Morgunblaðið - 01.11.1986, Blaðsíða 32

32
33
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 1. NÓVEMBER 1986
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 1. NÓVEMBER 1986
fÍtospsstMafrfö
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aöstoöarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 500 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 50 kr. eintakiö.
Vaxtafrelsi
Idag ganga ný lög um Seðla-
banka íslands í gildi og þar
með kemur til sögunnar frelsi fyr-
ir banka og sparisjóði til að ákveða
út- og innlánsvexti sína. Breyting
í þessa átt hefur orðið í nokkrum
áfongum eins og eðlilegt er. Það
hlaut að taka sinn tíma fyrir inn-
lánsstofnanir og viðskiptavini
þeirra að laga sig að fijálsræði í
stað miðstýringar undir handar-
jaðri ríkisstjómarinnar.
Bankastjóm Seðlabankans snýr
sér sérstaklega til lántakenda á
þessum tímamótum og bendir
þeim á, að þeir þurfí að vera bet-
ur á varðbergi en áður. Viðvör-
unarorðin eiga rætur að rekja til
þess, að menn hafa hingað til
getað miðað við hæstu lögleyfðu
vexti eða vaxtaákvarðanir Seðla-
bankans. í tilkynningu Seðlabank-
ans segir af þessu tilefni: „Þar
sem hin nýju lög um Seðlabanka
valda því, að slíkar vaxtaákvarð-
anir verða ekki teknar framvegis,
verður ekki jafnljóst og áður,
hvaða vextir skuli reiknaðir af
fyrri skuldabréfum. Fer um það
eftir texta skuldabréfanna og al-
mennum réttareglum. Æskilegt
er, að aðilar skuldar geri með sér
samkomulag um nýja viðmiðun
þar sem því verður við komið."
Ekki skal dregið í efa, að þessi
vamaðarorð eigi við rök að styðj-
ast, hitt er jafnframt ljóst, að
markaðurinn hlýtur að fínna eðli-
legan og hæfílegan farveg í þessu
efni eins og öðrum.
Bankastjórar hafa ekki viljað
gefa neitt til kynna um það, hvaða
áhrif það hafí á ákvarðanir þeirra
um vexti, að þær eru nú alfarið
í þeirra höndum. A undanfömum
misserum hafa viðskiptavinir
þeirra kynnst því, að aukin sam-
keppni á þessu sviði eins og öðmm
leiðir til meiri og fjölbreyttari
þjónustu. A meðan opinber fyrir-
mæli voru gefín um vexti kepptust
innlánsstofnanir við að reisa
útibú. Eftir því sem miðstýring
vaxtamálanna hefur minnkað
hafa peningastofnanir lagt sig
meira fram um að ná viðskiptum
með því að stofna nýja reikninga
og fjölga þeim leiðum, sem unnt
er að fara til að ávaxta fjármuni.
Óneitanlega er orðið erfítt fyrir
einstaklinga að átta sig á öllu
því, sem í boði er. Margt bendir
til þess, að þróunin verði nú í þá
átt að einfalda þetta aftur og nú
þegar hefur einn bankanna stofn-
að reikning, sem á að vera þannig
úr garði gerður, að hann sameinar
marga kosti.
Seðlabankamenn telja ástandið
á peningamarkaðnum þannig nú,
að ekki sé von á neinum, veruleg-
um breytingum á vöxtum. Næstu
dagar og vikur leiða það í ljós,
hvort þetta mat er rétt. Nú þegar
hefur Iðnaðarbankinn gefíð út til-
kynningu, sem felur í sér grund-
vallarbreytingu á gjaldtöku
bankans. Ávöxtunarkrafa vegna
viðskiptavíxla er lækkuð um helm-
ing eða þar um bil en aðrir
útlánsvextir hækkaðir nokkuð.
Jafnframt er annarri gjaldtöku
gjörbreytt. Þessi skjótu viðbrögð
bankans staðfesta, að vaxtafrelsið
veitir innlánsstofnunum svigrúm
til að feta inn á nýjar brautir og
það er undir ákvörðunum þeirra
sjálfra komið, hvaða leiðir þeir
velja og hvenær.
