Íslenska leiðin - 01.11.2003, Blaðsíða 53

viðfangsefnum öryggisráðsins, sem vandi er að finna
annars staðar í þjóðfélaginu. Sérþekking stofnana
innan háskólasamfélagsins er einnig mikils virði, svo
sem hins nýja Smáríkjaseturs, Stjórnýslustofnunar
og Lagastofnunar, svo nokkur dæmi séu nefnd.
Tryggja þarf að fulltrúar Islands hafi fengið sérstaka
og nauðsynlega þjálfun til að takast á við verkefni
öryggisráðsins.
Ef ísland kemst í öryggisráð Sameinuðu þjóðanna
2009-2010 ætti að nýta það einstaka tækifæri til að
koma sjónarmiðum íslands í jafnréttismálum á
framfæri. Um er að ræða málefni sem er af mörgum
aðildarríkjum Sameinuðu þjóðanna talið annars
flokks og nauðsynlega vantar öfluga málsvara fyrir.
Skýrt dæmi um takmarkaðan áhuga á
jafnréttismálum innan samtakanna eru
„afmælisumræðurnar" um ályktun 1325 sem nýlega
fóru fram í öryggisráðinu. Fuljtúar nokkurra ríkja utan
öryggisráðsins, þar á meðal íslands, tóku þar til máls
og lýstu sjónarmiðum sínum. Fundurinn hófst um
morguninn og var frestað í hádeginu. Eftir hádegið
brá hinsvegar svo við að tíu af þeim ellefu föstu
sendiherrum sem tekið höfðu þátt í umræðunum um
morguninn höfðu vikið fyrir aðstoðarmönnum sínum.
Þannig vildi til að eftir hádegið, þegar fyrirséð var að
eini fundurinn um jafnréttismál á árinu yrði í
öryggisráðinu, hafði framkæmdastjóri Sameinuðu
þjóðanna skipulagt fund háttsettra manna (annual
meeting of the heads of the principal organs of the
United Nations) á sama tíma. Það má velta því fyrir
sér hvort slíkur fundur hefði verið haldinn á sama
tíma ef aðrar, „mikilvægari" umræður hefðu verið á
dagskrá öryggisráðins.
Kvensendiherrum í öryggisráðinu hefur almennt
gengið sérlega vel að þoka jafnréttismálum áfram.
Nýlegt og mjög gott dæmi um það er sendiherra
Jamaica, Patricia Durrant sem m.a. átti stóran þátt í
því að koma umræðum um óbreytta borgara, konur
og börn inn á borð ráðsins. Eftir að tímabili Jamaica
lauk í öryggisráðinu var Durrant skipuð
umboðsmaður Sameinuðu þjóðanna (Ombudsman of
the UN). Athyglisvert er að benda á að Norðmenn
gerðu ekki mikið í jafnréttismálum á meðan þeir sátu
í öryggisráðinu 2001-2002 né heldur írar sem sátu í
ráðinu á sama tíma. Eins og fram kemur í töflu þrjú
voru einungis 2 konur í 14 manna sendinefnd Noregs
gagnvart öryggisráðinu.
Rangt er að telja að jafnrétti og femínísk
hugmyndafræði eigi ekki erindi inn á borð
öryggisráðsins. Á undanförnum árum hefur
hugmyndinni um mannöryggi vaxið ásmegin og hefur
öryggisráðið ekki farið varhluta af því. Því miður
hefur það þó einkennt umræður um mannöryggi að
þar er sjaldan minnst á jafnréttismál. Að sama skapi
hefur umræðan um konur, frið og öryggi sjaldan verið
tengt umræðunni um mannöryggi. Allt ber þetta þó
að sama brunni; nútíma ófriður er mun algengari
innan ríkja en milli þeirra þar sem fórnarlömbin eru í
yfirgnæfandi tilfellum óbreyttir borgarar. Ljóst er að
öryggi borgaranna er þar af leiðandi háð flóknari
þáttum en stöðu ríkisins í alþjóðakerfinu. Málefnin á
vettvangi öryggisráðsins geta því með réttu varðað
átök og (mann)öryggi almennt, upptök átaka og
afleiðingar þeirra, í stað þess að snúast eingöngu um
deilur milli ríkja. Öryggi er frelsi frá kúgun og ofbeldi,
hernaðarlegu, efnahagslegu jafnt sem kynbundnu
ofbeldi. Heimilisofbeldi er þar ekki undanskilið enda
grunneining öryggis að njóta þess á eigin heimili.
Jafnréttismál eru því mjög skýr hluti af mannöryggi
(human security), eins og það hefur verið skilgreint,
og eiga því brýnt erindi inn í öryggisráðið.
í Ijósi ofangreindrar umræðu ættu íslensk stjórnvöld
að leggja sig fram um að skipa konu í stöðu
fastafulltrúa og sendiherra gagnvart Sameinuðu
þjóðunum ef sæti vinnst í öryggisráðinu og leggja
sérstaka áherslu á jafnréttismál og ályktun 1325 í
málflutningi innan ráðsins. Sú skipan yrði ekki
einungis íslandi til framdráttar á alþjóðavettvangi,
heldur einnig umræðu og þróun innan öryggisráðsins
almennt.
Heimildir:
Birna Þórarinsdóttir, 2003, Konur, friður og öryggi: Ályktun
öryggisráðs Sameinuðu þjóðanna nr. 1325. B.A.-verkefni.
Háskóli íslands.
Forseti íslands, 2003a (15. september), Ræða forseta íslands,
Ólafs Ragnars Grímssonar, við setningu ráðstefnunnar Ríkar
þjóðir og snauðar, Þróunarsamvinnustofnun íslands - Háskóli
íslands.
Forseti íslands, 2003b (3. júlí), Speech by the President of
Iceland, Ólafur Ragnar Grímsson, at the Inauguration of the
Centre for Small States Studies, University of Iceland,
Reykjavik.
Dahlerup, Drude. (2001). Women in Political Decisionmaking:
From Critical Mass to Critical Acts in Scandinavia. í Inger
Skjelsbæk og Dan Smith (Ritstj.), Gender, Peace and Conflict.
London: Sage Publications.
Gierycz, Dorota. (1999). Women in decision-making: can we
change the status quo? í Ingeborg Breines, Dorota Gierycz og
Betty Reardon (Ritstj.), Towards a Women's Agenda for a
Culture of Peace. París: UNESCO.
Niarchos, Catherine N. (1995). Women, War, and Rape:
Challenges Facing the International Tribunal for the Former
Yugoslavia. Human Rights Quarterly.
Pétur J. Thorsteinsson, 1999, Meðferð utanríkismála, yfirlit.
Reykjavík: Utanríkisráðuneytið.
Phillips, Anne, 1995, The Politics of Presence. Oxford:
Clarendon Press.
Rehn, Elisabeth og Johnson Sirleaf, Ellen. (2002). Women, War,
Peace: The Independent Experts' Assessment. New York:
UNIFEM.
Skýrsla alþjóðarannsóknarnefndar á þjóðarmorðinu í Rúanda
1994 og atburðum í kringum þau, (maí 2000).
Smith, Dan. (1999). Women, war and peace. í Ingeborg
Breines, Dorota Gierycz og Betty Reardon (Ritstj.), Towards a
Women's Agenda for a Culture of Peace. París: UNESCO.
Þröstur Freyr Gylfason, 2003, Iceland in the United Nations
Security Council 2009-2010. Nýsköpunarverkefni.
Nýsköpunarsjóður námsmanna, og utanríkisráðuneytið.
Ýmis gögn frá Sameinuðu þjóðunum.
Ýmis viðtöl.
bls.53