Morgunblaðið - 23.11.1986, Blaðsíða 59

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 23. NÓVEMBER 1986
59
styrkleika yfirborðsbylgna (M)
og djúpbylgna (m) fyrir neðan-
jarðarsprengingar og jarð-
skjálfta. Þessi mismunandi
styrkleikadreifing er talin nokk-
uð áreiðanlegur möguleiki tíl að
greina neðanjarðarsprengingar
frá jarðskjálftum.
feyndir mikilvægar. í fyrsta lagi;
jarðskjálftar hefjast iðulega með
samþjöppun í eina átt en tognun í
aðra. Því er fyrsta hreyfmg jarð-
skjálftamæla „upp á við“ á ákveðn-
um stöðum, en „niður á við“ á
öðrum. Þegar um sprengju er að
^aeða, kemur til út á við samþjöpp-
unar (í allar áttir!) og því má búast
við því að fyrsta hreyfíng allra jarð-
skálftamæla sé upp á við. í öðru
lagi, sprengingar leiða til mjög
óverulegrar myndunar þversveiflu
og því orsaka þær ekki beint Love-
bylgjur. í þriðja lagi, sprengjur leiða
til langtum veikari Rayleigh-bylgna
heldur en grunnir jarðsjálftar af
svipuðum styrkleika.
Jarðskjálftar leiða því frekar til
myndunar yfírborðsbylgna, en þeg-
ar neðanjarðarsprengja springur
verða nær eingöngu til djúpbylgjur.
Við sprengingu losnar mjög skyndi-
lega mikil orka úr læðingi á litlu
svæði. I jarðskjálfta hinsvegar losn-
ar orkan hægar og á stærra svæði.
Tíðni yfirborðsbylgna sem myndast
í jarðskjálftum er því yfirleitt
margfalt minni en tíðni djúpbylgna
sem verða til við neðanjarðar-
sprengingar. Með réttri tíðnistill-
ingu sjálftamæla er auðvelt að nota
þennan mismun á milli sjálfta- og
sprengjubylgna til að greina á milli
þeirra.
Möguleika þessum var lýst á
áhrifamikinn hátt með athugunum
sem gerðar voru í Noregi á síðast-
liðnu ári. Með ákveðinni uppsetn-
ingu jarðskjálftamæla tókst að
greina 0,5 kflótonna lqamasprengju
í 2000 kílómetra ijarlægð, en hún
var sprengd við Azgir sem er norð-
ur af Kaspíahafínu. Tíðni skjálft-
anna var á bilinu 3—5 Herz. Á sama
tíma átti sér stað jarðskjálfti í aust-
urhluta Sovétríkjanna. Með rétt
stilltum jarðskjálftamælum tókst
auðveldlega að greina á milli
skjálftanna sem orsökuðust af
sprengjunni annars vegar og jarð-
hræringanna hins vegar. Með of
lágri tíðnistillingu hverfa hrif
sprengjunnar hins vegar fullkom-
lega í sveiflumunstri jarðskjálftans.
Er hægl að sprengja
í laumi?
Það eru einungis tveir möguleik-
ar til þess að reyna að sprengja í
laumi. Annar er að sprengja kjama-
vopn í kjölfar jarðskjálfta, en hinn
er að sprengja í stómm hellum og
reyna á þann hátt að minnka veru-
lega myndun skjálftabylgnanna. í
fyrsta lagi hefði viðkomandi ríki af
því mikla fyrirhöfn að bíða eftir
jarðskjálfta (ef til vill í langan tíma)
með kjamavopn í viðbragðsstöðu
og í öðra lagi gætu rétt stilltir jarð-
skjálftamælar auðveldlega greint á
milli jarðslq'álftabylgna og
sprengjubylgna (eins og lýst var
hér að framan). Þetta er fyrst og
fremst mögulegt vegna tíðnimis-
munar þessara bylgna.
Ef sprengt er í stóram hellum á
sér stað mikil styrkleikaminnkun á
lág- og miðtíðnibylgjum. Dempun
þessi er langtum minni fyrir hátíðni-
bylgjur, sem hinsvegar ferðast
skemmri vegalengdir en lágtíðni-
bylgjur. Til þess að greina hella-
sprengjur er því nauðsynlegt að
koma upp nægjanlega þéttu neti
jarðskjálftamæla. Vonir standa nú
til að á næstunni megi takast að
koma upp nægjanlegam mörgum,
rétt staðsettum jarðskjálftamælum.
í júlí síðastliðnum sögðu banda-
rískir vísindamenn frá því að þeir
hefðu sett upp þijá jarðskjálfta-
mæla í nánd við aðal sprengjutil-
raunasvæði Sovétmanna í
Semipalantinsk (í ráðstjómarríkinu
Kazakhstan). Tilkynning vísinda-
mannanna kom eftir sameiginlegan
fund þeirra með Mikhail Gorbachov,
en þetta er í fyrsta skipti sem Sovét-
menn leyfa erlendum vísindamönn-
um að setja upp slíka mæla.
