Úrval - 01.11.1965, Síða 23

RICHARD STRAVSS OG SNILLIGÁFA HANS
21
spretta sköpunarmáttarins þverri á
fullorðinsárunum, en raunverulega
var hún þegar þverrandi, áður en
hann náði fimmtugsaldri. Hefði
hann ekki verið jafn frábært og
mikilvægt tónskáld og hann var,
og er enn í dag, þá hefði ekki verið
alveg út af eins sársaukafullt að
svara þessarri spurningu. Ég held
(og það er raunverulega tilefni til
þess, að ég leyfi mér þetta persónu-
lega mat á Strauss), að ég hafi, eft-
ir margra ára eftirgrennslan, fund-
ið lykilinn að þessari ráðgátu.
í mínum huga er enginn vafi á
því, að allt fram að fyrri heims-
styrjöldinni hafi Strauss verið eitt
hinna þýðingarmestu og frábær-
ustu tónskálda allra tíma. Hér skal
ekki um það rætt, hvort hann muni
endast jafn lengi og Beethoven eða
Mendelsohn. Ég er þess algerlega
fullviss, að sá Strauss, sem samdi
fimm eða sex af fyrstu tónaljóð-
unum og sá Strauss, sem samdi
fyrstu þrjá söngleikina miklu, mun
lifa áfram um marga áratugi, ekki
aðeins í Miinchen og Salzburg og
Vín, heldur hvarvetna þar sem til
verða snjallar sinfóníuhljómsveitir
og söngleikasvið með ágætum söng-
kröftum.
Ég tel vissulega að sérhver at-
kvæðamikill skapandi listamaður,
hvort heldur hann er tónskáld, mál-
ari eða rithöfundur, sé fulltrúi þess
tímabils, sem hann starfar á, og
Strauss er framúrskarandi og frá-
bær fulltrúi Vilhjálms (keisara)-
tímabilsins. Á þessu sérstæða tíma-
bili, varð útþensla Þýzkalands svo
brj álæðisleg, að hún leiddi til á-
reksturs við Bretland, sem endaði
í heimsstyrjöld. Strauss er fulltrúi,
í beztu og verstu merkingu þess
orðs, þessa Vilhjálmstímabils, en
eðli hans sem fulltrúa var þannig
farið, að það gat ekki samlagazt
þeim djúptæku breytingum, sem
fyrri heimsstyrj öldin olli á öllu
menningarkerfi voru. Hann gat
blátt áfram ekki endurspeglað þá
veröld, sem kom í kjölfar hinnar
ægilegu óhamingju áranna fjögurra,
1914 til 1918. Ég gæti trúað að tón-
skáldið Strauss, sem á yngri árum
sínum var mjög opinskár, hafi eftir
styrjöldina orðið dulur og einrænn,
og aðeins ritað fyrir sjálfan sig.
Þessari trú minni til stuðnings, vildi
ég benda á val hans á söngleikja-
textum og hinar stöðugu umbætur
á tónlistarreglum í úreltum stíl.
Andi keisaratímabilsins, sem er
svo glæsilega fram settur, svo glæsi-
lega túlkaður í mörgum af fyrstu
tónaljóðum og miklu söngleikjum
Strauss, hefur eðlilega vakið hávær
andmæli á vorum dögum, hjá nokkr-
um af vorum gáfuðu og skarp-
skyggnu gagnrýnendum. Ef til vill
er þeim ekki ljóst, að ætla má að
eitt tilefnið til andmæla þeirra sé
innri andúð á allri Wagner-Vil-
hjálms samsuðunni.
Mönnum hefur hætt til, einkum í
kjölfar nazistatímabilsins, að draga
algerlega í sama dilk (sem ekki er
fyllilega réttmætt) skapandi anda
manna, eins og Wagners og Strauss,
ásamt hinum verstu manntegundum
í allri stjórnmálasögu Þýzkalands.
Enda þótt allmiklar líkur séu til
þess að bæði Wagner og Strauss
hafi verið hatramir Gyðingahatar-
ar, og fasistiskir í heimspeki- og