Íslenska leiðin - 01.11.2003, Blaðsíða 49

Island,
• •
Oryggisráöiö og jafnrétti kynjanna
Birna Þórarinsdóttir,
stjórnmálafræðingur
og
Þröstur Freyr Gylfason
stjórnmálafræðinemi.
Eiga jafnréttismál erindi í öryggisráð Sameinuðu
þjóðanna? Hvað getur ísland haft um þau mál að
segja? í þessari grein verður fjallað um öryggisráðið,
þátttöku þjóða og einstaklinga innan þess og hvernig
jafnréttismál hafa haft áhrif á starfssemi ráðsins.
Loks verður litið á hvernig ísland gæti leitt
jafnréttismálin lengra á vettvangi ráðsins.
Framboð íslands
ísland er í hópi smæstu ríkja í heiminum. Af 191
aðildarríki Sameinuðu þjóðanna eru aðeins 23
aðildarríki fámennari en ísland. ísland sækist eftir því
að fá sæti í öryggisráðinu tímabilið 2009-2010. Verði
það að veruleika verða íslendingar langsamlega
smæsta þjóðin sem átt hefur sæti við skeifulaga
fundarborðið. Rúm 40% aðildarríkja Sameinuðu
þjóðanna, 77 ríki, aldrei átt sæti í ráðinu og hafa
einungis fimm ríki með mannfjölda undir einni milljón
átt þar sæti (sjá töflu).
Ríki Mannfjöldi* Tími í öryggisr Aðildarríki Sþ frá
Malta 400.420 1983-1984 1 Dec. 1964
Grænhöfðaeyjar 412.137 1992-1993 16 Sep. 1975
Djibouti 457.130 1993-1994 20 Sep. 1977
Bahrain 667.238 1998-1999 21 Sep. 1971
Gíana 702.100 1975-1976 1982-1983 20 Sep. 1983
Tafla 1 * Heimild CIA World Fact Book 2003
http://www.cia.gov/cia/publications/factbook/index.html Efnið var sótt í september 2003. Áætlaðar tölur um mannfjölda eru frá júlí 2003.
Slíkir eiginleikar hljóta að teljast sérlega dýrmætir á
tímum þegar hræðsla og ógnir lita mjög samskipti
ríkja. Margt er því ákjósanlegt við stöðu smáríkja í
alþjóðakerfinu. Að því leytinu til stendur ísland ekki
veikt að vígi í samkeppninni við Austurríki og
Tyrkland um sætin tvö sem ríkjahópi þeirra stendurtil
boða. Auk stöðu íslands sem friðelskandi smáríkis
höfum við ýmiss málefni fram að færa, ekki hvað síst
jafnrétti kynjanna. Áður en nánar er litið á stöðu og
þróun jafnréttismála innan öryggisráðsins er rétt að
víkja lítillega að ráðinu sjálfu og áherslum innan þess,
þ.m.t. hvernig og hvers vegna mannréttindi hafa svo
oft verið fyrir borð borin á kostnað réttinda ríkja.
Fullveldi ríkja
í Stofnsáttmála Sameinuðu þjóðanna erfullveldi ríkja
og sjálfsákvörðunarréttur þeirra grundvallaður. Til
þessa er oft vísað þegar talað er um grunneiningu
alþjóðakerfisins, ríkið. Æðsta stofnun Sameinuðu
þjóðanna, öryggisráðið, hefur það meginverkefni að
stuðla að friði og öryggi í heiminum. Þar til fyrir
skemmstu hafa málefni á dagskrá öryggisráðsins hins
vegar nær eingöngu varðað öryggi ríkja.
Hefðbundnar kenningar um alþjóðamál,
raunsæishyggjan (realism) annars vegar og
frjálslyndi (liberalism) hins vegar, hafa þótt lýsa
vel hefðbundnum starfsháttum öryggisráðsins.
Samkvæmt raunsæishyggjunni hefur ríkið og
hegðun þess í alþjóðakerfinu ráðandi áhrif á
heimsfrið og öryggi. Innri skipan ríkisins hefur
ekki bein áhrif á hegðun og afkomu þess á
alþjóðavettvangi. Frjálslyndir eru sammála
ríkismiðaðri nálgun raunsæissinna að
öryggismálum en telja að hægt sé að koma á
einhvers konar sameiginlegu öryggi með
samstarfi í gegnum alþjóðastofnanir og með
Fámennustu ríki öryggisráðsins
alþjóðasamningum.
Margir kostir geta fylgt því að vera smáríki í
alþjóðakerfinu. Forseti Islands reifaði þá kosti við
formlega opnun Smáríkjasetursins við Háskóla
íslands í sumar þegar hann sagði að smáríki gætu
verið frjósamur jarðvegur fyrir lýðræðislegt
frumkvæði, boðberar nýrra sjónarmiða og vakið trú á
nýjum leiðum. Þá getur einnig verið einfaldara fyrir
stærri ríki eða stórveldi að taka tillögur upp á sína
arma sem koma frá smærri ríkjum, þar sem þau ógna
ekki valdajafnvæginu í alþjóðakerfinu.
Forseti íslands sagði einnig smærri ríki hafa þann
kost sem teldist enn mikilvægari; þau ógna engum.
Það er engin hætta fólgin í víðtækri samvinnu við
smærri ríki. Þau hafa enga annarlega hagsmuni,
hernaðarmátt, stórveldishagsmuni, efnahagsstyrk,
eða heimspólitísk ítök sem þau beita eða geta beitt til
að ná fram markmiðum sínum. Smærri ríki eru
hreinskiptin og engin tortryggni er tengd vináttu við
þau. Auk fyrrgreindra einkenna á ísland ekki forna
frægð að verja á alþjóðavettvangi sem litað gæti
afskipti af einstökum málum.
Stofnun Sameinuðu þjóðanna er lýsandi dæmi um
frjálslyndar kenningar í reynd, samanber
inngangsorð Stofnsáttmálans: „Vér, hinar sameinuðu
þjóðir...ætlum...að sameina mátt vorn til að varðveita
heimsfrið og öryggi, að tryggja það með samþykkt
grundvallarreglna og skipulagsstofnun, að vopnavaldi
skuli eigi beita, nema í þágu sameiginlegra
hagsmuna,...". í störfum sínum við varðveislu friðar
og öryggis í heiminum hefur öryggisráðið því fyrst og
fremst fjallað um milliríkjadeilur, þar sem hegðun
eins ríkis ógnar afkomu annars ríkis eða ríkja.
Endalok kalda stríðsins höfðu hins vegar mikil áhrif á
almenna og kenningalega umræðu um öryggi þar
sem hefðbundnum kenningum um alþjóðamál tókst
ekki að sjá þau fyrir.
Breytingar: Innri ófriður og mannöryggi
Á fyrstu árum tíunda áratugs síðustu aldar var tíðni
borgarastyrjalda eða „innri ófriðar" slík að ekki varð
lengur umflúin sú staðreynd að öryggi borgaranna
væri háð flóknari þáttum en stöðu ríkisins í
alþjóðakerfinu einvörðungu. Núverandi staða mála er
sú að „innri ófriður" er mun algengari en ófriður milli
bls.49