Morgunblaðið - 04.06.1987, Blaðsíða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 4. JÚNÍ 1987
Umæskutrú rit-
stjóm Þjóðviljans
eftirMagnús
Þórðarson
Laugardaginn 23. maí birtust
slitrur úr blaðamannsviðtali við
mig í helgarblaði Dagblaðsins/
Vísis (DV). Allt var það fremur í
léttum dúr, eins og ætlast mun
vera til í svona blöðum.
Eitthvað hrærði það þó upp í
hinum sósíalíska hluta heilabúsins
í gömlum kunningja mínum, Áma
Bergmann, ritstjóra Þjóðviljans.
Fimmtudaginn 28. maí skrifar
hann um þessi viðtalsbrot í blað
sitt, „málgagn sósíalisma, þjóð-
frelsis og verkalýðshreyfingar" í
þessum einkennilega, gamansama
geðvonskutóni, sem honum er
löngu orðinn eiginlegur. Helsta
aðfínnslu- og áhyggjuefni Áma er,
að ég skuli enn hafa sömu skoðan-
ir á ýmsum hlutum og fyrir tuttugu
ámm. „Magnús Þórðarson stígur
og fram í þessu viðtali sem sá
maður, sem er sæll í sinni æskutrú
og ætlar sér að vera það.“ „Ekki
sér hann eftir neinu“. „Þegar Re-
agan forseti er heldur á
flótta . . ., þá heldur Mangi fast
við sinn keip.“
Eg kannast ekki við að hafa
öðlast neina „æskutrú", en hafi svo
verið ætla ég að hún ha.fi dugað
mér betur en æskutrú Áma, sem
hann reynir enn að halda dauða-
haldi í, þótt á ýmsu hafí gegnið.
Það hlýtur oft að hafa verið erfitt
fyrir hugsandi mann eins og Árna,
sem fylgist með atburðum á hverj-
um tíma, að halda áfram að
aðhyllast sósíalisma. Slíkt afrek
hlýtur að flokkast undir trú en
ekki skynsamlega myndaða skoð-
un. Ég sagði „afrek“, en kannske
ætti fremur að kalla það illvirki
við_ eigið sálarlíf og ævistarf.
I æsku og raunar alla ævi kom-
ast menn ekki hjá því að mynda
sér skoðanir og taka afstöðu. Sem
betur fer sleppa menn við að þurfa
að taka afstöðu til allra hluta, til
dæmis tel ég ekki brýna nauðsyn
á því, að ég taki persónulega af-
stöðu til kvótakerfis á fiskveiðum,
landbúnaðarstefnu norska Verka-
mannaflokksins eða gatnagerðar á
Akureyri. Onnur mál sleppur eng-
inn við. Eng^um er sama um það í
hvers konar þjóðfélagi hann vill
búa. Æskumenn hafa skörp augu
til að skyggnast eftir misfellum á
samfélaginu og sterkan vilja til að
slétta úr þeim hið fyrsta. Bjart-
sýni, óþol og reynsluleysi æsku-
manna veldur því stundum, að
þeir grípa feginshendi við einföld-
um og róttækum skyndilausnum,
allsheijar-patentlausnum á hinum
mikla vanda, sem þeim sýnist hijá
heimabyggð sína og reyndar
heimsbyggðina alla. Á æskuárum
okkar Árna var sósíalisminn fyrir-
ferðarmestur fyrir sjónum þeirra,
sem leituðu að einni mannkyns-
lausn. Þótt ég hafi alltaf talið það
skort á snerpu í hugsun að ímynda
sér, að slík allsheijarlausn sé til,
hef ég aldrei dregið í efa heiðar-
leika þeirra, sem slíku geta trúað
og leita lausnarinnar. Það er ung-
um mönnum og öllum mönnum
áskapað og eðlilegt að vilja bæta
mannlífíð. Hitt þótti mér einkenni-
legt og sorglegt, hve margir ungir
menn skyldu geta fallist á, að só-
síalisminn væri hin endanlega
lausn. Þar námu þeir staðar í sann-
leiksleitinni, hinir ungu menn á
morgni lífsins. Lausnin var fundin,
aðeins útfærslan og framkvæmdin
eftir. Það er harmsefni, hve marg-
ir æskumenn, sem vel vildu, skyldu
ánetjast hinu rígskorðaða hug-
myndakerfi sósíalismans, festast
þar og staðna. Margir breyttu sem
betur fer síðar um skoðun eða trú.
Aðrir kusu ekki að fara færar leið-
ir skynseminnar til þess að bæta
þjóðfélag sitt, heldur eru þeir enn
að veija og beijast fyrir illum
málstað. Þeir hafa enn sína æsku-
trú. Þeirra á meðal er Ámi
Bergmann.
Fyrir síðari heimsstyijöld var
allt vitað um kenningar sósíalis-
mans og nægilega mikið um
framkvæmd þeirra (í Ráðstjóm-
arríkjunum) til þess, að unnt var
að hafna honum sem framtíðarsýn
mannkyns. Upp úr stríðinu komst
ég ekki hjá því frekar en aðrir að
mynda mér skoðun og taka af-
stöðu. Engin „trú“ kom þar við
sögu. Um svipað leyti hefur Ámi
væntanlega verið að taka afstöðu.
Ekki veit ég hvemig hann hefur
farið að því, en miðað við það, sem
síðar hefur gerst, fínnst mér, að
það hljóti fremur að hafa verið
byggt á trú en skoðun. Og hvor
okkar hafði rétt fyrir sér og hvor
rangt? Hef ég nokkra ástæðu til
þess að breyta áliti mínu á Sov-
étríkjunum? En Ámi? Látum
söguna dæma.
