Íslenska leiðin - 01.11.2003, Blaðsíða 11

notið nærveru við náttúru landsins. Byggðarlög af
þessu tagi hafa upp á margt að bjóða til dæmis
fyrir þá sem vilja lifa kyrrlátara lífi í nánu sambýli
við náttúruna. Tilvist slíkra byggðarlaga eykur f
reynd fjölbreytileika þjóðlífsins og skapar tækifæri
fyrir fólk til ólíkra lífshátta. Mestu skiptir að slíkum
byggðarlögum sé með einhverju móti tryggður
aðgangur að náttúruauðlindunum, þar sé góð og
örugg grunnþjónusta og samgöngur og fjarskipti
séu greið.
Á hinn bóginn er útlit fyrir að almennt fækki
störfum í hefðbundnum landbúnaði á komandi
árum og ef til vill einnig að einhverju marki í
sjávarútvegi. Þetta setur mörg byggðarlög í vanda
sem Ijóst er að bregðast verður við með því að
byggja upp atvinnu og þjónustu á öðrum sviðum.
Byggðarlög sem ætla sér að vaxa og dafna þurfa
að geta boðið upp á skilyrði sem gera það
áhugavert fyrir ungt fólk að setjast þar að og ný
fyrirtæki að hefja starfsemi. Þau þurfa að geta
boðið upp á góða, aðgengilega og stöðuga
uppeldis- og velferðarþjónustu, öflugt atvinnulíf,
hæft og menntað fólk og fjölþætta
atvinnumöguleika, verslun og þjónustu. Þau þurfa
enn fremur að vera vakandi fyrir breytingum í
samfélaginu og geta brugðist við nýjum aðstæðum
í atvinnulífi eða nýjum kröfum einstaklinga og
fyrirtækja um þjónustu, samgöngur, fjarskipti o.fl.
4. Raforkumál
Eitt af meginverkefnum ríkisstjórnarinnar á
kjörtímabilinu er endurskipulagning
raforkumarkaðarins en sá markaður hefur hingað
til haft á sér stofnanablæ frekar en fyrirtækjabrag.
Ekki þarf að fjölyrða mikið um að það skiptir miklu
máli fyrir samkeppnishæfni atvinnulífsins að
tryggður sé öruggur aðgangur að ódýrri orku á
skilvirkum raforkumarkaði. Nýsamþykkt raforkulög
byggist á nýjum viðhorfum í raforkumálum sem
hafa verið að ryðja sér til rúms víða um heim á
undanförnum árum. Meginefni þeirra felst í því að
skilja í sundur náttúrulega einkasöluþætti
raforkukerfisins (flutning og dreifingu) og þá þætti
þar sem samkeppni verður við komið (vinnslu og
sölu). Þannig hefur verið lagður grunnur að
markaðsbúskap í raf orkukerfi margra landa.
Hefðbundin viðhorf til raforkumála hafa því
verið að breytast. Hér áður fyrr var það viðtekin
skoðun að hið opinbera hefði óhjákvæmilega
lykilhlutverki að gegna á öllum sviðum þeirra
vegna þess að markaðslausnir ættu þar ekki við,
meðal annars vegna einkaréttar f starfsemi af
þessu tagi. Á síðustu árum hafa hins vegar verið
þróaðar aðferðir þar sem markaðsöflum hefur
verið beitt á þessu sviði, einkum í vinnslu og sölu
raforku.
Þessi nýju sjónarmið og reynslu annarra er
sjálfsagt að færa sér í nyt á íslandi þótt hér eins
og annars staðar þurfi jafnframt að taka mið af
aðstæðum. Þetta verður best gert með því að
endurskipuleggja raforkubúskapinn á núverandi
grunni með markaðssjónarmið að leiðarljósi í
vinnslu og sölu raforku. Aðskilnaður samkeppnis-
og einokunarþátta er þar höfuðatriði. í tengslum
við slíkar skipulagsbreytingar mælir jafnframt
margt með því að hlutafélagsformið taki við af
núverandi rekstrarformi. Þannig væri meðal
annars unnt að draga úr áhættu hins opinbera af
fjárfestingu í orkuvinnslu vegna stóriðju. Mikilvægt
er að hagkvæm orkuframleiðsla hér á landi verði tii
þess að styrkja samkeppnisstöðu almenns
atvinnulífs gagnvart fyrirtækjum í öðrum löndum.
Við það bætist að leggja þarf drög að skilvirku
eftirlitskerfi í Ijósi skipulagsbreytinga í þessa átt
með áherslu á hagkvæmni og aðhald í flutnings-
og dreifikerfinu. Jafnframt er lögð áhersla á að
tekið verði tillit til umhverfissjónarmiða. Einnig er
mikilvægt að tryggja frekar hagsmuni neytenda
með reglum um gæði og afhendingaröryggi,
skýrari skyldum sérleyfishafa, skilvirku eftirliti og
einföldum kvörtunarleiðum.
Þótt einsýnt virðist í hvaða átt beri að halda
er heppilegasti vegurinn vandrataður að settu
marki. Fyrir vikið er ráðlegt að stilla breytingum í
byrjun í hóf. í þeim efnum blasir við að byrja á því
að skapa forsendur fyrir samkeppni með því að
aðskilja einkasölu- og samkeppnisþætti og koma á
frelsi til viðskipta með raforku í áföngum. í
framhaldi af því er nauðsynlegt að búa svo um
hnútana að samkeppni geti þróast eðlilega á þeim
sviðum þar sem hún á við og að efla eftirlitskerfið
á sviðum einkaréttar. Ástæðurnar til þess að fara
ber varlega í byrjun eru margþættar. Þar á meðal
má nefna víðtækar skyldur Landsvirkjunar
samkvæmt núverandi skipan, svo sem skyldur
varðandi framboð raforku. Jafnframt er íslenska
raforkukerfið lítið og ótengt öðrum kerfum þar sem
eitt fyrirtæki er langstærst og því er erfiðara að
koma hér á fullnægjandi samkeppni en í flestum
öðrum löndum. Fyrir vikið kann að vera
óhjákvæmilegt að búa hér við slíkar aðstæður, að
minnsta kosti fyrst um sinn.
5. Lokaorð.
Hagþróun er sambland fjölmargra þátta sem spila
saman. Ríkisstjórnin stefnir að því að þeir spili í
takt. Ég hef gert hér að umtalsefni þrjá þætti;
nýsköpunarmál, byggðamál og raforkumál, sem
mér eru hugleiknir og unnið verður að á næstu
árum. Þegar mér verður hugsað fram á veginn, og
velti fyrir mér atvinnuþróunin næstu ára sýnist
mér að gjaldeyrisöflun okkar muni standi á þrem
megin stoðum. Fiskveiðar og -vinnsla mun áfram
gegna veigamiklu hlutverki. Þá mun álframleiðsla
aukast stórlega og verður næst mikilvægasta
útflutningsvara okkar. Þriðja meginstoðin verður
framleiðsla og útflutningur þekkingarafurða og
þekkingarþjónustu. Ég er þeirrar skoðunar að
þekkingariðnaðurinn fari vaxandi og eftir tíu ár
verði krafturinn þar mestur.
bls.11