Tímarit lögfræðinga - 01.04.1986, Blaðsíða 35

nær ekki aðeins til sveitarfélaganna og fylkjanna heldur einnig til um-
boðsstjórnar ríkisins í héraði, og hefur hún m.a. beitt sér fyrir flutn-
ingi verkefna í ríkum mæli frá ráðuneytunum í Oslo til fylkismanna.
Jafnframt hefur, að tillögu nefndarinnar, verið gerður fullur skilnaður
umboðsstjórnar og héraðsstjórnar í fylkjunum þannig að fylkisstjórn-
irnar hafa nú skv. lögum nr. 43 13. júní 1975, um breyting á lögum um
fylkeskommuner nr. 1 frá 16. júní 1961, eigin framkvæmdastjóra í stað
þess að fylkismenn annist þessi störf51). Aðalnefndin hefur gefið út
fjölmörg álit, en einkum „Mál og retningslinjer for reformer i lokalfor-
valtningen", sem kom út 197452).
Sýslumenn — lénsmenn — amtmenn
Sýslumannsembættin eru upprunnin í Noregi. Byggðum Noregs
hafði öllum verið deilt í sýslur á síðari hluta 12. aldar, og um það leyti
sem þetta skipulag var innleitt á Islandi munu sýslur hafa verið um 50
talsins í Noregi. Sýsluvöld komust snemma í hendur aðalsmanna í
Noregi, og sýsluskipanin varð að víkja fyrir lénsmannaveldi á 15 öld53).
Þegar einveldið komst á urðu lénsmenn að víkja fyrir fastlaunuðum
amtmönnum, sem frá 1918 nefnast fylkismenn54).
Uppruni og eðli sýslumannsembættanna
„Haraldr konugr .. . setti jarl í hverju fylki, þann er dæma skyldi
lög og lanzrétt ok heimta sakeyri ok landskyldir, og skyldi jarl hafa
þriðjung skatta ok skylda til borðz sér ok kostnaðar." (Haraldz saga
ins hárfagra, K. 6.). Þannig gerir Snorri Sturluson grein fyrir hinni
fyrstu umboðsstjórn eftir að Noregur hafði sameinast í eitt ríki.
Sýslumanna er víða getið í Islendingasögum og Heimskringlu allt
frá ríkisárum Haraldar hárfagra, og eru þar frægastar frásagnir Egils-
sögu af sýslumönnum hans á Hálogalandi. 1 Heimskringlu er sýslna
fyrst getið í Ólafs sögu Tryggvasonar og þá á Vindlandi um 1000. Það
er þó einkum í Ólafs sögu helga sem sýslumenn koma fyrst verulega
við sögu. Er svo að sjá af sögunum að sýslumenn hafi upphaflega verið
skipaðir til umboðsstjórnar á útjöðrum ríkisins, og þá í fyrstu sem
skattheimtumenn konungs og sendimenn, en að sýsluskipun hafi ekki
orðið almenn í kjarna ríkisins fyrr en á stjórnarárum Ólafs digra
(helga), Magnúsar góða og þeirra konunga sem ríktu næst eftir þeim.
51) 4. gr. 1. 1/1961.
52) NOU 1974:53.
53) Kulturhistorisk leksikon XVII, s. 648 ... 654-656.
54) Amtmannainstrúxið 1685, Herlitz: Nordisk offentlig Ratt I, s. 20.
29