Tímarit lögfræðinga - 01.04.1986, Blaðsíða 43

manna innan og utan eigin léna. Um 1200 má segja að æðstu lénsmenn
Frakkakonungs hafi verið orðnir konungi undirgefnir að nýju (Bouss-
ard, s. 94).
Umboðsstjórn frá lénsveldi til einveldis
Á þeim tímum þegar aðalsveldið stóð með mestum blóma varð kon-
ungur að láta sér nægja að stýra eigin löndum og lénum eins og hver
annar lénsdrottinn. Til þess þurfti hann á umboðsmönnum að halda,
og þar sem greifar hans voru orðnir sjálfstæðir lénsherrar og jafnvel
hliðsettir konungi varð að efna til nýrrar umboðsstjórnar. Hinir helstu
meðal þessara nýj u umboðsmanna nefndust bailes, viguiers (vicarii) og
prévóts. Hinir síðastnefndu, sem nefna mætti ármenn eða fógeta, áttu
eftir að koma lengi við sögu, en þeir önnuðust einkum dómgæslu frá
því á 10. öld og embætti þeirra voru ekki afnumin fyrr en 1749. Annars
var starfssvið ármanna þessara mjög víðtækt á sviði hermála, fjármála
og almennrar stjórnsýslu. Eftir að bæir tóku að stækka með aukinni
verslun kvað sífellt meir að kaupstöðum, meira og minna sjálfstæðum,
sem stóðu undir stjórn, umsjón eða vernd einhvers lénsherra eða kon-
ungs. Sjálfstæði bæjanna varð mest á tímabilinu frá 11. öld til 15. aldar,
en því hnignaði með eflingu konungsvalds. Flestir bæir nutu takmarkaðs
sjálfræðis og lutu stjórn bæjarfógeta, prévót. Þessum bæjum fór fjölg-
andi á einveldistímabilinu65).
Á stjórnarárum Filipusar II. Ágústusar (1179-1226) komu til sög-
unnar embættismenn sem nefndust baillis og sénéchaux. Til samræmis
við stjórnsýslu Noregsveldis má nefna þá hér sýslumenn. Þeir virðast
upphaflega hafa verið umboðsmenn lénshöfðingja til eftirlits með ár-
mönnum, en þeir urðu með tímanum embættismenn konungs, ekki síst
í þeim lénum sem konungur innleysti. Sýslumenn þessir voru upphaflega
aðalsmenn og fóru með víðtækt umboð á sviði dómgæslu, almennrar
stjórnsýslu, skattheimtu og hermála. Þeir höfðu og nokkur afskipti af
löggjafarmálum og gátu gefið út tilskipanir. Árið 1495 fól Karl 8.
sýslumönnum sínum að semja frumvarp að landslögum sínum „coutu-
mes“.
Á stj órnarárum Filipusar fríða 1285-1314 voru sýslumenn af ýms-
um stéttum, klerkar, aðalsmenn og borgarar, en á dögum Lúðvíks 14.
1643-1715 voru embættin komin í hendur háaðalsins. Þegar sýslumenn
þessir voru orðnir helstu umboðsmenn konungs voru embætti þeirra
meðal helstu tækja konungsvaldsins í baráttu þess við aðalsveldið,
65) Boussard, s. 94, HDF, s. 85-89, 92 og 158-167.
37