Íslenska leiðin - 01.11.2003, Blaðsíða 31

árás á þau öll, kaus forsetinn að þiggja ekki aðstoð
eða ráðgjöf bandamanna sinna í stríðinu í
Afganistan. Nú var mótuð sú kenning að "verkefnið
myndi ráða samverkamönnunum",
Bandaríkjamenn færu sínu fram á þann máta sem
best hentaði Bandaríkjunum, samstarf við NATO
yrði til óþurftar.vii
Og það má færa rök fyrir því að framvindan
vorið 2003 í viðræðum Bandaríkjanna og íslands
um framtíð varnarsamstarfs landanna hafi
einkennst af unilateralisma; Bandaríkjastjórn
ákvað jú einhliða og án samráðs við íslensk
stjórnvöld að F-15-herþotur varnarliðsins í Keflavík
yrðu fluttar á brott. Raunar var það meira að segja
svo, að aðdragandinn skyldi vera næstum enginn:
íslenskum ráðamönnum var tilkynnt 2. maí (átta
dögum fyrir tvísýnar þingkosningar hér á landi) að
þoturnar yrðu farnar eftir mánuð. íslendingum var
stillt upp við vegg, látnir standa frammi fyrir
gerðum hlut.
Nefna má einnig þann þrýsting sem
bandarísk stjórnvöld hafa beitt ríki í tengslum við
hinn nýja Alþjóðasakamáladómstól í Haag
(International Criminal Court), sem ráðamenn (og
fleiri) í Washington hafa ímugust á. Þannig kom
fram í sumar að Bandaríkjamenn væru að hugleiða
að hætta allri hernaðarstoð við ríki sem ekki hefðu
skrifað undir tvíhliða samning sem veitir
bandarískum þegnum undanþágu frá
framsalskröfu dómstólsins. Þetta vakti litla gleði
meðal þjóða, sem hafa talið sig sýna
Bandaríkjunum sanna vinsemd. M.a. var haft eftir
embættismanni í Litháen að það væri býsna
óréttlátt að landið skyldi eiga að verða af
fjárhagsaðstoð vegna þessa máls þegar það væri
haft í huga að Litháen hefði stutt Bandaríkin
eindregið f baráttunni gegn hryðjuverkum, m.a.
með þvf að senda hermenn til Afganistan og
íraks.viii
Hvers vegna koma bandarísk stjórnvöld
fram með þessum hætti? Hvers vegna hafa þau
hirt svo lítið um það hvort þau reyti vini og
bandamenn til reiði eður ei? Eðlilegt er að spyrja
slíkra spurninga, enda umdeilanlegt að menn
standi best vörð um hagsmuni Bandaríkjanna með
þessum hætti.
Ivo H. Daalder, fræðimaður við Brookings-
stofnunina í Washington, heldur því fram að
haukarnir svonefndu, sem segja má að hafi
bækistöðvar í varnarmálaráðuneytinu bandaríska
(Donald Rumsfeld varnarmálaráðherra, Paul
Wolfowitz aðstoðarvarnarmálaráðherra og fleiri),
vilji öðru fremur að Bandaríkin hafi frelsi til
athafna. Þessi afstaða valdi því að þeir hafi
fyrirfram litla trú á alþjóðastofnunum og
alþjóðasamningum, enda geti slíkir formlegir
samráðsvettvangar heft getu Bandaríkjanna til að
nýta sér aflsmuni sína. "Tilfinningasemi ræður ekki
afstöðu þeirra gagnvart vinum Bandaríkjanna og
bandamönnum. Tilgangur samráðs milli
bandamanna er í reynd ekki að móta sameiginlega
stefnu, hvað þá að tryggja velvilja í garð
Bandaríkjanna, heldur sannfæra aðra um
réttmæti stefnu Bandaríkjastjórnar," segir
Daalder.ix Hann talar hér á svipuðum nótum og
Michael T. Corgan, kennari í alþjóðastjórnmálum
við Boston-háskóla, sem nýverið gerði
varnarsamning íslands og Bandaríkjanna að
umtalsefni í Morgunblaðinu. "Hernaðaraðgerðir
okkar í Afganistan og írak hafa sýnt að það borgar
sig ekki að vera óvinur Bandaríkjamanna. Aðgerðir
okkar á íslandi sýna að ef til vill borgar það sig
ekki heldur að vera vinur Bandaríkjamanna," sagði
Corgan í kjölfar fréttanna um að Bandaríkjastjórn
hefði tilkynnt að orrustuþotur varnarliðsins í
Keflavík yrðu fluttar frá íslandi.
Vissulega væri eðlilegt að bandaríska
varnarmálaráðuneytið endurskoðaði stöðugt
staðsetningu heraflans erlendis en Corgan benti
hins vegar á að með þessu væri verið að virða að
vettugi varnarhagsmuni íslendinga. "Hvaða
skilaboð erum við að gefa um hvað það felur í sér
að vera bandamaður Bandaríkjamanna? Hvernig
munu önnur lítil ríki, til dæmis löndin í hinni "nýju"
Austur-Evrópu, sem við munum af og til þurfa að
reiða okkur á, túlka gerðir okkar?" spurði hann.x
Kannski myndu einhverjir svara
spurningunni þannig, að það liggi í hlutarins eðli að
heimsveldi (empire) hirði Iftt um óskir annarra.
Leiti eftir stuðningi einnar þjóðar þegar svo ber
undir, láti hana síðan róa þegar hún hefur gegnt
hlutverki sínu. Sökum þess hversu hið bandaríska
heimsveldi er öflugt - miklu öflugara en nokkuð
annað ríki - getur það komið þannig fram (og
kemur kannski þannig fram af því að það getur
það). "Annað hvort eru menn með okkur, eða þeir
eru með hryðjuverkamönnunum," sagði Bush svo
eftirminnilega skömmu eftir árásina á Bandaríkin.
Daalder heldur því einmitt fram að hollusta við
Bandaríkin skipti mestu í huga Bush. Hann bendir
á að Tony Blair, forsætisráðherra Bretlands, sé
aufúsugestur í Washington. Líka ráðamenn í
Póllandi, Spáni, Ástralíu, Ítalíu og Rússlandi.
Þjóðverjar og Frakkar "féllu hins vegar á Bush-
hollustuprófinu".xi
íslensk stjórnvöld hljóta hins vegar að
teljast hafa staðist þetta svokallaða Bush-
hollustupróf, svona í Ijósi þess að þau tóku
ákvörðun um að fylkja liði með Bandaríkjunum í
Íraksstríðinu - jafnvel þó að þau hafi mátt vita að
sú ákvörðun yrði óvinsæl meðal almennings
(einmitt þegar þingkosningar voru yfirvofandi).
Hvers vegna var þá komið fram við íslendinga í vor
með þeim hætti sem raun bar vitni?
En bíðum við. Ef til væri nær að spyrja
hvers vegna Bandaríkjastjórn ákvað að fella úr
gildi fyrirmælin um að F-15-þoturnar skyldu fluttar
frá íslandi, eins og tilkynnt var í ágúst að hefði
bls.31