Íslenska leiðin - 01.11.2003, Blaðsíða 46

Framtíðarstefna íslands í varnarmálum
Steingrímur J. Sigfússon
fanraður Vinstrihreyfingaídrinar - Grsais
frarboðs cg fulltrúi í utcrcríkisrálanefnd
Til að svara spurningunni um það hver eigi að vera
framtíðarstefna íslands í öryggismálum verður að
setja hlutina f stærra samhengi.
Svarið hlýtur að taka mið af legu landsins
og svæðisbundnum aðstæðum í okkar heimshluta
bæði landfræðilegum og pólitískum en einnig af
aðstæðum og þróun mála í heiminum öllum. Ekki
síst hlýtur hver og einn að svara spurningunni út
frá grundvallarviðhorfum sínum til þess hvernig
æskilegt sé að framtíð öryggismála í heiminum
þróist og með hvaða aðferðum friður, stöðugleiki
og almennt öryggi jarðarbúa verði best tryggt.
Hér á eftir verður leitast við að fara í
gegnum hlutina í þessari röð og tengja
lykilspurninguna um framtíðarstefnu og stöðu
íslands inn í stærra samhengi alþjóðamála með
sérstöku tilliti til öryggismála, ekki síst átakanna
sem jafnan standa milli vígbúnaðar og
hernaðarhyggju annars vegar og viðleitni til
afvopnunar og friðargæslu á öðrum grundvelli hins
vegar.
Staða íslands.
Gegnum aldirnar hefur landfræðileg lega
íslands og sú staðreynd að landið er eyja úti f
miðju norðanverðu Atlantshafi verið okkur
náttúruleg vörn fyrir þeim hörmungum ófriðar og
styrjalda sem ýmsar landluktar þjóðir í Evrópu og
fleiri heimsálfum hafa mátt þola. Þetta ásamt
fámenni þjóðarinnar og vopnleysi gerði það að
verkum að við ógnuðum engum og það hefur
lengstum verið okkar besta vörn. Þessi staða
breyttist ekki að ráði fyrr en siglingaleiðin yfir
Norður-Atlantshaf öðlaðist stóraukið hernaðarlegt
gildi í síðari heimsstyrjöldinni og lofthernaður kom
til sögunnar fyrir alvöru. Langdrægni flugvéla var
takmörkuð lengi framan af og millilending því
nauðsynleg til eldsneytistöku þannig að komast
mætti t.d. á milli meginlands Evrópu og Norður-
Ameríku. Þetta gerði það að verkum að tekið var
að líkja íslandi við risastórt fljótandi flugmóðurskip
f miðju norðanverðu Atlantshafi.
Enginn deilir um að lega íslands skóp
landinu hernaðarlegt mikilvægi frá tímum seinni
heimsstyrjaldar eins og áður sagði og einnig
meðan kalda stríðið rann sitt skeið. Áhrifasvæði
stórveldanna, Bandaríkjanna og NATO-ríkjanna
annars vegar og Sovétríkjanna og
Varsjárbandalagsins hins vegar, mættust á
nálægum norðurslóðum.
Staða íslands er að þessu leyti gjörbreytt á
nýjan leik. Kalda stríðið er liðið undir iok.
Varsjárbandalagið er horfið af sjónarsviðinu og
fyrrum aðildarríki þess sum þegar gengin í NATO,
önnur á leiðinni þangað inn og/eða í
Evrópusambandið. Önnur lönd, sem áður tilheyrðu
áhrifasvæði Sovétríkjanna og þ.á.m. Rússaland
sjálft, eru í ýmiss konar samstarfi við Vesturlönd á
sviði öryggismála.
Tæknilega hefur þróunin einnig verið ör.
Langdrægi flugvéla gerir það að verkum að
millilendingarstaður til eldsneytistöku í miðju
Atlantshafinu er nú óþarfur og tilkoma gervihnatta
og nýrra möguleika f fjarskiptum og við öflun
upplýsinga gerir aðstöðu á jörðu niðri miklu sfður
nauðsynlega en áður var.
Það sem mestu máli skiptir er þó
einfaldlega stjórnmálaþróunin eins og hún hefur
orðið í okkar heimshluta og sumpart í heiminum
öllum sl. 12-15 ár. Norðursvæðin og þ.m.t. öll lönd
í mörg þús. km. radíus út frá íslandi eru ekki
lengur sá vettvangur spennu og mögulegra átaka
milli ríkja sem þau voru eða litu út fyrir vera á
tímum kalda stríðsins.
Mönnum gengur enda ákaflega illa að
benda á það frá hverju eða hverjum íslandi stafi
ógn.
í því sambandi er helst talað um
hryðjuverk. Það er á hinn bóginn heldur léleg
röksemdafærsla fyrir nauðsyn vígbúnaðar í
hefðbundnum skilningi því Ijóst er að menn verjast
ekki hryðjuverkaógn með gamaldags vígtólum á
jörðu niðri né með herstöðvum. Þar þurfa aðrir
hlutir að koma til. Fyrst og fremst verður að beina
sjónum að rótum vandans og reyna að uppræta
andrúmsloft eða jarðveg haturs og ofstækis sem
myndar gróðrarstfu fyrir hryðjuverk, en að því
verður nánar vikið síðar.
Loks er rétt að nefna til sögunnar þróun í
vígbúnaði og vopnatækni sem gerir allar
hugmyndir um að smáríki hafi bolmagn til að
byggja upp hernaðarmátt sem einhverju máli
skipti ennþá fjarlægari en áður.
Eins og við jarðarbúar þekkjum því miður
allt of vel frá nýjustu stríðum háðum í beinni
útsendingu eru nútímastrfð að miklu leyti háð með
hátæknivopnum úr mikilli fjarlægð. Loftárásir eru
gerðar úr mikilli hæð með háþróuðum sprengjum
eða stýriflaugum er skotið frá herskipum úr mörg
hundruð km. eða jafnvel þús. km. fjarlægð. Þá
stoðar lítt fátæklegur, hefðbundinn eða gamaldags
viðbúnaður á jörðu niðri. Sífellt eru til umræðu enn
tæknilegri vopn, jafnvel ný kynslóð ofurvopna og í
Bandaríkjunum eru haukarnir enn þá við sama
heygarðshornið með hugmyndir um stjörnustríð.
Við þessar aðstæður finnst undirrituðum
augljósara en nokkru sinni fyrr að ísland eigi að
skipa sér á bekk með þeim þjóðum sem berjast
fyrir breyttum áherslum og uppbyggingu nýs
alþjóðlegs og lýðræðislegs öryggisgæslukerfis í
bls.46