Morgunblaðið - 04.12.1986, Blaðsíða 34

34
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 4. DESEMBER 1986

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aöstoöarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 500 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 50 kr. eintakiö.
„Ekkert verður
undan dregið“
Akvörðun Ronalds Reagan,
forseta Bandaríkjanna,
að óska eftir útnefningu óháðs
rannsóknardómara til að
kanna vopnasöluna til Irans
ofan í kjölinn er mikilvægt
skref í þá átt að reyna að end-
urheimta traust almennings
og bandamanna og endurreisa
virðingu bandaríska forseta-
embættisins. Hvort tveggja
hefur beðið alvarlegan hnekki
á undanfömum dögum.
Áður hafði Reagan skipað
sérstaka nefnd til að kanna
alla anga málsins í Hvíta hús-
inu og hann hefur þegar vikið
einum starfsmanna sinna úr
embætti og fallist á lausnar-
beiðni öryggismálaráðgjafa
síns. Nú hefur hann stigið
skrefí lengra og því ber að
fagna. „Ekkert verður undan
dregið og ef í Ijós kemur að
lög hafi verið brotin verða hin-
ir seku látnir gjalda þess,“
sagði forsetinn í sjónvarps-
ávarpi til bandarísku þjóðar-
innar á þriðjudaginn.
Uppljóstrunin um hina
leynilegu vopnasölu Banda-
ríkjamanna til írans hefur
vakið upp ýmsar spumingar
um orð og athafnir á vettvangi
alþjóðastjómmála. Á sama
tíma og Bandaríkjamenn lögðu
hart að bandamönnum sínum
að selja ekki vopn til Irans og
annarra ríkja er halda hlífi-
skildi yfir alþjóðlegum hermd-
arverkamönnum stunduðu þeir
sjálfir slíka sölu. Bandaríkja-
menn hafa fært fram þau rök,
að hemaðarlegt mikilvægj Ir-
ans réttlæti tilraunir til að
bæta samskipti ríkjanna og
vopnasalan hafi verið liður í
þeirri viðleitni. Þessi réttlæting
vopnasölunnar er ekki sann-
færandi í ljósi allra aðstæðna.
Hitt er þó verra, að upplýsing-
ar um umfang þessara við-
skipta stangast verulega á.
Hið sama er að segja um notk-
un fjárins, sem fékkst fyrir
vopnin. Fullyrt hefur verið, að
vinnubrögð náinna samstarfs-
manna Reagans forseta hafi
verið með þeim hætti að líklega
hafí lög verið brotin. Það er
heldur ekki traustvekjandi, ef
rétt reynist, að ofursti í starfs-
liði bandaríska Þjóðarörygg-
isráðsins hafí séð sig knúinn
til að eýðileggja mikilvæg skjöl
málsins. í slíkum tilvikum hafa
menn augljóslega ekki hreinan
skjöld.
Spumingum um vitneskju
George Shultz, utanríkisráð-
herra, Caspars Weinberger,
vamarmálaráðherra, Donalds
Regan, starfsmannastjóra
Hvíta hússins, og Williams
Casey, yfirmanns leyniþjón-
ustunnar, um vopnasöluna
hefur ekki verið svarað á full-
nægjandi hátt. Er það út af
fyrir sig sérstakt hneyksli, ef
utanríkisráðherrann og vam-
armálaráðherrann hafa verið
leyndir vopnasölunni. Að von-
um spyija menn líka, hvemig
það getur gerst að vopn hverfí
í stómm stíl úr vopnabúrum
B andaríkj ahers án þess að
vamarmálaráðherrann fái
vitneskju um það.
Öllum þessum spurningum
og fleiri álitaefnum, þ.á m. um
vitneskju Reagans forseta um
einstaka þætti vopnasölunnar,
verður vonandi svarað í hinni
fyrirhuguðu rannsókn. Málið
er á því stigi, að ekkert nema
undanbragðalaus upplýsing
kemur til greina. Það er raun-
ar ekki ástæða til að búast við
öðru í ljósi þess, hvemig
stjómkerfí og réttarkerfí
Bandaríkjanna em. í opnu lýð-
ræðisþjóðfélagi verður sann-
leikurinn ekki hulinn. I því
liggur styrkur hinnar vest-
rænu þjóðfélagsgerðar.
Bandaríkjamenn hafa reynslu
af viðamikilli opinberri rann-
sókn af því tagi sem nú er að
hefjast. Þar er átt við Water-
gate-málið, sem leiddi til
afsagnar Nixons, þáverandi
forseta, og íjölmargra annarra
háttsettra manna. Watergate-
málið lamaði Bandaríkin inn á
við og út á við um árabil, en
Ronald Reagan hefur einmitt
verið talið það til tekna að
honum tókst að endurheimta
traust þjóðar sinnar á forseta-
embættinu og styrk Bandaríkj-
anna á alþjóðavettvangi. Það
væri því raunalegt, ef mistök
hans eða skortur á dómgreind
í vopnasölumálinu ætti eftir
að veikja forysturíki lýðræðis-
þjóðanna á ný. Að svo stöddu
er ótímabært að vera með
vangaveltur um vitneskju for-
setans eða skort á vitneskju
um einstaka þætti þessa ein-
kennilega máls. Hins vegar em
þær ráðstafanir, sem hann
hefur nú fyrirskipað og átt
fmmkvæði að, skynsamlegar
og traustvekjandi.
