Tímarit lögfræðinga - 01.04.1986, Blaðsíða 18

vera staðfesting á almennum skilningi á hlutverki umboðsmanna kon-
ungs varðandi dómsmál á þessu tímabili.
Sýslumenn höfðu forgöngu um handtöku brotamanna og tóku við
brotamönnum sem handteknir höfðu verið14), og höfðu þá í haldi15),
rannsökuðu mál þeirra og leiddu þá fyrir dóm16). Væntanlega hafa
sýslumenn lagt fram rannsóknargögn í dómi og e.t.v. reifað mál munn-
lega fyrir dómsmönnum17). Rannsóknarskylda virðist raunar einnig
hafa hvílt á dómendum18). Þá virðast sýslumenn hafa rannsakað sum
éinkamál með hliðstæðum hætti áður en þau gengu til dóms, og fyrir
þeim voru unnir eiðar, bæði til sönnunar og samkvæmt eiðsdómum.
Sýslumenn nefndu dóma á dómþingum10). Lögmenn nefndu dóma á
Alþingi og einnig oft á héraðsþingum. Hirðstjórar nefndu einnig suma
dóma20), svo og lögsagnarar í umboði sýslumanna, en allt þetta tíma-
bil voru fjölskipaðir dómar nefndir ad hoc í hvert mál á þingum eins
og verið hafði á þjóðveldisöld.
1 mörgum dómum er þess getið að sýslumenn hafi samþykkt dóm með
dómsmönnum, og má ætla að það hafi verið almenn regla.
Árið 1579 skipuðu báðir lögmenn dóm á Alþingi til að skera úr um
skyldu sýslumanna og annarra lénsmanna til að ganga dóma. Varð
niðurstaða dómsins að sýslumenn væru skyldir til að ganga alla þá dóma
sem þeir væru með lögum til kvaddir af lögmönnum, hvort heldur í
lögréttu eða heima í héraði. Hvorki forsendur né niðurstaða dómsins
virðast sannfærandi í augum nútíðarmanna. Embættismenn gátu ekki
verið nefndarmenn, og sýslumenn gátu ekki nefnt sjálfa sig til Alþing-
issetu, en úr hópi nefndarmanna voru lögréttumenn skipaðir, og loks
skyldi skipa þá (6-24) sem dæma skyldu í hverju máli úr hópi lög-
réttumanna. Þannig er vandséð hvernig sýslumönnum gat verið skylt
að hlíta dómnefnu í Lögréttu21).
Þegar dómar höfðu verið uppkveðnir var það hlutverk sýslumanna
að annast um að þeim væri fullnægt, ekki aðeins refsidómum22), held-
ur einnig að veita dómhöfum fulltingi við að ná rétti sínum samkvæmt
14) JB IV 3 og réttarbót 1305, 2. gr„ JB 1904, s. 290.
15) JB IV 7.
16) JB IV 16, Konungsbréf 27.4. 1663, Lovsamling I, s. 290.
17) Sbr. Lúðvík Ingvarsson, Ú 1974 229.
18) JB IV 17.
19) Sbr. t.d. JB IV 20.
20) Sbr. Löngu réttarbót, 21. gr. og réttarbót Eiríks konungs 1280, 12. gr., D I II, s. 206
„Huaruetna þar sem lögmaðr er nær. þa skal hann nefna menn til doms. einkannliga
þar sem um stor mal er at dæma. enn ella syslumaðr . .. “
21) Sbr. Jón Jóhannesson II, s. 36-39.
22) JB IV 7, 16; Púll Sigurðsson: Brot úr réttarsögu, s. 17-18.
12