Eftir að þessi þáttaskil hafa
orðið á peningamarkaðnum er
brýnna en áður, að teknar verði
ákvarðanir um endurskipulagn-
ingu bankakerfísins. Það mál er
nú til lokaafgreiðslu hjá Seðla-
bankanum. Niðurstaða þess á ekki
síður eftir að hafa í för með sér
breytingu í bankastarfsemi en
vaxtafrelsið.
Þjóðviljinn
50ára
ess var minnst í gær, að 50
ár voru liðin frá því Þjóðvilj-
inn sá dagsins ljós sem dagblað á
vegum Kommúnistaflokks Is-
lands. Síðan hefur mikið vatn
runnið til sjávar. Kommúnista-
flokkurinn hefur verið lagður
niður og einnig arftaki hans Sós-
íalistaflokkurinn. Þjóðviljinn er nú
„málgagn sósíalisma, þjóðfrelsis
og verkalýðshreyfíngar“. Hann er
ekki lengur aðalmálgagn Stalíns
á íslensku.
Morgunblaðið og Þjóðviljinn
hafa löngum deilt og verið á önd-
verðum meiði jafnt um utanríkis-
sem innanríkismál. Á fímmtíu ára
göngu Þjóðviljans er sú breyting
á blaðinu gleðilegust fyrir þá, sem
eiga orðastað við það, að þar
leggja menn sig nú meira fram
um það en oft áður að unna and-
stæðingum sínum sannmælis.
í afmælisleiðara Þjóðviljans í
gær er meðal annars komist þann-
ig að orði: „Við vitum ekki hvað
bíður blaðs eins og Þjóðviljans í
þeirri fjölmiðlaframtíð sem nú er
að heíjast. Hitt er víst, að tilvistar-
vandi hans verður ekki leystur
með því að hann hlaupi frá
pólitískum verkefnum sínum.
Enda væri þá dottinn botninn
undan blaðinu." Þetta er rétt skil-
greining á stöðu Þjóðviljans. Hann
er pólitískt málgagn og útgáfa
hans þjónar pólitískum tilgangi.
Til þess að lýðræði haldi velli og
þróist með eðlilegum hætti er
nauðsynlegt að rödd Þjóðviljans
haldi áfram að heyrast.
Morgunblaðið árnar Þjóðviljan-
um heilla á þessum tímamótum
með þeirri ósk að hann fái eðlileg-
an sess í hinni óvissu fjölmiðla-
framtíð og geti áfram gegnt
pólitísku hlutverki sínu.
Umsjónarmaður Gísli Jónsson 361. þáttur
Ég tek þar til, sem frá var
horfíð, að svara bréfí Kristjáns frá
Djúpalæk. Ég er sammála honum
um beygingu orðsins vindur. Það
orð er a-stofn í beygingafræðinni,
fleirtala vindar, en eignarfall ein-
tölu ekki svo, heldur vinds. Aftur
á móti er lækur i-stofn, fleirtala
lækir, eignarfall eintölu m. gr.
miklu fremur lækjarins heldur
en Jæksins, sbr. bréfíð.
Ég hef þusað svo mikið um
„flallalambið" undanfarið, að ég
ætla ekki að fjölyrða um annan
orðaforða í sambandi við land-
búnaðarmál nú á dögum.
Þá er það þágufall með sögnum
eins og t.d. veifa og fljúga. Það
blessað fall er ekki auðgert að
nota með þessum sögnum til þess
að tákna hina upprunalegu merk-
ingu fallsins (í hvers þágu eitt-
hvað verður), vegna þess að
þessar sagnir, einkum veifa, taka
líka með sér andlag (þolanda
verknaðar) í þágufalli. Betra er
að veifa röngu tré en öngu, stend-
ur skrifað. Þess vegna legg ég til
að við segjum heldur að veifa til
einhvers, heldur en að veifa ein-
hveijum, í sömu merkingu. Það
gæti misskilist. Að minnsta kosti
er auðvelt að snúa út úr því.
