Tímarit lögfræðinga - 01.04.1986, Blaðsíða 20

Samkvæmt alþingissamþykkt frá 169928) skyldi leita samþykkis sýslu-
manns til hreppstjórakjörs, og á 18. öld tóku sýslumenn að skipa hrepp-
stjóra. Samkvæmt instruction konungs til lénsmannsins á Islandi (hirð-
stjóra) frá 155629) skyldu sýslumenn hafa eftirlit með förumanna-
flutningum. Samkvæmt réttarbót 1294 skyldu vegir lagðir að ráði
sýslumanna og lögmanna. Á síðari hluta tímabilsins virðist og hafa
verið gert ráð fyrir að sýslumenn hefðu forgöngu um brúarsmíði og
ferjuhald. Samkvæmt vegatilskipuninni 29. apríl 1776 (A I XV, s. 479)
áttu sýslumenn að sjá um að vegir væru ruddir og lagðir, settir væru
nýir ferjustaðir, fjallvegir varðaðir og að vegum, ferjustöðum og vörð-
um væri við haldið. Samkvæmt opnu bréfi 10. mars 1784, 22. gr., var
öllum bannað flakk, er ekki hefðu til þess leyfi og vegabréf frá sýslu-
manni. Með konungsbréfi 11. apríl 1781, 6. gr., er hreppstjórum boðið
að hegða sér eftir skipunum og ráðstöfunum sýslumanna um fátækra-
framfærslu. Á 18. öld taka sýslumenn að hlutast til um grenjavinnslu,
innheimtu dýratolla og fjallskil30), og loks virðast sýslumenn hafa haft
afslcipti af forðagæslu og eyðingu refa31). Úrskurðarvald í sveitarmál-
um fengu sýslumenn fyrst þegar sjálfstjórn hreppanna var afnumin
1808, og eftir það hafa hreppstjórar alfarið staðið undir skipunarvaldi
sýslumanna. Með sveitarstjórnartilskipuninni frá 1872 var hreppunum
á ný veitt sjálfræði undir stjórn kjörinna hreppsnefnda og umsjón
sýslunefnda sem sýslumaður er oddviti fyrir.
Þegar frá er talin skipun hreppstjóra virðast afskipti sýslumanna
af stjórn hreppa á Jónsbókartímabilinu ekki hafa farið fram úr því
sem talið yrði eðlileg umsjón með sveitarfélögum nú á dögum. Eftir
að einveldi komst á má hins vegar segja að hrepparnir hafi ekki haft
annað sjálfræði en það sem konugsvaldið lét afskiptalaust.
Þingstörf
Sýslumenn (valdsmenn) skipuðu nefndarmenn, þ.e. þá sem sækja
skyldu Alþingi úr hans sýslu, og greiddu þeim farareyri32). Þá voru
þeir og skyldir til að sækja Alþingi og gegna þeim þingstörfum sem
þeir voru löglega settir til. Upphaflega áttu sýslumenn (valdsmenn)
28) A í XI 114.
29) L í I 74, sbr. JB V 29.
30) Um brúarsmíði og ferjuhald, sbr. ályktanir Alþingis 1671 og 1672, A í VII 230-231 og
251-252 og að öðru leyti og almennt um afskipti sýslumanna af héraðsstjórn: Alþingi
og héraðsstjórn, s. 15 ff. og Lýður Björnsson I, s. 61-64 og 66 ff. Tilsk. 29.4. 1776, A f
XV, s. 479.
31) Sbr. svokallaðan heysöludóm 25. maí 1595, A í III 43-44.
32) JB I 2.
14