Úrval - 01.11.1965, Blaðsíða 28

26
ÚRVAL
þess, ef vér hefðum ekki lent í þeirri
villu að haga oss annað hvort sem
hégómlegir aðdáendur, sem finnst
allt skelfilegt, eða beiskir afneitar-
ar, sem hafa tilhneigingu til að lýsa
Strauss sem hverju öðru annars
flokks nítjándu aldar tónskáldi,
sem forlögin hafi álpast til að láta
treinast langt fram á tuttugustu
öldina.
Þegar vér snúum oss að hinum
stuttu sinfóníuljóðum Strauss, svo
sem Eulenspiegel eða Don Juan,
þá finnst þar ekkert annað en alger
fullkomieiki. Það er líklega enginn
tilviljun, að áhrifamestu söngleikir
hans eru einþáttungarnir, því að
þegar Strauss tók sér fyrir hendur
stærri hlutverk, notaði hann meira
en leyfilegt er af efni til ífyllingar.
Það er enginn vafi á því, að í öll-
um söngleikjum skiptast á kaflar
þrungnir andagift og aðrir til ífyll-
ingar. Þetta á jafnt við um Wagn-
er og Verdi, og líklega var Mozart
eina söngleikjatónskáldið, sem
komst hjá þessu, en hann notaði
sönglestur (recitative), sem líkja
mætti við hæga ferð (low gear) í
tónlist.
Að vissu leyti er hljómsveitar-
raddsetningin hjá Strauss miklu
erfiðari, og samt er miklu auðveld-
ara að láta tónaljóð eftir Strauss
hljóma vel í flutningi, heldur en
útdrátt (excerpt) eftir Wagner með
nákvæmlega samskonar hljóm-
sveit. Wagner gerði miklu minna að
því en Strauss að tvöfalda hljóð-
færin. Aferð tónlistarinnar hjá hon-
um verður all miklu meira áber-
andi, þar sem Strauss gerði svo
mikið að því að tvöfalda og fjór-
falda hin þýðingarmiklu stef, svo
að margir hljóðfæraleikarar, sem
ekki hafa náð fullkominni leikni,
geta samt náð áhrifamiklum og
glæsilegum hlj óms veitarflutningi.
Að þessu leyti eru tuttugustu aldar
tónskáldin fremri hljómsveitar-
meisturum 19. aldarinnar.
Fyrir mörgum árum heyrði ég
skemmtilega og sanna sögu af
Strauss, er hann heimsótti söngleika-
flokk, sem nefndist die Wander-
biihne (Ferðaleikflokkurinn). Þeir
voru að undirbúa Intermezzo um það
leyti, og hljómsveitarstjóri flokksins
var mjög hreykinn af því, að hinir
ótölulegu tónar, sem þeir höfðu
sett af ítrustu nákvæmni við þýzka
text.ann — á því sviði var Strauss
óviðjafnanlegur meistari — hefðu
verið æfðir af hinni mestu vand-
virkni og hinu smásmugulegasta til-
liti til sérhverrar þrítugastaogann-
arsarts og sextugasta og fjórðaparts-
nótu, og til sérhvers piano (veikt)
og pianissimo (mjög veikt), til sér-
hverrar áherzlu og hálfáherzlu. Er
hann sagði við Strauss, sem aðstoð-
aði við æfingu: „Meistari, sérhver
hin smæsta nóta verður flutt af
ýtrustu nákvæmni," sagði Strauss
með sinni góðlátlegu kímni: „Segið
mér, kæri vinur, hvers vegna vilj-
ið þér hafa það svona nákvæmt?"
Strauss var mjög minnisverður
persónuleiki. Hann hafði mikið
sj álfstraust, oft meira sjálfstraust
— drembilæti — ásamt jarðbundn-
um áhuga, sem hann dró enga dul
á, á ytra gengi sínu og hagnýtingu
þess. Þegar honum var bent á, að
flytja ætti verk eftir hann, fór ekki
hjá því að flytjandinn fengi bréf-