Dæmi: mannfjöldinn veifaði for-
setahjónunum á flugvellinum.
Menn gætu séð þama fyrir sér
annarlega mynd, en fyrir slíkt
væri girt, ef sagt væri: mannfjöld-
inn veifaði til fbrsetahjónanna
o.s.frv.
Auðvitað flýgur enginn annarri
persónu eins og flugvél, en við
tökum af öll tvímæli og brynjum
okkur gegn útúrsnúningi, ef við
segjum: Hann flaug með mig til
Reykjavíkur, í stað þess að segja:
hann flaug mér. En eins og Krist-
ján benti á, sýnist ekkert athuga-
vert við sögnina að aka í svipuðu
sambandi, svo að hér er ansi
vandratað og mjótt á mununum.
Ef einhver flytur persónu á
hesti milli staða fínnst mér hægt
að nota sögnina að reiða. Hún
var reyndar helst höfð í minni
sveit, ef bæði flytjandinn og sá,
sem fluttur var, sátu sama hross-
ið.
Að lokum tek ég undir með
Kristjáni varðandi sögnina að
eiga. Þótt við vitum að konur eiga
böm, þá kann ég ekki við að
sleppa andlaginu, eða hafa orðið
bam undirskilið.
★
Um daginn (358. þáttur) birti
ég skýringar Jóns Á. Gissurarson-
ar í Reykjavík á vísu sr. Bjama
í Þingmúla (sjá nr. 356), en nú
þykir mér rétt að gefa fleirum
orðið um þetta efni. Kristján Jóns-
son frá Snorrastöðum segjr meðal
annars:
„Kæri Gísli.
Já, þú óskar eftir útskýringum
á ljóðlínunni: „orðin svell í bænum
bræðir."
„Má ég reyna," sögðu krafta-
jötnamir á Ólympíuleikunum í
London, þegar Islendingar sýndu
þar íslenska glímu forðum. Þeir
trúðu ekki öðru en þeir gætu leik-
ið sér með þessa tiltölulega
grannvöxnu menn, en lágu flatir
áður en þeir vissu af. Eg geri
varla ráð fyrir að mér fari öllu
betur, þegar ég segi nú: Má ég
reyna.
Ég minnist þess að þegar átti
að reka kubb í gróp og gekk ekki,
en munaði samt litlu, þá var sagt
að hann væri of svellur... Hrífu-
skaftsendinn, sem gekk inn í gatið
á hrífuhausnum, átti ekki vera of
svellur á þykktina, því þá gat
hann klofíð hrífuhausinn, sér í
lagi þegar rakað var í bleytu og
allt þrútnaði.
Þetta gæti því táknað, að orðin
væru of svell í samkomulagið og
gætu klofið það. En þá brestur
mig útskýringar og spumingar
vekjast upp. Er hægt að tala um
að bræða af orðunum þá agnúa
sem gerir þau of svell? Og er þetta
gert í bænum — vistarverunni —
eða með fyrirbænum?
Ég hallast helst að þeirri skýr-
ingu að hin umrædda kona bræði,
með friðsamlegum tillögum og
hlýju, ójöfnumar utan af hinum
ofsvellu orðum sem fallið hafa,
hvort heldur er utanbæjar eða
innan."
Annað í bréfí Kristjáns bíður
betri tíma en til máls tekur Stein-
ar Pálsson í Hlíð í Gnúpveija-
hreppi:
^Kæri Gísli Jónsson!
Ég var staddur í Reykjavík hjá
Lýð bróður mínum, þegar Morg-
unblaðið kom út með vísu sr.
Bjama í Þingmúla, þar sem þú
spyrð um álit manna á merkingu
hendingarinnar: „Orðin svell í
bænum bræðir." Lýður held ég
að hafi strax skilið þessa hend-
ingu. Orðið „svell" kemur fyrir í
Passíusálmunum: „Pétur með
svellu sinni." í orðabók Menning-
arsjóðs stendur: „e.m. svellur
móður“ = reiðist, hitnar í hamsi.
