Ársrit um starfsendurhæfingu - 2024, Síða 64

Líkt og myndin sýnir er lítill hlutfallslegur
munur á afstöðu eftir vinnumarkaðsstöðu.
Jafnhátt hlutfall launþega og langveikra
upplifði oft að starfið hafi valdið þeim streitu
á meðan launþegar voru hlutfallslega
líklegri en langveikir til að upplifa álag vegna
fjárhagslegrar ábyrgðar í starfi.
Þegar litið er til krafa í starfi sem trufluðu
fjölskyldulíf voru launþegar líklegri (28%) en
langveikir (18%) til að hafa upplifað það oft
á meðan lítill eða enginn munur er á svörum
við spurningunni hvort kröfur fjölskyldu
hafi truflað starf viðkomandi. Jafnhátt hlut-
fall launþega (39%) og námsmanna og
atvinnuleitenda (40%) sagði að það hafi oft
komið fyrir að þá langaði ekki í vinnuna við
upphaf vinnudags borið saman við aðeins
lægra hlutfall langveikra (35%).
Mat á sveigjanleika starfsins
Síðustu misserin hefur talsverð umræða átt
sér stað um mikilvægi sveigjanleika í starfi til
að draga úr álagi5. Það sem þó hefur skort í
umræðuna er að sveigjanleiki í starfi þarf að
taka mið af eðli starfsins. Sum störf krefjast
meiri viðveru en önnur og því er erfitt að
átta sig á því hvernig einstaklingar í ólíkum
störfum lesa – og svara – spurningum um
sveigjanleika.
Ef þátttakandi í könnun er eða var í starfi
sem býður ekki upp á skrepp án afleysinga-
manneskju er vel hægt að hugsa sér að
viðkomandi búist ekki við sveigjanleika
og upplifi það því ekki á neikvæðan hátt.
Svarendur í þessari könnun komu úr ýmsum
áttum og unnu ólík störf og því er varað við
því að lesa of mikið í niðurstöðurnar.
Á mynd 8 má sjá mat svarenda á því hvort
starfið fyrir veikindaleyfi hafi sjaldan, stund-
um eða oft verið sveigjanlegt. Á bilinu 41-
48% svarenda upplifðu oft sveigjanleika
í starfinu á meðan 28-33% upplifðu það
sjaldan. Dreifing svara bendir ekki til þess að
bein tengsl séu á milli endurkomu til vinnu
og upplifun á sveigjanleika, en launþegar
voru hlutfallslega ólíklegri til að upplifa
sveigjanleika oft (41%) borið saman við
langveika (44%) og atvinnuleitendur (48%).
Hvaða lærdóm getum við dregið af
niðurstöðunum?
Í þessari grein hefur verið stiklað á stóru í
niðurstöðum könnunar VIRK og sjúkrasjóða
á líðan þátttakenda á vinnustaðnum sem
þeir voru á fyrir veikindaleyfi og stöðu þeirra
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
Sveigjanleiki í starfi
Sjaldan Stundum Oft
28%
24%25%
48%
33%
41%
28% 28%
44%
Mynd 8
á vinnumarkaði þegar könnunin var lögð
fyrir (2022).
Líkt og myndirnar sýna er enginn eða óveru-
legur hlutfallsmunur á afstöðu svarenda til
vinnustaðar og líðanar þeirra í starfi eftir því
hvort þeir voru í launuðu starfi, langveikir
eða atvinnuleitendur eða námsmenn í
kjölfar veikindaleyfis. Ef eitthvað er þá voru
langveikir hlutfallslega jákvæðari í garð
starfsins sem þeir voru í en svarendur í
hinum hópunum tveimur.
Hér þarf þó að stíga varlega til jarðar við
túlkun niðurstaðna. Eins og fjallað var um í
upphafi greinar skiptir samhengi öllu máli
þegar rannsóknarniðurstöður eru túlkaðar.
Í þessari umfjöllun hefur t.a.m. ekki verið
leiðrétt fyrir áhrifum ýmissa þátta sem – í
sumum tilvikum – skipta sköpum þegar
ályktanir eru dregnar. Til að mynda getur
heilsufarssaga einstaklinga og aðstæður
í einkalífi vegið þungt í upplifun þeirra
á vinnuumhverfinu og jafnvel dregið úr
vellíðan þeirra, jafnvel þó aðstæður í
vinnuumhverfi séu góðar.
Þó er ljóst að heilt á litið benda niðurstöður
ekki til þess að það séu bein tengsl á milli
langtímaveikinda og þeirra aðstæðna
í vinnuumhverfinu sem hér hefur verið
fjallað um. Það er þó ekki hægt að útiloka
að tengsl séu á milli ofangreindra þátta í
vinnuumhverfinu og skammtímaveikinda,
þ.e. veikinda sem leiða ekki til brotthvarfs
af vinnumarkaði. Það þarf hins vegar að
rannsaka betur.
Heimildir
1. Sjá umfjöllun í handbókinni User‘s
guide for the QPSNordic-ADW (2014)
2. Hakansson o.fl. (2021). The combi-
nation of psychosocial working con-
ditions, occupational balance, and
sociodemographic characteristics and
their associations with no or negligible
stress symptoms among Swedish
occupational therapists – a cross-
sectional study, í BMC Health Services
Research 21(471).
3. Aziz Mensah (2021). Job Stress and
Mental Well-Being among Working
Men and Women in Europe: The
Mediating Role of Social Support, The
International Journal of Environmental
Research and Public Health, 18 (2494).
4. Sjá ítarlega umfjöllun um þátttakendur
og heimtur í greininni Endurkoma til
vinnu að afloknu veikindaleyfi sem
birtist í ársriti VIRK 2023.
5. Sjá umræðu í fjölmiðlum og ýmis konar
fræðsluefni á heimasíðum stéttarfélaga,
sbr. fræðslupakka Reykjavíkurborgar
Hið gullna jafnvægi, http://jafnretti.is
og frétt á heimasíðu Samtaka atvinnu-
lífsins, Sveigjanleiki í starfi eykur hag-
kvæmni og starfsánægju, http://sa.is/
frettatengt.

Sum störf krefjast
meiri viðveru en
önnur og því er erfitt að átta
sig á hvernig einstaklingar
í ólíkum störfum lesa – og
svara – spurningum um
sveigjanleika.
Í námi eða atvinnuleit Langveikir Launþegi
64 virk.is