Úrval - 01.10.1952, Page 20

38
ÚRVAL
eru skordýr heldur annar flokk-
ur liðdýra) lifi á skordýrum og
séu einnig fæða fyrir þau.
„Samskiptin“ verða enn
flóknari við það, að þessar teg-
undir eru dýraætur á lirfustig-
inu, en lifa fullþroskaðar á hun-
angi. Líf lirfunnar er þá undir
því komið, að móðirin velji
handa henni rétta fæðutegund,
sem hún étur ekki sjálf.
Við eldi og umsjá afkvæm-
anna sýna skordýrin og kóngu-
lærnar í hegðun sinni nokkrar
athyglisverðar hliðstæður við
skynsemi mannsins, og nokkur
dæmi um algerlega blinda eðlis-
hvöt. Dæmið sem ég ætla að
lýsa hér fjallar um tarantúla
kóngulær og erkióvin þeirra
grafaravespuna af ættinni Pep-
sis. Það er sígilt dæmi um skyn-
semina andspænis eðlishvötinni
— um fórnardýr sem óvitandi
lætur tortíma sér, þó að það
sé fyllilega fært um að verja
sig.
Flestar kóngulær af taran-
túla tegundinni lifa í hitabelt-
inu, en nokkrar lifa í tempraða
beltinu. Sum afbrigðin eru stór
og hafa sterka bitkróka, sem
þær geta opnað með djúpa und.
En þessar óárennilegu kóngulær
ráðast ekki á menn; það er hægt
að halda á þeim í lófa sér, ef
varlega er farið með þær, án
þess þær bíti. Bitið er ekki hætt-
ulegt öðrum en skordýrum og
litlum spendýrum, t. d. músum;
fyrir mann er það ekki verra en
vespustunga.
„Til eru svo einstæðar og skrítn-
ar eðlishvatir (hjá skordýrum),
eins og t. d. hjá Yúkka-flugunni,
að menn hafa alveg- gefist upp
við að skýra uppruna þeirra. Lirf-
ur þessarar flugu verða að vöfum
hálfum mánuði áður en hin lilju-
kennda yúkka-jurta springur út.
Á henni eru gulhvít klukkumynd-
uð blóm, sem standa ekki opin
nema eina nótt. Samt er flugan
til taks á réttum tíma, fer að
safna blómdufti jurtarinnar, hnoða
því í köggla, sem hún svo þrýstir
ofan á frævurnar og frjóvgar
þannig blómið. Jafnframt stingur
hún legbroddi sínum niður i fræ-
legið og verpir þar 3—4 eggjum.
Svo lokast blómið, en eftir 4—5
daga eru lirfurnar komnar úr
eggjunum og nærast nú á helm-
ingi fræjanna, sem eru 200 talsins,
áður en þær bora sig út úr aldin-
inu, en hinn helmingur fræjanna
verður eftir handa plöntunni til
útsæðis. Við slíkar eðlishvatir
standa menn uppi orðlausir, et
þeir þá ekki fara að hjala um
hendingu, náttúruval og annað
slíkt, sem ekki getur skýrt neinar
raunverulegar athafnir eða eigin-
leika. Hér myndi aftur þefvísi,
bragð og ljóssælni flugunnar koma
að haldi, ef um raunverulega
skýringu ætti að vera að ræða.
Úr „Almennri sálarfræði"
eftir dr. Ágúst H. Bjarnason.
Tarantúlumar lifa venjulega
í djúpum, pípulaga jarðholum.
Þær koma upp á yfirborðið á
kvöldin og leita aftur niður í
dögun. Kynþroska karldýr ráfa
um á nóttunni í leit að maka og
villast stundum inn í hús.
Nokkrum vikum eftir að karl-
kóngulóin hefur eðlað sig deyr