Nú virðist þetta orð vera að týn-
ast úr málinu. „Orðin svell í
bænum bræðir" merkir: Köld orð
eða reiðileg orð, sem falla manna
á milli í bænum (= húsinu) bræð-
ir hún, þ.e. konan sem ljóðið fjallar
um. Bræða merkir t.d. að milda.
Hér er átt við bæinn, þ.e. heimil-
ið, en ekki „bænir". Á dögum sr.
Bjama var enginn „bær“ til á ís-
landi í nútímamerkingu orðsins
[= kaupstaður] ...
Að svo mæltu þakka ég þér
fyrir marga ágæta þætti þína um
íslenskt mál.
Með kærri kveðju."
★
Ég þakka þeim Steinari og
Kristjáni bréfin, upplýsingamar
og góðar kveðjur, en vísa annars
um meginefni þeirra til 358. þátt-
ar. Er þá mál til komið að snúa
sér að bragarhætti vikunnar.
Hann er afhending (braghendu-
ætt V):
Margir byrgja eyrun aftur eins og lása,
þá ljóða smiðir í lúðra blása.
(Guðmundur Bergþórsson)
Hugsað get ég um himin og jörð, en hvorugt
smíðað;
vantar líka efnið í það.
(Konráð Gíslason)
P.s. Hvemig skyldi vera — og
hver skyldi vera — „freyðandi
matur" sem auglýstur var með
nokkmm fyrirgangi í hádegisút-
varpinu 24. síðasta mánaðar?
Eining Vesturlanda
tryggir frið með frelsi
eftir Matthías Á.
Mathiesen
utanríkisráðherra
Þegar öryggis- og varnarmál
íslensku þjóiðarinnar eða vamar-
samstarfíð við Bandaríkin ber á
góma bregst það ekki, að taismenn
vestrænnar samvinnu em af and-
stæðingum sínum sakaðir um
landráð og landsölu. Einkenni
þessa málflutnings komu skýrt
fram í umræðum á Alþingi þegar
fjallað var um samning milli ríkis-
stjóma Islands og Bandaríkjanna
varðandi sjóflutninga fyrir vamár-
liðið.
Málflutningur af þessu tagi hef-
ur þó í engu hnikað þeirri stefnu
í öryggis- og vamarmálum, sem.
meirihluti íslensku þjóðarinnar
styður. Það er hinsvegar kyndugt
að talsmenn Alþýðubandalagsins
skuli beita slíkum gífuryrðum,
stjómmálaflokks, sem hefur það á
samviskunni að hafa sveigt af
stefnu sinni fyrir „þijátíu peninga
silfurs“, eins og það var nefnt
1956. Þá vom þeir reiðubúnir að
gleyma áformum sínum um brott-
rekstur varnarliðsins gegn erlendri
lánafyrirgreiðslu og til að halda
ráðherrastólunum.
Siglingasamningurinn
í umræðunum um siglingasamn-
inginn vom þingmenn Alþýðu-
bandaiagsins enn við sama
heygarðshornið. Samningurinn,
sem nú hefur verið staðfestur,
tryggir íslenskum skipafélögum og
íslenskum sjómönnum sjálfsagðan
rétt til að keppa um sjóflutninga
til landsins. Samt var hann notaður
sem tilefni brigslyrða af hálfu Al-
þýðubandalagsmanna í garð
íslenskra stjómvalda fyrir „mútu-
þægni" og „dollaragræðgi". Það var
engu líkara en þeir hefðu orðið fyr-
ir sámm vonbrigðum og miklu
áfalli að þessari deilu skyldi lokið
og að þar með skapaðist tækifæri
til að koma samskiptum íslands og
Bandaríkjanna aftur í eðlilegt horf.
