Tímarit lögfræðinga - 01.04.1986, Blaðsíða 44

en þegar konungsvaldið styrktist meir leiddi það einnig til takmörkun-
ar á valdi sýslumanna. Sýslumenn komu að nokkru í stað ármanna,
en þeir komu sér aftur upp fulltrúum, „lieutenants“, sem nefna mætti
lögsagnara, og innheimtumönnum, receveurs. Þessir fulltrúar sýslu-
manna urðu síðar embættismenn konungs og fóru með þau störf sem
sýslumönnum voru áður falin. Völd sýslumanna voru mjög takmörkuð
með almennri stjórnsýslutilskipun 1579 (Ordonnance de Blois), og eft-
ir það fór sýslumönnum mjög fækkandi. Að lokum höfðu sýslumenn í
reynd engin verkefni, og Lúðvík 14. gerði þeim sem eftir voru að halda
sig við hirðina í Versölum.
Á 14. öld var farið að skipa landstjóra, gouverneurs de province, til
herstjórnar í landamærahéruðum. Þeim fór síðan fjölgandi, og vald-
svið þeirra jókst. Þeir mega teljast arftakar sýslumanna, en einnig þeir
voru sviptir völdum á stjórnarárum Lúðvíks 14. Á einveldistímanum
voru embætti þessi einkum veitt mönnum af háaðli00).
Á öllum tímum höfðu konungar þann hátt á að gera út sendimenn
til umsjónar með umboðsstjórninni. Áður er getið sendimanna Karls
mikla, og sýslumenn voru í fyrstu sendimenn og eftirlitsmenn konungs
áður en þeir staðfestust í umdæmum sínum. Arftakar missorum dom-
inici nefndust maitres des requétes, en á 16. öld var farið að nefna þá
intendents, og þá hefjast reglubundnar og tíðar eftirlitsferðir þeirra um
tiltekin umdæmi, upphaflega 17 að tölu. Þeir urðu smám saman stað-
bundnir eins og sýslumenn, og með hliðsjón af hlutverki þeirra og þró-
un má nefna þá hér amtmenn til hægðarauka. Þeir höfðu með höndum
dómgæslu, lögreglustjórn og störf á sviði fjármála. Völd þeirra og
mikilvægi fóru vaxandi á dögum einveldisins á kostnað sýslumanna og
landstjóra. Þeir gáfu út reglugerðir, önnuðust herkvaðningu, stýrðu
opinberum framkvæmdum, höfðu umsjón með dómstólum, bæjarstjórn-
um, heilbrigðis- og menningarstofnunum. Þá bar þeim að afla stjórn-
inni upplýsinga um efnahags- og félagsmál, hverjum í sínu amti.
Ármenn og sýslumenn innheimtu upphaflega tekjur konungs, en
þegar eiginleg skattheimta í nútímaskilningi hófst á 16. öld var hún
falin sérstökum embættismönnum og gegndu intendents mikilvægu
hlutverki á þessu sviði (intendents des finances). Amtmenn tóku
snemma að ráða sér aðstoðarmenn í smærri umdæmum er nefndust
départements og samsvara núverandi sýslum, en þessir sýslumenn urðu
konunglegir embættismenn þegar fram liðu stundir67).
66) HDF, s. 85-92, 98, 140, 144, 159-164.
67) HDF, s. 98, 147 og 196.
38