar
hann sé búinn í búnaðarskólanum
geti þau farið að búa. Hún felur
sársaukann bak við fallegt bros og
segir stríðnislega að þá verði hann
orðinn skotinn í annarri og innra
með henni er þessi sári verkur. …
Mamma hennar hefur verið að gefa
henni auga, einn daginn biður hún
Siddu að tala við sig og þær setjast
við eldhúsborðið með kaffisopa, en
Sidda þarf fljótlega að stökkva út og
kasta upp. Þegar hún kemur út af
kamrinum stendur mamma hennar
fyrir utan, brúnaþung og illileg á
svipinn. Hún tekur í handlegg Siddu
og dregur hana með offorsi inn í bæ.
– Hvenær hafðir þú síðast á
klæðum? Spyr hún umsvifalaust.
Villa hefur aldrei getað talað um
að vera á túr, eða að Rósa frænka
sé í heimsókn eins og svo margar
konur gera, nei, það er annaðhvort
að vera á blæðingum, sem hún notar
sjaldan, eða að hafa á klæðum.
Sidda þarf að hugsa sig um.
– Um mánaðamótin minnir mig,
stynur hún loksins upp og horfir
undrandi á mömmu sína.
– Hvaða mánaðamót? Mamma
hennar er grimm og hefur hækkað
röddina. Tveir rauðir dílar eru
á kinnum hennar og hún hvessir
augun eins og hún geti lesið inn í
sálina á dóttur sinni. Siddu hefur
alltaf fundist mamma hennar hafa
skrítin augu, þau eru móleit en samt
hvorki græn né brún heldur mitt á
milli og í öðru þeirra er svartur lítill
blettur, eins og títuprjónshaus.
– Svaraðu krakki! Segir mamma
hennar æst. …
– Er það litla kvikindið hann Jói
vinur þinn? Spyr hún óðamála og
þegar Sidda svarar strax neitandi og
segir að hann hafi nú ekki einu sinni
kysst sig, verður hún enn reiðari.
– Hver er það þá? Einhver af Brekk-
ustrákunum? Ég þori að veðja að
það er Kristján, ég hef sko alveg séð
hann gefa þér auga.
Nú verður Sidda reið. Ætlar
mamma hennar að láta þetta bitna
á einhverjum blásaklausum manni
sem aldrei hefur svo mikið sem tekið
utan um hana, nema þá til að dansa
kannski. Hún svitnar og kólnar á
víxl. Hún getur ekki látið mömmu
sína bera þetta upp á saklausan
mann. Ekki yrði það minna umtal,
hún verður að herða sig upp og segja
henni sannleikann.
– Mamma sestu niður og róaðu þig,
ég þarf að segja þér hver er faðirinn
en það er ótrúlega erfitt og líka bara
hættulegt, segir hún og tekur um
báðar hendur mömmu sinnar og
horfir beint í augu hennar.
– Þú átt ekki eftir að trúa mér en
hvert orð sem ég ætla að segja þér er
dagsatt. Kaldur sviti rennur niður
eftir bakinu á henni og nærskyrtan
límist við hrygginn. Hún er ísköld
á höndunum og þær titra. Mamma
hennar hefur nú loks náð að róa sig
niður og horfir með samúð á dóttur
sína.
– Mamma, ég vissi ekkert að ég væri
ófrísk, ég hélt bara að ég væri með
pest, en svona er þetta, ég sé það
núna og ég skil ekki að hann skyldi
hafa haldið að þetta gæti gengið
svona lengi.
Mamma hennar starir orðlaus á
hana.
– Hvað hefur þetta varað lengi?
Spyr hún svo dauf.
– Síðan ég var ellefu ára og strauk
heim. Segir Sidda tónlaust. Og ég
sem hélt að ég væri að f lýja Bárð,
bætir hún við, hann var alltaf að
káfa á mér og tala um að ég væri
orðin fullorðin, komin með brjóst
og svona, það var þess vegna sem
ég fór frá Kirkjubóli. Daníel reyndi
að stoppa mig þegar ég stökk út í
bátinn, hann sagði að ég væri að
fara úr öskunni í eldinn. Mamma
heldurðu að fleiri viti hvernig hann
er, fyrst að Daníel sagði þetta?
– Hvernig hver er? Mamma hennar
situr þarna eins og stytta, allur
vindur úr henni, hendurnar kreista
kaffibollann eins og þar sé einhvern
styrk að finna og hún er orðin náföl.
– Mamma þú veist þetta alveg,
manstu ekki þegar Róra sagði að nú
gæti ég farið með helvítis karlinum
í húsin fyrst ég væri komin heim, þú
veist að hún hefur hvergi verið ein
með honum síðan, þú hefur aldrei
spurt mig af hverju hefur séð á mér
eftir hann, glóðaraugu og marblett-
ir, þú manst þegar Gummi kom hálf-
meðvitundarlaus heim eftir að hafa
legið rotaður úti í húsum í marga
klukkutíma, pabbi er margbúinn
að hóta mér að berja þig í klessu ef
ég segi frá, nú er hann farinn að hóta
því að ráðast þá bara á litlu stelp-
urnar ef að ég „gegni“ ekki. Sidda er
orðin óðamála og kreistir hendur
mömmu sinnar svo fast að þær eru
farnar að blána.
Allt í einu stekkur mamma hennar
upp úr stólnum og fer að æða fram
og aftur um eldhúsið. Svo snýr hún
sér að dóttur sinni og lemur í borðið
af öllu afli.
– Þú skalt ekki voga þér að bera
svona glæp upp á hann pabba þinn.
Hvers konar lygar eru þetta eigin-
lega? Hvað á þetta að fyrirstilla?
Ertu að hylma yfir með einhverjum
bölvuðum ódrætti og reynir að klína
svona viðbjóði á hann pabba þinn.
Þetta eru allt saman ógeðslegar
lygar og svona áburður varðar við
lög. Hefurðu gert þér grein fyrir að
pabbi þinn færi í fangelsi í mörg ár
ef þetta sannaðist upp á hann. n
Bærinn Álfadalur stóð á Ingjaldssandi. MYNDIR/AÐSENDAR
72 Menning 3. desember 2022 LAUGARDAGURFRÉTTABLAÐIÐ