Þessi viðbrögð staðfestu enn á
ný, að alþýðubandalagsmenn grípa
hvert tækifæri sem gefst til að
grafa undan þessum_ mikilvæga
þætti í utanríkisstefnu íslands. Þeir
hafa ávallt stefnt að því, að gera
ísland vamarlaust.
Lausn siglingamálsins sýnir, að
íslendingar geta leyst deilumál við
einstakar samstarfsþjóðir sínar í
Atlantshafsbandalaginu þannig að
báðar þjóðir geti vel við unað. Sú
varð t.d. raunin eftir lok landhelgis-
deilnanna við Breta. Þetta getur
tekið tíma og reynt á þolrifin, en
það tekst. Nú er ekkert því til fyrir-
stöðu að vamarsamstarfið við
Bandaríkin verði áfram treyst enda
ekki einvörðungu um gagnkvæma
hagsmuni tveggja sjálfstæðra lýð-
ræðisríkja að ræða heldur öryggi
allra vestrænna þjóða. Þetta skulu
menn hafa hugfast. Við emm þátt-
takendur í vamarkeðju sem ekki
er sterkari en veikasti hlekkur
hennar.
Stefna ríkisstjórnar-
innar í öryggis- ogf
varnarmálum
Ríkisstjómin hefur á valdaferli
sínum fylgt ábyrgri stefnu í þessum
málaflokki. í yfírlýsingu stjómar-
flokkanna um utanríkismál er m.a.
komist svo að orði: „Meginmarkmið
utanríkisstefnu íslendinga er að
treysta sjálfstæði landsins og gæta
hagsmuna þjóðarinnar."
Á kjörtímabilinu hefur verið lögð
áhersla á að auka fmmkvæði Is-
lendinga sjálfra í öryggis- og
vamarmálum. Það er mjög í sam-
ræmi við starfsemi Öryggismála-
nefndar, þar sem lögð hefur verið
áhersla á innlenda þekkingu og
fmmkvæði í þessum efnum. Þannig
hefur vamarmálaskrifstofa ut-
anríkisráðuneytisins verið efld.
Þangað hafa verið fengnir til starfa
sérfræðingar með þekkingu á sviði
vamarmála. Það á að auðvelda okk-
ur að vega og meta öryggis- og
vamarviðbúnaðinn út frá íslenskum
sjónarmiðum._ Af sama stofni em
áætlanir sem íslendingar hafa tekið
virkan þátt í varðandi bætt ratsjár-
kerfí í Norður-Atlantshafí.
Tvær nýjar ratsjárstöðvar munu
bæta eftirlitið til mikilla muna á
hafsvæðinu umhverfis landið.
Stöðvarnar verða skipaðar íslensku
starfsliði, en það er einmitt í sam-
ræmi við þá stefnu, sem mörkuð
hefur venð og felur í sér aukna
þátttöku íslendinga sjálfra í örygg-
ismálum landsins.
Auk þess standa yfír fram-
kvæmdir við ný mannvirki á
vamarsvæðunum. Undanfarin ár
hefur t.d. verið unnið að byggingu
nýrrar og fullkominnar flugstöðvar
á Keflavíkurflugvelli,' sem eingöngu
er ætluð millilandafluginu. Eins og
aðrar framkvæmdir þar syðra hefur
þessi bygging sætt mikilli gagnrýni
alþýðubandalagsmanna. Af ein-
hveijum ástæðum er eins og
andstæðingar vestræns vamarsam-
starfs óttist það bætta fyrirkomu-
lag, sem mun leiða af byggingu
flugstöðvarinnar.
Með auknu íslensku frumkvæði
og bættum búnaði vamarliðsins
höfum við reynt að leggja okkar
skerf af mörkum til að efla sameig-
inlegar vamir Atlantshafsbanda-
lagsins.
• •
Oryg-gismál og
afvopnun
Á nýafstöðnum leiðtogafundi
risaveldanna hér í Reykjavík náðist
árangur, sem vafalaust verður
byggt á í afvopnunarviðræðum
þeim, sem fram fara milli þessara
ríkja á næstunni.
