Úrval - 01.12.1968, Side 45

LAUSN Á GULLKREPPUNNI
43
sem er miðstöð allrar gullverzlunar.
Var nú gerð samþykkt um það 17.
marz, að engin þessara aðalþanka
skyldu selja af gullbirgðum sínum
til einstaklinga eða til ríkisstjórna,
sem létu hinn dýra málm ganga
lengra en til banka sinna. Eftir orð-
anna hljóðan skyldar samningurinn
Bandaríkin til að selja hverju því
ríki sem vill halda hann, af gull-
birgðum sínum. En hvað sem því
líður, er það nú augljóst orðið, að
dollarinn er ekki lengur útleysan-
legur með gulli, og er það í fyrsta
sinn síðan árið 1934.
Hvernig hefur dollarinn, sem einu
sinni taldizt „gulls ígildi“ komizt í
þessa vandræða-aðstöðu, í hverju
felast þær, þessar hættur gjaldmið-
ils-togstreitunar, fyrir Bandaríkja-
menn og aðrar þjóðir? Og hver
skyldu vera beztu úrræðin?
„GRETTIR STERKI
GJALDMIÐILSINS“
Til þess að skilja orsakir þessa á-
stands þarf ekki að vera neinn hag-
fræðingur, heldur aðeins að hafa
aflað sér dálítillar almennrar vitn-
eskju, til viðbótar meðfæddri greind
og mannþekkingu. Þetta fyrirbæri
er næsta einfalt í sniðum. Um
margra ára skeið hafa menn alls-
staðar haldið sig við „gull-og-doll-
ars“ gengi, sem átti — eins og gull-
gengið áður — að gefa öllum gjald-
miðli ákveðna viðmiðun, til þess að
kaupsýsla, fjárfestingar og ferða-
mannaviðskipti gætu haldið áfram
eins eðlilega og unnt væri. Reyndin
hefur líka orðið sú, að síðastliðin
tuttugu ár hefur efnahagur flestra
ríkja blómgazt við þessa föstu gjald-
miðilsaðstöðu. En hún hefur byggzt
öðru fremur á því að bandaríska
fjármálastjórnin hefur jafnan verið
reiðubúin að selja aðalbönkum ann-
arra landa gull, eða kaupa það, fyr-
ir 35 dollara únsuna. Þar sem doll-
arinn var þannig stöðuglega sam-
tengdur gullinu, fóru önnur lönd
einnig að miða gengi sitt við dollar-
ann.
í reyndinni var þetta eitthvað á þá
leið, að Bandaríkin voru nokkurs-
konar „gjaldmiðils-Grettir”, sem bar
á herðum sér allan þunga gjaldmið-
ils veraldar — en það var jafnvæg-
isæfing sem útheimti þrek og þolin-
mæði, öflugan „líkamsvöxt" (af-
kastamesta framleiðslukerfi jarðar)
og trausta undirstöðu. Hin trausta
undirstaða var í Bandaríkjunum um
árabil gullforðinn, sem um tíma nam
ekki minna en tveim þriðju saman-
lags seðlatryggingargulls allra ríkja.
DOLLARAFLÓTTINN
Bandaríkin voru södd af gulli sínu,
og höfðu ekkert á móti því að losa
sig við eitthvað af því. Árum saman
létu þau meira gull af hendi en önn-
ur ríki seldu þeim eða lögðu inn hjá
þeim. Og árum saman var það að
önnur ríki kærðu sig ekkert um að
skipta dollurum sínum fyrir gull,
bæði vegna þess að geymsla og
trygging gulls hafði kostnað í för
með sér, og hinsvegar vegna þess, að
hægt var að koma dollurunum á
vexti í bandarískum ríkislánum.
Ennfremur mátti nota dollarann
engu síður en gull sem seðlatrygg-
ingu eða til að jafna greiðsluhalla
við önnur lönd.
Hvað Bandaríkin snerti þá hafði