Íslenska leiðin - 01.11.2003, Blaðsíða 15

möguleika á að leysa flöskuhálsa með innflutningi
vinnuafls sem ella gætu skapað launaskrið.8 Það
seinna er tvíbentara þar sem
spákaupmennskufjárstreymi getur magnað
gengissveiflu sem líklega verður samfara
stóriðjuframkvæmdum.
6. Fjármálastofnanir eru tiltölulega nýbúnar að
ganga í gegnum mikla útlánaofþenslu sem í
sumum tilfellum situr eftir sem vandamál vegna
vanskila og gjaldþrota. Það er því hægt að binda
einhverjar vonir við að þær muni fara sér varlegar
á næstunni.
Öll atriðin nema minni slaki nú gera hættuna á
ofþenslu minni nú en í síðustu uppsveiflu. Á móti
kemur að stóriðjuframkvæmdirnar eru meiri nú.
Það segir þó kannski ekki alla söguna því að
íslenska hagkerfið tók þátt í alþjóðlegri uppsveiflu
á seinni hluta tíunda áratugarins og fékk mikla
innspýtingu í gegnum fjármagnsinnstreymi í
upplýsinga- og fjarskiptaiðnað, sem skapaði
mörgum störf. Eftir að sú bóla sprakk á
alþjóðlegum vettvangi eru mun minni líkur á að
sams konar þróun eigi sér stað í bráð.
Hagstjórn og óvissa
Ofangreindur mismunur á stöðunni nú og þá er
nægilega veigamikill til að líklega sé hæpið að
yfirfæra ýmislegt af reynslunni af síðustu
hagsveiflu yfir á þessa. Eitt er þó örugglega
óbreytt. Það er að hagstjórnin verður framkvæmd
við skilyrði óvissu. Þó að við þekkjum þennan
mikla eftirspurnarhnykk geta ýmsir aðrir riðið yfir,
bæði á eftirspurnar- og framboðshlið. Gerðar
verða verða spár og þær eru mikilvægar til að
greina möguleikana og leiðbeina hagstjórninni. En
þegar öllu er á botninn hvolft, eru þetta „bara"
spár. í kringum þær er líkindadreifing og óvæntir
atburðir geta átt sér stað. Þess vegna verður
hagstjórnin að vera árvökul. Það er af þessum
sökum sem Seðlabankinn hefur komið sér upp
öflugu kerfi til að fylgjast með framvindu
efnahagsmála og skoða vísbendingar um
framtíðina. Fyrir utan hefðbundna rýni í hagtölur
má nefna úrtakskannanir meðal fyrirtækja og
almennings og viðtöl við fulltrúa fyrirtækja,
verkalýðsfélaga og fjármálastofnana.9
Reynslan af síðustu hagsveiflu sýnir að
ýmsar hættur sem með góðum rökum er hægt að
benda á að séu á veginum þurfa ekki að verða að
veruleika. Þar með er ekki sagt að ekki sé
mikilvægt að átta sig á hverjar þær gætu verið.
Færa má fyrir því sterk rök að einmitt vegna þess
að innlendar og erlendar efnahagsstofnanir bentu
á hætturnar og þær sem það gátu gripu til
aðgerða, hafi tekist að forðast sumar af þessum
hættum. Það eru því ekki rök fyrir því að fara
óvarlega nú þótt betur hafi farið seinast en á
horfðist.
1 Höfundur er aðalhagfræðingur Seðlabanka íslands. Skoðanir
sem settar eru fram í þessari grein eru mínar og endurspegla
ekki nauðsynlega stefnu Seðlabanka íslands. Ég vil þakka
Arnóri Sighvatssyni, Rannveigu Sigurðardóttur, Tómasi Erni
Kristinssyni og Þórarni G. Péturssyni fyrir gagnlegar
ábendingar.
2 Sjá t.d. „Álit sendinefndar Alþjóðagjaldeyrissjóðsins",
Peningamál 2001/1: „Sendinefndin er ekki eins viss um að slík
mjúk lending gangi eftir, einkum í Ijósi þess hve viðskiptahallinn
er mikill og þrálátur og vegna þeirra veikleika í fjármálakerfinu
sem birtasttil dæmis í lækkun eiginfjárhlutfalla að undanförnu",
bls. 51. Sjá einnig OECD Economic Surveys 1998-1999:
Iceiand, nóvember 1999.
2 Sjá t.d. Peningamál 2000/2 og 2000/4, inngangsgreinar. „Það
ójafnvægi í þjóðarbúskapnum sem þessir framreikningar vitna
um fela í sér alvarlega ógnun við stöðugleika til frambúðar"
(PM2000/2). Það verður að meta yfirlýsingar Seðlabankans á
þessum tíma í því Ijósi að hann þurfti eðli málsins samkvæmt
að fara varlega til að kynda ekki frekar undir hugsanlegan óróa
á mörkuðum. Um leið varð hann að gæta þess að varðveita
trúverðugleika málflutnings síns og forðast að halda því fram að
ástandið væri mun betra en hægt var að rökstyðja.
4 Sjá t.d. Þjóðarbúskapurinn nr. 26, mars 2000: „Það hefur
sýnt sig að undanförnu að sá mikli vöxtur sem verið hefur í
efnahagslífinu teflir stöðugleikanum í tvísýnu ....Við bætist svo
að viðskiptahallinn fer vaxandi sem getur grafið undan
stöðugleikanum þegar til lengri tíma er litið", bls. 7.
5 Bæði Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn og OECD leggja áherslu á
þetta atriði í mati sínu af hverju betur fór en máti óttast. Sjá
„Álit sendinefndar Alþjóðagjaldeyrissjóðsins", Peningamál
2003/3 og OECD Economic Surveys: Iceland, apríl 2003.
6 Um aðrar ástæður og heildstæðari greiningu á gengisþróun
að undanförnu sjá ræðu mína á fundi Samtaka iðnaðarins,
„Hágengið og hagstjórnarvandinn", Peningamál 2003/3.
2 Alltaf er erfitt að spá í gengisþróun til skemmri tíma litið og
ekki mikil ástæða til þegar hreyfingar eru litlar. í þessu tilfelli
gæti aukinn viðskiptahalli, sveiflur í fjármagnsstreymi tengdar
atvinnulífinu og aukin kaup Seðlabankans á gjaldeyri einnig átt
hlut að máli.
8 Þessu má ekki rugla saman við deilur um hvort kjör erlends
vinnuafls séu í samræmi við innlenda kjarasamninga eða ekki.
Hér er gert ráð fyrir að erlent vinnuafl fái greitt í samræmi við
kjarasamninga. Innflutningur þess kemur þá í veg fyrir
umframeftirspurn eftir vinnuafli og slær þannig á launaskrið
og/eða meiri launahækkanir en ella í ógerðum samningum.
9 Sjá nánar Már Guðmundsson: „Verkefni og starfshættir
nútíma seðlabanka", erindi á málstofu Viðskiptaháskólans í
Bifröst, 17. október 2002, Peningamál 2002/4. Sjá einnig
Peningamál 2001/3, bls. 18.
m ns Petersen
bls.15