Sovétmenn vilja mjög breyta
ímynd sinni um þessar mundir.
Þeir segjast leggja áherslu á frið
og afvopnun. Samtímis er þó heilu
hjóðunum haldið í gíslingu; alþjóð-
legar skuldbindingar um mannrétt-
indi em þverbrotnar og miskunnar-
laust stríð er háð í Afganistan.
Þessar staðreyndir draga mjög úr
trausti manna á tali þeirra um frið
og slökun spennu.
Það vakti athygli á fundinum hér
í Reykjavík að Sovétmenn virtust
nú reiðubúnir að ræða umbætur á
Matthias Á. Mathiesen
„Nú er ekkert því til
fyrirstöðu að varnar-
samstarf ið við Banda-
ríkin verði áfram treyst
enda ekki einvörðungu
um gagnkvæma hags-
muni tveggja sjálf-
stæðra lýðræðisríkja að
ræða heldur öryggi
allra vestrænna þjóða.
Þetta skulu menn hafa
hugfast. Við erum þátt-
takendur í varnarkeðju
sem ekki er sterkari en
veikasti hlekkur henn-
ar.“
sviði mannréttindamála, en því hafa
þeir algjörlega hafnað á slíkum
fundum áður en talið þau innanrík-
ismál. Miklu máli skiptir að ríki
Atlantshafsbandalagsins hviki
hvergi í afstöðu sinni. Styrkur þess
og samheldni hefur knúið til þeirra
samningaviðræðna, sem nú fara
fram. I því sambandi má minna á
að Sovétmenn stóðu upp frá samn-
ingaborðinu í Genf fyrir þremur
árum, þegar þeir vanmátu styrk
Vesturlanda, en sneru aftur, þegar
þeim varð ljós eining rílqa Atlants-
hafsbandalagsins. Það veltur á
okkur Islendingum, ekki síður en
öðrúm þátttakendum í þessu sam-
starfi, að gæta þess að samstaðan
rofni ekki.
Kjarnavopnalaus svæði
Sú skylda hvílir því m.a. á íslend-
ingum í þeim umræðum, sem fram
hafa farið á vettvangi Norðurlanda-
ráðs um svokölluð „kjamavopna-
laus“ svæði, að hvika hvergi frá
þeirri öryggis- og vamarstefnu,
sem mörkuð hefur verið.
í þessari umræðu hefur gætt
afar mikils óraunsæis. Tómt mál
er að tala um kjamavopnalaust
svæði nema það nái einnig til haf-
svæða umhverfís Norðurlönd, svo
og til þeirra svæða í nágrenni Norð-
urlanda, þar sem vitað er að
kjamavopn eru gejrnid. íslendingar
verða að standa fast á þeirri kröfu,
að slíkt svæði nái allt frá Græn-
landi í vestri og til Úralfjalla í
austri, auk þess sem það verður að
vera liður í víðtækari samningum
um afvopnun.
Það væri tvískinnungur að líta
framhjá þeirri staðreynd, að í ná-
grenni Norðurlanda, á Kola-skaga,
er ein stærsta birgðastöð kjama-
vopna, sem vitað er um, og að
íbúum Norðurlanda, sem og öðmm
þjóðum á Vesturlöndum, stafar ógn
af þessu vopnabúri. Slysið í Chemo-
byl-verinu og sá atburður, er
kjamakafbátur sökk suður í Atl-
antshafí, sýnir hve haldlaust það
er, að binda yfirlýsingu um kjama-
vopnalaust svæði við staði, þar sem
slík vopn em ekki fyrir hendi, en
líta framhjá þeim svæðum, þar sem
kjamavopn er að fínna. Hér verður
að gæta raunsæis og hafa öiyggis-
hagsmuni vestrænna þjóða í fyrir-
rúmi.