Það vora bandarísku samtökin
„Natural Resources Defence Counc-
il“ (NRDC) sem stóðu að uppsetn-
ingu mælanna. í maí síðastliðnum
undirrituðu NRDC og sovéska
vísindaakademían samning um
gagnkvæma uppsetningu slíkra
mæla. Næsta skrefíð er því að sov-
éskir vísindamenn komi upp jarð-
skjálftamælum í nánd við aðal
sprengjutilraunasvæði Banda-
ríkjanna í Nevada.
Tilgangurinn með uppsetningu
jarðskjálftamælanna er að sýna
fram á að hægt sé að greina hrif
kjamasprengja af öllum stærðum
og skapa þar með (tæknilegar) for-
sendur fyrir því að mögulegt verði
að framfylgja sprengjubanni.
Rétt er að geta þess að skjálfta-
mælingar era ekki eini möguleikinn
til þess að fylgjast með því að banni
við sprengingu kjamavopna verði
framfylgt. Tækninni við að greina
fyrirbæri á jörðinni með myndatök-
um úr gervihnöttum hefur fleygt
fram á undanfömum áram. Það er
þvf illmögulegt að setja upp allan
þann viðbúnað sem tilheyrir spreng-
ingu kjamavopna neðanjarðar án
þess að það greinist úr gervihnött-
um sem era vel útbúnir tækjum til
myndatöku.
Jafnvel þó sýnt verði fram á að
mögulegt sé að fylgjast með því af
viðunandi nákvæmni að banni við
sprengingu kjamavopna verði
framfylgt, skortir enn sem komið
er mikið á að slíkt bann verði inn-
leitt. Þrátt fyrir samkomulag um
gagnkvæma uppsetningu jarð-
skjálftamæla er afstaða stórveld-
anna til vandamálsins mjög
mismunandi og því er ólíklegt að
sprengjubann verði að staðreynd á
næstunni.
Myndin sýnir þróun neðanjarðarsprengingar sem leiðir til myndunar
gígs. (a) Sprengjustaða. (b) Heit gufa myndast undir miklum þrýst-
ingi; nálægt berg bráðnar. (c) Bergráð safnast fyrir. Berg sem er
fjær molnar. (d) Yfirborðið byijar að lyftast. (e) Gufuþrýstingurinn
þenur yfirborð jarðarinnar enn meira. (f) Gufan brýst í gegn. (g)
Efnið fellur niður til útholaðrar jarðarinnar. Eftir er gígurinn.
38 metra djúpur og 130 metra breiður gigur sem myndast þegar
neðanjarðarsprengja var sprengd á tilraunasvæðinu i Nevada.
Hitt og þetta
Liturinn lýsir
innri manni
Litir hafa hlutverki að gegna í
daglegu lífi okkar. Við klæðum
okkur í þá, og með litavali okkar
gefum við öðram ýmsar upplýs-
ingar um okkur sjálf. Litirnir hafa
áhrif á tilfínningalíf okkar. Já,
þeir geta jafnvel haft áhrif á hjart-
sláttinn, andadrátt og heilastarf-
semi. Það er í það minnsta skoðun
margra sálfræðinga, og þeir hafa
sumir reynt að setja fram kenn-
ingar um sambandið milli ákveð-
inna manngerða og lita.
Ef uppáhaldslitur þinn er rauð-
ur ert þú sennilega búin mikilli
lífsorku. Þá ert þú trúlega skap-
heit og tilfinningarík.
Þeir sem kjósa helzt gult eiga
sér háleitar hugsjónir, veða auð-
veldlega fyrir áhrifum frá öðram,
og era í eðli sínu rómantískir.
Grænt er tákn kærleikans og
ástarinnar, en einnig ævintýra-
þrár og sjálfstæðis í starfí.
Blátt er mjög bjartur litur og
hefur einhver áhrif á samskipti
manna, en þeir sem era hrifnir
af bláu era einnig rómantiskir og
leita hamingjunnar í fastri sam-
búð.
Ef þér líkar bezt við appelsínu-
gult, ert þú félagslynd, og lífíð
er þér leikur. Þér fínnst gaman
að því óvænta, en líkar illa við
að vera ein.
Brúnt er litur aðgætninnar,
tákn trúmennsku og heiðarleika.
Og þá er það svarti liturinn, sem
er tákn kynlífsins. En hann er
einnig merki um innri baráttu og
hömlur sem þarf að yfírstíga áður
en unnt er að njóta lífsins til fulln-
ustu. Svo mörg voru þau orð!
Agúrkutími fyrir feita húð
Húðln í andlitinu veður hrein, stinn og slétt eftir að þunnum
agúrkusneiðum hefur verið dreift yfir þau svæði þar sem húð-
fitan er mest. Það ber að liggja með agúrkusneiðarnar á húðinni
í um hálftima meðan sneiðarnar sjúga til sin fitu og óhrein-
indi. Svo er andlitið skolað upp úr ísköldu vatni á eftir. Þessi
meðferð gerir tvennt; hún frískar upp á húðina og eykur velli-
ðan.