Íslenska leiðin - 01.11.2003, Blaðsíða 47

heiminum. Við uppbyggingu þess yrði horfið frá
hugsun hernaðarbandalaga 05 vígbúnaðar og
öryggis gætt á öðrum grunni. Island á að vera í
reynd vopnlaust land, standa utan
hernaðarbandalaga og taka sér hlutlausa stöðu í
mögulegum framtíðardeilumálum ríkja þar sem
vopnavaldi kynni að verða beitt. Þessari stöðu
sinni á ísland að afla viðurkenningar með
samningum við nágrannaríki og á
alþjóðavettvangi.
Um leið ættum við samleið með þeim mikla
fjölda smærri ríkja sem eiga allt sitt undir því að
öryggismálin komist út úr farvegi hnefaréttar og
vöðvaafls, sem síendurtekin valdbeiting,
árásarstyrjaldir og hernaður auðvitað er, yfir í
farveg lýðræðislegrar ákvarðanatöku og
öryggisgæslu þar sem áhersla er lögð á
fyrirbyggjandi aðgerðir og friðsamlegar og
borgaralegar lausnir á deilumálum í stað
hernaðarlegra.
Að mörgu leyti getum við íslendingar tekið
sjálfstjórnarsvæðið á Álandseyjum okkur til
fyrirmyndar í þessum efnum. Lega Álandseyja,
mitt á milli gamalla erkifénda við Eystrasalt, færði
óumbeðið þessu litla eyjasamfélagi siglingagarpa
og kaupahéðna mikla hernaðarlega þýðingu.
Álandseyjar eru vígbúnaðarlaust (demilitariseret)
og hlutlaust (neutraliseret) svæði að stofni til á
grundvelli einnar og hálfrar aldar gamals
samkomulags sem þáverandi evrópsk stórveldi
gerðu í lok Krímstríðsins. Vopnleysi og hlutleysi
Alandseyja, sem var endanlega fest í sessi í lok
seinna stríðs, hefur þrátt fyrir hernaðarlega
mikilvæga legu eyjanna, eða kannski réttara sagt
einmitt vegna hennar, gefist ákaflega vel.
Eyjarnar hafa að mestu fengið að vera í friði þrátt
fyrir margvíslegar sviptingar og hildarleiki í næsta
nágrenni. í grunninn hefur hið gamla samkomulag
haldið um að á Álandseyjum verði ekki byggðar
herstöðvar né þar staðsettur annar sá búnaður
sem nágrannaríkjum geti stafað hætta af.
Pólitískt hafa Álandseyingar nýtt þessa
stöðu sfna vel. Á eyjunum er rekin merkileg
friðarrannsóknarstofnun og Álandseyingar hafa
lagt smáþjóðum og þjóðarbrotum lið og veitt þeim
ráðgjöf á leið sinni til aukins sjálfstæðis, frelsis og
friðar.
Eðlilegt væri að íslendingar fylgdu eftir
vopnleysi sínu og hlutlausri stöðu með
kjarnorkufriðlýsingu landsins og íslenskrar lögsögu
þar sem uppsetning og hvers kyns meðhöndlun
kjarnorku- og eiturefnavopna og annarra
gereyðingarvopna yrði bönnuð og takmörk sett á
umferð kjarnorkuknúinna farartækja. Rökin fyrir
slíkri friðlýsingu eru ekki aðeins öryggispólitísk
heldur einnig umhverfisleg. Með slíku gæti ísland
einnig gefið gott fordæmi í sínum heimshluta en
kjarnorkufriðlýst svæði eru þegar nokkur, þó fyrst
og fremst á suðurhveli jarðar. Reyndar hefur mikill
meirihluti íslenskra sveitarfélaga friðlýst sitt
yfirráðasvæði. Frumvarp sem undirritaður hefur
flutt um friðlýsingu landsins og lögsögunnar í heild
hefur hins vegar endurtekið strandað á Alþingi sl.