Er stefnt að Heil-
brígðisstofnun Isl
eftír Ólaf Örn
Arnarson
Hugsanleg sala á Borgarspítal-
anum í Reykjavík hefur komið
flestum í opna skjöldu. Umræður
um rekstrarmál sjúkrahús hafa ekki
verið mikið á döfinni undanfarið,
nema í sambandi við fjármögnun
spítalanna, þ.e. hvort greitt skyldi
eftir föstum fjárlögum eða dag-
gjaldakerfi. Margir eru vafalaust
búnir að gleyma því að fyrir u.þ.b.
6—7 árum fór fram mikil umræða
um þessi mál, m.a. í tengslum við
heilbrigðisþing, sem þáverandi heil-
brigðisráðherra, Svavar Gestsson
stóð fyrir. Þá höfðu Ríkisspítalar
nýlega verið settir á föst fjárlög og
því haldið fram, að með því einu
að breyta fjármögnunarleið mætti
spara einhver lifandis ósköp í
rekstri spitalanna. Undirritaður
ræddi þessi mál á heilbrigðisþinginu
og komst að þeirri niðurstöðu, að
enda þótt margt færi gott um þessa
leið að segja væri ljóst að hún hefði
í sjálfu sér engan spamað í för með
sér. Undir þessa skoðun tóku um-
bættismenn Reykjavíkurborgar
nýlega í sambandi við úttekt á
málefnum Borgarspítalans.
Annað mál, sem mikið var rætt
um voru niður svokallaðrar endu-
skoðunamefndar um greiðslur
sjúkratrygginga, sem Svavar
Gestsson fyrrverandi ráðherra og
núverandi formaður Alþýðubanda-
lagsins, setti á laggimar. Niður-
stöður nefndarinnar setti einn
nefndarmanna, Sigurður Þórðar-
son, núverandi deildarstjóri í
fjármálaráðuneytinu, fram í tveim
greinum í Morgunblaðinu, 13. og
14. mars 1980. Svo sem við mátti
búast komst nefndin að þeirri niður-
stöðu helst að _ stofna bæri Heil-
brigðisstofnun íslands, sem skyldi
hafa það hlutverk að fara með yfir-
stjóm rekstrar ákveða verkaskift-
ingu heilbrigðisstofnana, sjá um
uppbyggingu á nýrri aðstöðu, gera
tillögur um fjárframlög til rekstrar
, og veita stjórvöldum á hveijum
tíma upplýsingar um þá þjónustu,
sem heilbrigðisþjónustan innir af
hendi og nýtingu fjármagns. Hér
átti semsagt að stofna bákn, sem
hefði u.þ.b. 5000 manns í vinnu og
um yrði að ræða langstærsta fyrir-
tæki landsins og mestu miðstýring-
arhugmyndir, sem fram hafa komið
hér á landi e.t.v. fyrr og síðar.
Magnús heitin Kjartansson viðhafði
þau ummæli um svipaðar hugmynd-
ir að hér væri ekki sósíalismi á ferð
heldur hreinn Stalínismi.
Þessum hugmyndum Sigurðar
Þórðarsonar og félaga var fálega
tekið og þær lagðar til hliðar og
vafalítið allir talið þær úr sögunni.
Einn af vinsælustu frösum, sem
upp var fundinn á þessum tíma var
að saman yrði að fara „rekstrar-
ábyrgð og flárhagsábyrgð". Það
sem ríkið greiddi fyrir þjónustu yrði
það að reka hana lika, aðeins með
því móti væri tryggt að fjármagnið
kæmi að sem bestum notum. Það
er fróðlegt að skoða þessi slagorð
í ljósi umræðna, sem farið hafa
fram um gjaldþrot Útvegsbankans
og ábyrgð þess opinbera í því sam-
bandi.
