Tímarit lögfræðinga - 01.04.1986, Blaðsíða 36

Sýslumanna er getið í Gulaþingslögum og Frostuþingslögum. Af
lagaheimildum þessum verður þó ekki ráðið að regluleg sýsluskipun
hafi verið komin á fyrr en á síðari hluta 12. aldai’. Á 12. og 13. öld tóku
sýslumenn við störfum ármanna, sem upphaflega voru ótignir ráðs-
menn á konungsbúum, og lendra manna. Lendir menn voru höfðingjar
sem þáðu lönd af konungi og eiga ef til vill rót að rekja til hinna fornu
hersa. Sýslumenn 13. aldar voru flestir af ættum lendra manna, en
lendur maður sem gerðist sýslumaður konungs taldist eftir það ekki
lengur til lendra manna, og tign þeirra hvarf úr sögunni með réttar-
bót frá 1308. Karl Lehmann taldi að sýslumannsembættin hefðu fyrst
og fremst byggst á lénsrétti, og óumdeilt er að á þeim hafi alla tíð
verið ákveðin lénseinkenni. Sýslumenn önnuðust að flestu leyti sömu
störf og starfsbræður þeirra á íslandi, en meira mun þó hafa kveðið að
landvarnarskyldum þeirra. Þeir voru handgengnir menn konungs og
staðgöngumenn hans. Frá 14. öld gætir í vaxandi mæli áhrifa lénsskipu-
lags þess sem ríkti sunnar í álfunni á samband konungs og sýslumanna
til þess tíma er embættismenn þessir hurfu úr sögunni. (Aðalheimildir:
Lehmann, Hertzberg og Per Sveaas Andersen í KHL (syssel, syssel-
mann, sjá nánar heimildaskrá þar.)
Fylkin
Fylkin eru bæði umboðsstjórnarumdæmi og héraðsstjórnar. Þau eru
18 að tölu55), eða ámóta mörg og sýslur hér, þannig að íbúafjöldi hvers
fylkis er að meðaltali nálægt íbúafjölda Islands. Hins vegar eru störf
og staða fylkismanna mjög sambærileg við störf og stöðu sýslumanna
hér og stærð umdæma og fjarlægðir frá höfuðstað engan veginn ósam-
bærilég.
Umboðsstjórnin í Noregi er í höndum margra mismunandi stofnana
og nefnda sem hver hefur tiltekin verkefni og heyra undir mismunandi
ráðuneyti og miðstjórnarstofnanir. Fylkismennirnir eru hinir almennu
umboðsmenn ríkisstjórnarinnar, hver í sínu fylki, og taka við verk-
efnum frá öllum ráðuneytum, en heyra stjórnsýslulega undir dóms-
málaráðuneytið. Þeir eiga að sjá um að verkefnum ríkisins sé sinnt á
fullnægjandi hátt og að markmiðum ríkisvaldsins verði náð.
Fyrir gildistöku sveitarstjórnarlaganna (formannskapslovene) frá
1837 hafði ríkisvaldið með höndum alla stjórnsýslu í héruðunum. Fylk-
ismennirnir höfðu þá yfirsýn yfir og yfirumsjón með allri stjórnsýslu,
hver í sínu fylki, og samræmdu hana. Frá 1837 til 1975 var fylkismað-
55) NOU 1974: 53, s. 9.
30