20 ár. Það má ekki styggja verndarann á
Miðnesheiði eða vinina í NATO.
Breytingar af þessu tagi þýða ekki að landið
stæði öllum opið og óvarið t.d. fyrir hópum
ribbalda í einhvers konar nútíma stíl Jörundar
hundadagakonungs. Hér yrði að sjálfsögðu
löggæsla og öryggisgæsla við alþjóðaflugvelli og
hafnir, virk landhelgisgæsla yrði til staðar,
björgunarmálum sinnt af myndugleik o.s.frv. Hins
vegar yrðu hér ekki eiginlegar hervarnir, enda
vandséð hvaða tilgangi slíkt þjónaði öðrum en
þeim að vera til málamynda.
Nýtt aljsjóðlegt öryggisgæslukerfi.
I samræmi við þá stöðu sem ísland tæki
sér sem vopnlaus og hlutlaus þjóð á friðlýstu
svæði væri rökrétt að tekin yrði upp barátta fyrir
breyttri skipan mála á alþjóðavettvangi.
Markmið okkar á að vera lýðræðislega
uppbyggt alþjóðlegt öryggisgæslukerfi sem kæmi í
stað allra hernaðarbandalaga og í stað þess að
nokkurt ríki haldi her á erlendri grund.
Svæðisstofnanir eins og ÖSE (Stofnunin um
öryggi og samvinnu í Evrópu), þar sem allar þjóðir
í viðkomandi heimsálfu eða heimshluta eiga aðild
og svo alheimsstofnun, annaðhvort endurskipulagt
Öryggisráð eða ný stofnun á þeim grunni færu
með svæðisbundið og hnattrænt
öryggisgæsluhlutverk. Breytingar á skipulagi
Sameinuðu þjóðanna eru hvort eð er að flestra
dómi óumflýjanlegar. Margir telja að slíkum
breytingum yrði auðveldara að ná fram með því að
leggja Öryggisráðið sem slíkt hreinlega niður og
reisa nýja stofnun á þeim grunni, einskonar
framkvæmdastofnun öryggismála í heiminum.
Aðalatriðið er að slík stofnun, ný eða gömul,
verður að sjálfsögðu að endurspegla veruleika
samtímans en ekki löngu liðna tíð og valdahlutföll
í lok seinni heimsstyrjaldarinnar fyrir miðja síðustu
öld. Á vegum slíks framkvæmdaráðs öryggismála
eða öryggisgæsluráðs þurfa síðan að starfa friðar-
eða öryggisgæslusveitir í þess eigin nafni. Það er
sannfæring mín að friðar- og öryggisgæsla í
heiminum, umfram það sem snýr að
varnarviðbúnaði hvers og eins ríkis innan eigin
landamæra, eigi alfarið að vera á vegum slíkra
alþjóða- eða svæðisstofnana. Lykilatriði við
uppbyggingu slíkra öryggisgæslusveita er að þær
séu fjölþjóðlegar og blandaðar þannig að í hverri
sveit væru fulltrúar mismunandi trúarbragða og
menningarheima. í hverju tilviki sem slík sveit
væri send til að halda uppi lögum og reglum og
tryggja frið á svæðum þar sem vandamál gætu
virst í uppsiglingu væru í henni að hluta til „bræður
og systur" viðkomandi þjóða eða þjóðarbrota í
trúarlegum, menningarlegum og pólitískum
skilningi og einnig hvað uppruna eða kynþátt
snertir. Meginvandamál Öryggisráðsins og ÖSE í
dag er að þessar stofnanir eru alfarið háðar
einstökum ríkjum um að leggja sér til liðsveitir
sem yfirleitt samanstanda af herdeildum eða
hermönnum viðkomandi ríkja. Því geta skapast
vandamál sökum þess að einhver deiluaðila á
viðkomandi svæði lítur beinlínis á sveitirnar sem
andstæðing á forsendum þjóðernis- eða
bls.47