Úrval - 01.12.1968, Blaðsíða 8

6
ÚRVAL
ingur var kominn fram en ekki al-
mennur orðinn. Hefðu þeir verið
nógu miklir framfaramenn, og nógu
vakandi fyrir því sem bezt var rit-
að um stjörnurnar í öðrum löndum,
þá hefðu þeir getað miðlað þjóðinni
merkari fróðleik en þeir gerðu. En
því var nú ekki að heilsa. Til þess
var rétttrúnaðarmyrkrið of svart í
kringum þá, einkanlega Guðbrand,
sem mikill afkasta- og hæfi-
leikamaður var reyndar, en ekki að
sama skapi farsæll, og verður þó
þess að geta að hann mældi fyrstur
nákvæmlega hnattstöðu á íslandi, en
sá staður var Hólar í Hjaltadal. Hvað
Odd snerti þá hafði hann verið nem-
andi Tycho Brahes eins og Kepler
síðar og var því ekki von á því að
hann tæki þaðan við réttum heims-
skilningi. En hefði hann skrifazt é
við Kepler, þá hefði hann mátt bet-
ur fræðast. Það er líka nógu eftir-
tektarvert, að Kepler skrifaði, lík-
lega fyrstur manna í öðrum löndum,
bók þar sem íslendingur er sögu-
hetjan, og er sú bók um ferð til
stjarnanna.
Ef litið er til hins þriðja höfuð-
skálds hinna íslenzku miðalda, Jóns
Arasonar biskups, þá lifir hann
fram um 1550 og því engin von til
annars en að hann sé miðaldamað-
ur hvað heimsfræði snertir. Það má
sjá að hann hefur haft sínar hug-
myndir um himnana, og má vera
að hann hafi þar að nokkru orðið
fyrir áhrifum af Snorra Sturlusyni.
Allrasvartast var miðaldamyrkr-
ið hér á landi um 1400, eða nálægt
því sem Svartadauði gekk yfir, og
er nú fróðlegt að kynnast hugsana-
gangi þeirra manna, sem þá hófust
hér til mestra virðinga. Þykir mér
enginn í því sambandi eftirtektar-
verðari en Arni Ólafsson, norskur
maður líklega, sem um tíma var
ábóti, en síðar biskup. Ferli hans er
svo lýst að hann var svo fésæll, að
menn vissu varla dæmi til slíks, og
höfðu þó margir hinna útlendu bisk-
upa auðgazt vel á sálugjöfum, af-
látssölu og ýmsu þvílíku, en engum
gafst eins vel og Árna þessum. Árni
hafði farið suður í lönd og séð þar
mörg stórmerki, bæði kirkjuleg og
önnur. Meðal annars kom hann í
þann stað er Affrica heitir og sá
þar sverð Sigurðar Fáfnisbana og
tönn úr Starkaði gamla, var sverð-
ið tíu feta langt og spönn betur, en
tönninn þverrar handar löng og
breið, fyrir utan það sem í holdinu
hafði staðið. Sýnir þetta að um þær
mundir mátti segja mönnum hér á
landi hvað sem vera skyldi, ef sá
sem sagði hafði aðeins nógu góða
aðstöðu til að láta trúa sér. En þetta
gefur einnig glögga hugmynd um,
hver breyting var orðin á hugsun-
arhætti landsmanna frá því um 1200
eða frá því um 1000. Á þeim tímum
hefði ekki þurft að bjóða mönnum
sögur eins og þessar, og hefðu þeir
mátt hafa annað sér til auðgunar,
sem það hefðu viljað reyna. Maður
sem fór hér um með „helgan dóm“
á tíundu öld, fékk háð eitt að laun-
um. „Drengur hlýddi mér engi“,
segir hann í vísu sem enn er varð-
veitt, og verður það að teljast all-
merk heimild. Og þó að nokkuð
væri breytt um 1200, þá var raun-
sæið enn ríkjandi að miklu leyti, og
hafa jarðteinasögur biskupanna frá