Þáttur Sjálf-
stæðisflokksins
Það hefur verið hlutverk Sjálf-
stæðisflokksins, að hafa forystu um
mörkun þeirrar öryggis- og vamar-
málasteftiu, sem vikið hefur verið
að hér að framan. Þessi málaflokk-
ur hefur ávallt verið þýðingarmikill
í utanríkisstefnu þjóðarinnar, enda
má fullyrða að viðskipti og önnur
samskipti okkar við aðrar þjóðir
fari fram í skjóli ömggra vama og
trygging fyrir því að svo megi enn
verða er forysta Sjálfstæðisflokks-
ins á Alþingi íslendinga.
Siglingasamningurinn í öldungadeildinni:
Enginn samningur hefur hlotið
jafn skjóta afgreiðslu þingsins
ALÞINGI íslendinga afgreiddi siglingamsaminginn við Bandaríkin
um sjóflutninga fyrir vamarliðið þriðjudaginn 28. október. Öldunga-
deild Bandaríkjaþings afgreiddi samninginn hins vegar hinn 8.
október s.l. Þykir það í frásögur færandi, að enginn samningur í
sögu Bandaríkjanna hafi fyrr verið staðfestur af öldungadeildinni
innan jafn skamms tíma frá undirritun hans. Utanríkisráðherrar
lanHanna rituðu undir samninginn 24. september. Aðeins fáeinir
samningar hafa verið staðfestir innan sex mánaða frá staðfestingu
þeirra.
Morgunblaöið/Jón Ásg. Sigurðsson.
Edward Derwinski, embættismaður bandariska utanríkisráðuneytisins, var helsti samningamaður Banda-
ríkjastjómar í siglingadeilunni og skýrði efni samningsins fyrir bandariskum þingmönnum. Hér sést
hann á fundi hjá þeirri nefnd öldungadeildarinnar, sem fjallaði um málið.
Við upphaf umræðnanna í öldunga-
deild Bandaríkjaþings fór Richard
Dole, talsmaður repúblikana í deild-
inni, fram á, að það yrði einróma
samþykkt, að samningur Banda-
ríkjastjómar og lýðveldisins íslands
um vöruflutninga, fyrir vamarliðið
hefði fengið nauðsynlega, þinglega
meðferð og að það tæki einnig til
ályktunar þingsins um staðfestingu.
hans.
Þingforseti leitaði eftir andmæl-
um við þessa málsmeðferð og varð
þá Robert Byrd, leiðtogi demókrata,
fyrir svörum og sagði, að minnihlut-
inn hefði ekkert við hana að athuga.
Forsetinn væri á fömm til íslands
og að sjálfsögðu skipti það hann
miklu að geta flutt íslendingum þau
tíðindi, að samningurinn hefði verið
staðfestur í öldungadeildinni. Dole
þakkaði stuðninginn og minnti á,
að málinu hefði verið hreyft á morg-
unverðarfundi með Bandaríkjafor-
seta daginn áður og þar hefðu
þingmenn látið í ljós vilja til að
verða við óskum hans um hraða
afgreiðslu samningsins. Þingforseti
tók samninginn síðan á dagskrá.
John Wamer, öldungadeildar-
þingmaður repúblíkana frá Virgi-
niu-ríki, tók nú til máls og lýsti
ánægju sinni með, að öldungadeild-
in ætlaði loks að samþykkja þennan
samning, sem miðaði að því að
auðvelda samstarf Bandarílq'anna
og lýðveldisins íslands í vamarmál-
um. Lagði hann áherslu á, að
samningurinn styrkti og væri frek-
ari staðfesting á góðum samskipt-
um Bandaríkjanna við mikilvæga
aðildarþjóð að Atlantshafsbanda-
laginu og leysti farsællega þann
ágreining, sem verið hefði með þjóð-
unum. Kvaðst Wamer hafa verið
hlynntur þessari lausn í nokkum
tíma og beitt sér fyrir henni að
sérstakri ósk Nicholas Ruwe, sendi-
herra Bandaríkjanna á Islandi.
Sagðist hann vera þakklátur Ruwe,
er hann hefði þekkt um langt ára-
bil, fyrir ómetanlegan skilning hans
á nauðsyn þessa samkomulags fyrir
báðar þjóðimar.