Tryg-gingar eða ölmusa
Áður fyrr var tryggingahugtakið
allsráðandi á þessu sviði. Menn
borguðu iðgjöld til sjúkrasamlaga
og síðar almannatrygginga og þetta
þótti góð fyrirhyggja. Á tíma vinstri
stjómarinnar 1972 var þessu breytt
og nú skyldi greitt fyrir þjónustuna
beint úr ríkissjóði. Síðan hafa menn
ruglað hlutunum dálítið og segja
að ríkið borgi þetta allt og því sé
öll heilbrigðisþjónustan í raun ríkis-
rekin þó rekstrarfyrirkomulagið sé
með ýmsu móti. Þetta er svona álíka
og að segja að öll réttingaverk-
stæði séu rekin af tryggingafélög-
um, vegna þess að bifreiðatrygging-
ar borgi kostnað við viðgerðir. Eða
að öll verktakafyrirtæki, sem vinna
að vegaframkvæmdum eða öðrum
opinberum framkvæmdum séu rek-
in af ríkinu, vegna þess að fjárfram-
lög komi af fíárlögum. Ég vil líta
svo á að ýmsar stofnanir og ein-
staklingar, sem vinna í heilbrigði-
skerfínu séu nokkurs konar
verktakar, sem fá greitt fyrir sína
þjónustu eftir samningi úr okkar
sameiginlega tryggingasjóði. Þess-
vegna er fráleitt að halda því farm
Ólafur Örn Arnarson
að ríkið þurfí sjálft að reka alla
þjónustu.
Föst fjárlög eða dag--
gjöld
Á þessum vettvangi ætla ég ekki
að ræða kosti og galla þessara
tveggja greiðslukerfa. Þegar öllu
er á botninn hvolft er munurinn í
sjálfu sér sára lítill, það sem skiftir
öllu máli er hvemig staðið er að
töku ákvarðana um fjármagnið.
Davíð Gunnarsson, forstjóri
Ríkisspítala hitti naglann á höfuðið,
þegar hann sagði í Morgunblaðinu
18. mars 1980: „Stjómunarleg
nauðsyn, að staðreyndir fjárlaga og
raunvemleikinn fari saman". Þama
er komið að kjama málsins. Hvort
kerfíð heitir föst fjárlög eða dag-
gjöld er ekki aðalatriðið heldur hitt
hvemig staðið er að ákvarðanatö-
kunni sjálfri. Ákvarðanir hins
opinbera um þessar fjárveitingar
hafa undanfarið verið byggðar á
allt of veikum grunni.
Heilbriðisnefnd Sjálfstæðis-
flokksins hefur oft rætt um þessi
mál og gert um þau samþykktir,
sem hafa komið fram í landsfund-
arályktunum. Nú síðast fyrir
nokkmm mánuðum sendi nefndin
ráðherra eftirfarandi samþykkt:
„Sett verði á stofn í heilbrigðisráðu-
neytinu hagdeild, sem hafí það
hlutverk að safna upplýsingum um
Umönnunar- og hjúkrunarheimilið Skjól:
Fjórða hæðin af sex að rísa
Gíróseðlar sendir á heimili til styrktar framkvæmdum
FRAMKVÆMDIR við umönnun-
ar- og hjúkrunarheimilið Skjól,
sem nú ris í Laugarási við Hrafn-
istu í Reykjavík, ganga sam-
kvæmt áætlun og er búið að safna
helmings þess fjár sem áætlað er
að byggingin kosti, eða um 140
millj. kr. Enn er þó langt í land
með að endar nái saman og verða
gíróseðlar, ásamt jólagjafamerkj-
um, sendir á heimili um allt land
á næstunni og þess farið á leit
að fólk láti 200 kr. af hendi rakna
tii heimilisins.
á málinu, frumathugun og áætlana-
gerð. Það varð síðan úr að ASÍ,
Reykjavíkurborg, Sjómannadagsráð,
Stéttarsamband bænda, Samband
lífeyrisþega ríkis og bæja og Þjóð-
kirkjan bundust árið 1985 samtök-
um um stofnun umönnunar og
hjúkrunarheimilis. Nú er unnið við
að reisa §órðu hæð hússins og er
gert ráð fyrir að því verki verði lok-
ið fyrir hátíðamar.
Aætlað er að opna fyrsta hluta
hússins 15. nóvember nk. og þá
fyrstu visthæðina af þremur. Hinar
tvær verða síðan opnaðar 1. nóv.
1988. Áætlað er að ljúka frágangi
hússins árið 1989. Eldhús og þvotta-
hús Hrafnistu mun þjóna Skjóli.
Þetta kom m.a. fram á blaða-
mannafundi er haldinn var í gær um
Skjól. Byggingin er um 6.000 fer-
metrar á sex hæðum. Heimilinu er
ætlað að þjóna öllu landinu og verð-
ur rými fyrir þá aldraða sem sér-
stakrar umönnunar þarfnast, 90
rúmliggjandi, 15 í dagvistun, auk
sex herbergja, sem annaðhvort geta
verið fyrir þá sem þurfa á stuttri
orlofsdvöl að halda eða að vera
skammtíma gistirými fyrir skyldulið
utan af landi.
Samband lífeyrisþega ríkis og
bæja hreyfði því innan Oldrunarráðs
íslands á sínum tíma að brýn þörf
væri á átaki til úrlausnar vandanum.
Öldrunarráðið féllst á að gera úttekt
Frá blaðamannafundi Skjóls { gær. Frá vinstri: Sigurður Helgi Guðmi
varðsson og Halldór Guðmundsson