Íslenska leiðin - 01.11.2003, Blaðsíða 62

Stofnun stjórnsýslufræða og stjórnmála eins árs
Viðtal við Margréti S. Björnsdóttur, forstöðumann
Margrét S. Björnsdóttir
forstöðurraður Stofnunar stjómsýslufræða
cg stjómrála við stjómrHlafræðisknr H.f.
Fyrir réttu ári hóf ný stofnun við stjórnmálafræðiskor
Háskóla íslands starfsemi sína. Hún hefur hlotið
nafnið Stofnun stjórnsýslufræða og stjórnmála:
http://www.stjornsyslustofnun.hi.is
í viðtalinu hér á eftir verður gerð grein fyrir
tildrögum að stofnun hennar, helstu áhersluatriðum
og verkefnum fyrsta starfsársins.
Hvers vegna Stofnun stjórnsýslufræða og
stjórnmála?
Þegar Margrét var spurð um hvers vegna stofnunin
hefði verið sett á stofn á þessum tímapunkti, sagði
hún: „Það er nýtt viðfangsefni á íslandi að kenna
opinbera stjórnsýslu og ræða eðli hennar, vanda og
sérstöðu. Fyrir einum til tveimur áratugum var hér
lítil umræða um opinbera stjórnsýslu og litlar sem
engar rannsóknir voru gerðar á því sviði. Undanfarin
ár hefur hins vegar vaxið mjög áhugi á lengra námi
og styttri námskeiðum á þessu sviði. Við erum því að
koma til móts við þörf fyrir fræðslu fólks sem vinnur
eða vill vinna á þessu sviði, fræðslu sem gerir því
kleyft að takast á við aukna ábyrgð og flóknara
starfsumhverfi þá ekki síst lagalega og rekstrarlega.
Opinber stjórnsýsla er mikilvæg fræði- og
kennslugrein í öllum alhliða háskólum. Hún er oftast
staðsett í stjórnmálafræði, en einnig í lögfræði eða
viðskiptafræði. Stofnun var sett á laggirnar til að efla
þetta fag eins og glöggt birtist í markmiðum hennar
og verkefnum, sem við komum að á eftir. Það var mat
aðstandenda að þörf væri fyrir slíkt og þær
undirtektir sem við höfum fengið til þessa benda til
að svo sé."
Þróun opinberrar stjórnsýslu
En af hverju hefur þessi áhugi aukist, spyrjum við
Margréti?: „Síðustu tíu til fimmtán árin hefur ekki
aðeins verið umtalsverður vöxtur í opinberri
starfsemi í hinum vestræna heimi, heldur einnig mikil
umræða um stjórnun þar og starfshætti. Fyrir þann
tíma var ákveðin kyrrstaða í opinberri stjórnun.
Opinberar stofnanir voru mjög lagskipt, miðstýrð,
nánast sjálfvirk kerfi sem byggðu á hugmyndum um
stofnanir sem voru þróaðar í upphafi 20. aldarinnar.
Þær voru fyrst og fremst valdastofnanir í upphafi, en
þegar fór að líða að lokum 20. aldar, má segja að eðli
og kröfur til opinbers rekstrar væru breyttar. Litið var
á þær sem þjónustustofnanir við almenning. Hið
opinbera hafði einnig þanist út og haft var á orði að
opinberar stofnanir væru ekki lengur til að leysa
vandamál heldur væru þær sjálfar orðnar vandamál.
(R. Reagan og M. Thatcher) Kröfur um endurskoðun
og umbætur komust á dagskrár stjórnmálaflokka og
samhljómur var milli landa og milli ólíkra
stjórnmálaflokka um þær umbætur. Margt átti sér
fyrirmyndir hjá einkafyrirtækjum; kröfur um aukinn
árangur sem væri mælanlegur, kröfur um bætta
þjónustu og viðmót við borgarana, einkavæðingu og
úthýsingu verkefna, um framsal valds, hraða og
sveigjanleika. Annað kom til af kröfum um góða
stjórnsýsluhætti s.s. kröfur um reglufestu, gagnsæi
og jafnræði. Þetta birtist m.a. í því sem hér var kallað
Nýskipan í ríkisrekstri sem Friðrik Sophusson, fyrrum
fjármálaráðherra, var í forystu fyrir 1991-2000 og
árangurstjórnun hjá öllum stofnunum
Reykjavíkurborgar sem þær Helga Jónsdóttir
borgarritari og Ingibjörg Sólrún Gísladóttir fyrrum
borgastjóri stóðu fyrir innan borgarkerfisins.
Sem stendur eru menn að reyna að meta
árangur þessara umbóta og má nefna að
fjármálaráðuneytið bauð nú í október hingað til lands
í samstarfi við Stofnun stjórnsýslufræða Alex
Matheson yfirmanni þessara mála hjá OECD og fór
hann yfir meginniðurstöður eins og þær liggja fyrir að
mati þeirra stofnunar. Ómar H. Kristmundsson gaf
nýlega út doktorsritgerð sína um mat á árangri
umbótanna hér á landi. Niðurstöður hans og þeirra
OECD manna virðast mér á þá leið að oft hafi menn
haldið að nóg væri að koma á tæknilegum
breytingum, en ekki fylgt þeim nægjanlega eftir
innan stofnana með það að markmiði að breyta þar
gagngert viðhorfum starfsmanna og vinnulagi.
Vinsælt sé að tilkynna umbætur t.d. á
blaðamannafundum, en óvinsælla og flóknara að
fylgja þeim eftir og of oft spyr enginn um árangurinn.
Breytingar taki langan tíma og kosti auk þess fé og
fyrirhöfn, sem ekki hafi verið hugsað nægilega fyrir.
Ennfremur er því haldið fram að samhengi þátta hafi
ekki verið gætt, þannig að breytingar til bóta á einum
stað gætu leitt til vanda annars staðar í kerfinu.
Einnig að um of sé horft á skammtíma hag af
niðurskurði í stað langtíma hags af uppbyggingu
þekkingar og hæfni. Hvatakerfi og valdframsal geti
leitt til spillingar í opinberum rekstri. Of langt hafi
sums staðar verið gengið í einkavæðingu t.d. í
almenningssamgöngum. "
Margrét bætir því við að á vettvangi OECD sé
einnig verið að skoða hvort eitthvað hafi gleymst í
umbótastarfinu. Staðbundnar aðstæður, hefðir og
saga opinberrar stjórnsýslu. Gleymdist að taka þessi
sérkenni inn í umbótaáætlanir sem tóku kannski fyrst
og fremst mið af hefðum og menningu
einkafyrirtækja?
Aðstandendur stofnunarinnar, bakhjarlar og
samstarfsaðilar
Að sögn Margrétar eru það auk Háskóla íslands
Reykjavíkurborg og Landspítali-háskólasjúkrahús
sem standa að baki stofnunarinnar. Ætlunin er að hún
starfi í nánum tengslum við fyrirtæki, stofnanir og
samtök, innlend sem erlend, eftir því sem tilefni
bls.62