„Hemaðarlega mikilvæg lega ís-
lands á Norður-Atlantshafí veldur
því, að vinátta og gott samstarf við
íslensku þjóðina er algjör forsenda
fyrir skynsamlegum vamaráætlun-
um af hálfu Nato á Atlantshafí,"
sagði Wamer og minnti á, að frá
því þjóðimar gerðu með sér vamar-
samninginn árið 1951 hefði vamar-
liðið á Keflavíkurflugvelli haft
ómetanlega þýðingu fyrir sameigin-
legt öryggi allra Atlantshafsbanda-
lagsríkjanna. Sagði hann, að í
samningnum fælust takmörkuð frá-
vik frá forgangsrétti bandarískra
skipafélaga til flutninga fyrir
Bandaríkjaher, sérstök viðbrögð við
brýnum öryggishagsmunum en
ekki breyting á bandarískum lögum
eða skoðun stjómvalda á forgangs-
réttarákvæðunum.
„Ég er hreykinn af því að íslend-
ingar skuli vera bandamenn okkar,“
sagði Wamer, „og ég varð þess
heiðurs aðnjótandi að hafa sam-
skipti við foiystumenn þeirra á sviði
vamarmála á áranum 1972-’74,
þegar ég var flotamálaráðherra.
Þessi þjóð hefur á einstæðan hátt
varðveitt sinn norræna menningar-
arf og á sér þá hugsjón æðsta að
standa vörð um sjálfstæði sitt í
stjómmálalegum og menningarleg-
um efnum. Á íslandi er elsta
þjóðþing í heimi, það hefur starfað
næstum óslitið í rúm þúsund ár, og
nú beinir umheimurinn allur sjónum
sínum að þessu landi vegna fundar
forsetans og Gorbachevs, leiðtoga
Sovétrílq'anna. Ég fagna áfram-
haldandi samvinnu við íslendinga,
sem hefur verið jafn heilladijúg og
raun ber vitni fyrir öryggishags-
muni þjóðanna beggja."
Sagðist Wamer vilja hylla Ruwe
sendiherra sérstaklega fyrir hans
mikilvæga þátt í gerð samningsins.
Hann hefði með einstæðum hætti
stuðlað að einingu innan NATO og
árangursríku starfí bandalagsins.
„Það er mikill fengur fyrir fram-
kvæmd bandarískrar utanríkis-
steftiu að njóta starfskrafta Ruwe
sendiherra," sagði Wamer í lok
máls slns.
Claiborne PeU, öldungadeildar-
þingmaður demókrata fyrir Rhode
Island, skýrði frá því, að utanríkis-
málanefnd þingsins hefði þá um
daginn hvatt öldungadeildina til að
samþykkja samninginn og að það
væri sérstaklega vel viðeigandi nú,
þegar forsetinn væri á leið til fund-
ar við Gorbachev á íslandi, að þingið
leysti þá deilu, sem verið hefði með
þjóðunum frá því á árinu 1984.
Pell sagði, að með samningnum
væri aðeins um að ræða undantekn-
ingu á forgangsréttarákvæðunum
hvað íslendinga varðaði. Hefði ver-
ið vandað mjög til hans með það í
huga, að hann hefði ekkert fordæm-
isgildi og yrði ekki til að grafa
undan forgangsréttarlögunum frá
1904, lögum, sem væra mjög mikil-
væg fyrir bandarísk skipafélög og
vöruflutningafyrirtæki. Sagði hann,
að stjómin hefði fullvissað utanrík-
ismálanefndina um, að hagsmunir
þess bandaríska fyrirtækis, sem nú
annaðist flutningana, yrðu ekki fyr-
ir borð bomir. Hvatti hann þing-
menn til að samþykkja samninginn.
Richard Dole fór nú fram á, að
greidd yrðu atkvæði um samning-
inn og bað þingforsti þá þingmenn,
sem styddu hann, að standa á fæt-
ur. Var samningurinn samþykktur
mótatkvæðalaust.