Tímarit lögfræðinga - 01.04.1986, Blaðsíða 27

nám, aðrir tveir voru próflausir, en annar þeirra hafði verið í latínu-
skóla.
Þrátt fyrir skilyrðið um menntun tíðkaðist þó fram eftir 19. öld og
jafnvel fram á 20. öld að ólærðir menn væru settir sýslumenn um lengri
og skemmri tíma en þó ekki árum saman (sbr. t.d. Gunnar Karlsson,
s. 429-430). Þegar á leið tímabilið voru ólærðir menn sem þannig voru
settir ekki látnir kveða upp dóma. Alla 18. öldina og jafnvel í byrjun
19. aldar var algengt að óprófaðir menn fengju skipun í sýslumanns-
embætti, og með tilskipun 26. janúar 1821 var ákveðið að skipa mætti
svokallaða „danska júrista“ eða „examinati juris“, sem ekki þurftu
stúdentspróf, í sýslumannsembætti á Islandi, ef þeir höfðu fyrstu eink-
unn (Agnar Kl. Jónsson, s. 9-17).
Háskólapróf var aðgöngumiði að embættum, og tekjugóð embætti
gátu orðið upphaf auðsöfnunar, en til þess að afla sér menntunar þurfti
góð efni. Margir embættismenn 18. aldar voru embættismannasynir
(12 af 22 árið 1730, 18 af 27 árið 1780, klausturhaldarar og lögsagnar-
ar með taldir í hópi feðranna). Aðrir munu yfirleitt hafa verið synir
efnaðra bænda. Athugun á ættartengslum embættismanna 1730 leiðir
í ljós að 8 af 21 eru skyldir eða tengdir hver öðrum. Af 27 embættis-
mönnum 1780 voru 17 skyldir í 4. lið eða nákomnari. Sömu ættir virðast
ráðandi allt tímabilið og tengjast margvíslega með giftingum innbyrðis.
17 af 27 embættismönnum sem voru við völd 1780 voru tengdir sifja-
böndum þeim ættum sem sátu að meiri hluta embættanna 50 árum
fyrr. Þeir sem stóðu utan vébanda ættanna héldu yfirleitt magrar
sýslur.
Synir embættismannanna urðu að sjálfsögðu ekki allir embættis-
menn, og dætur þeirra giftust heldur ekki allar embættismönnum. Af
45 sonum þeirra sem sátu í embættum 1730 urðu 14 embættismenn á
Islandi (lögsagnarar meðtaldir). Fjórir hlutu ýmsar stöður annars
staðar í ríkinu. Samsvarandi tölur fyrir 1780 eru 26 embættismenn af
48 sonum og 9 í stöðum utan lands. Mikið virðist um að dætur giftist
prestum, en færri synir hafa gengið í þjónustu kirkjunnar eða samtals
11 í báðum hópum. Margir sonanna höfðu hlotið menntun þótt þeir
fengju ekki embætti. Svo virðist sem fleiri synir embættismanna 1730
hafi orðið bændur en þeirra sem sátu í embættum 1780, en að líkindum
eru í þessum hópi efnabændur og stórjarðeigendur. Enn sem fyrr
virðast náin tengsl milli stórjarðeigenda og sýslumanna.
Ái’ið 1762 áttu a.m.k. 6 sýslumenn meira í jörðum en stórt hundrað
hundraða, og svo er að sjá sem nokkrir sýslumenn hafi komist af án
umtalsverðra jarðeigna. Hins vegar er ljóst að margir þeirra manna
21