Frá heimsstyijaldarlokum hefur
sósíalismi verið reyndur í fram-
kvæmd á fólki í mörgum löndum
til viðbótar Sovétríkjunum. AIls
staðar reynist hann eins í öllum
undirstöðuatriðum mannlegs lífs:
Allar tegundjr af frelsi mannsins
em afnumdar með öllu eða þá svo
stórlega takmarkaðar, að eftir
stendur skrípamynd í spéspegli,
engum frjálsbomum manni sam-
boðin. Ég nefni af handahófi
félagafrelsi, trúfrelsi, stjómmála-
legt frelsi, efnahagslegt frelsi
éinstaklingsins, prentfrelsi og allt
tjáningarfrelsi, ferðafrelsi og _ at-
vinnufrelsi (og þetta hefur Ámi
raunar stundum hálfvegis viður-
kennt á prenti, þegar betri helm-
ingur heilabúsins stýrir
pennanum). Það blasir við hveijum
manni, að þetta er óhjákvæmilegur
fylgifískur sósíalisma. Þetta er
aðalmálið, Ámi. Og þetta er engin
tilviljun; svona hlaut að fara. Þetta
er innbyggt í sósíalismann. Reynt
var að gera gælur við hugmyndir
um ýmsar tegundir af „þjóðlegum
sósíalisma" í mörgum sósíalist-
aríkjum, en frelsissviptingin var
alls staðar sameiginlegt einkenni.
Á henni þekkist sósíalismi. Þar að
auki bætist við annað óhjákvæmi-
legt einkenni: Efnahagslífíð hrein-
lega gengur ekki. Sósíalistalöndin
geta ekki einu sinni brauðfætt sig
sjálf.
Sem sagt: Sósíalisminn gengur
ekki. Hvorki í aðalatriðunum né í
nokkm aukaatriði. Þó er það opin-
ber og margyfírlýst stefna ríkis-
stjóma í alræðisríkjum sósíal-
ismans, að hann muni að lokum
flæða yfír alla heimsbyggðina. Það
sé óhjákvæmileg og söguleg þróun,
sem ekki tjói að spoma við. Þær
séu bara að reka á eftir mannkyns-
sögunni með spjótum, og því eigi
fijálsir menn að leggja skildi sína
niður.
Sósíalistar geta ekki viðurkennt
Magnús Þórðarson
„Það er harmsefni, hve
margir æskumenn, sem
vel vildu, skyldu ánetj-
ast hinu rígskorðaða
hugmyndakerfi sósíal-
ismans, festast þar og
staðna. Margir breyttu
sem betur fer síðar um
skoðun eða trú. Aðrir
kusu ekki að fara færar
leiðir skynseminnar til
þess að bæta þjóðfélag
sitt, heldur eru þeir enn
að verja og berjast fyr-
ir illum málstað.“
staðreyndir um trú sína og fram-
kvæmd hennar í verki. Nýjar
tilraunir skulu gerðar, þótt það
kosti tugi milljona mannslífa í við-
bót. Þótt það kosti hungur og
harðrétti, andlega og líkamlega
niðurlægingu, eyðileggingu millj-
óna mannsæva, skal samt knýja
sósíalismamaskínuna áfram — þó
að hún gangi fyrir mannablóði og
styðjist eingöngu við tortímandi
hervald. Áfram skal ekið þessari
bölvavél jrfír mannkynið allt, vél
sósíalismans, sem mestu böli hefur
valdið í samanlagðri mannkyns-
sögunni, bæði „kvantitativt" og
„kvalitativt". Ég nota fyrra orðið,
af því að aldrei fyrr í sögu mann-
kyns hefur ein kenning tortímt
jafnmörgum mannslífum, og ég
nota síðara orðið meðal annars
vegna þess að aldrei hefur jafn-
ónothæf kennig fangað hugi
jafnmargra. Kenning, sem á að
boða frið, auð og frelsi, flytur and-
hverfu sína. Þeir, sem halda, að
þeir séu friðflytjendur með sann-
leiksraust, eru í raun þrælar í
herbúðum harðstjórans og blása í
lúður lyginnar. Þettar er kjarni
málsins, Ámi.
Nei, ég þarf svo sannarlega ekki
að sjá eftir neinu, þótt Áma þyki
það sjálfsagt einkennilegt, þegar
hann lítur í eigin barm eða skoðar
fyrri skrif sín. Allt, sem ég hef
sagt eða skrifað um sósíalisma,
Sovétríkin, Austur-Þýskaland,
Kúbu, Víetnam o.s.frv., hefur stað-
ist dóm sögunnar alveg fullkom-
lega, (en hvað um Áma?). Sagan
hefur sannað orð mín, ekki hans.
Þetta er ekki af neinu yfírlæti
mælt; þetta er aðeins það, sem
hver skynsamlega hugsandi og
sæmilega læs maður gat sagt sér
sjálfur, væri hann laus undan
æskutrú Áma Bergmanns. Annað
ekki. Ekkert fram yfír það. Engin
trú eða vitrun í æsku, heldur lestur
og athugun. Allar fræðilegar hug-
myndir um sósíalisma og útlistanir
á honum hafa lengi legið fyrir,
skýrir stafir á opinni bók til aflestr-
ar hveijum, sem slíkt vildi lesa og
nennti að standa í því. (Nasisminn
lá líka klár fyrir í bók Ádolfs Hitl-
er, „Mein Kampf“). Rökleysur
sósíalismans em engin leyndar-
mál. Hitt er svo annað mál, að
mörgum þótti þægilegt að sann-
færast á fyrstu blaðsíðunum í
sósíalismakverunum og lásu ekki
lengra. Jafnvel þót sannfæringin
hafí stöðvað hugsanalífíð að þessu
leyti á unga aldri, hefði framvinda
mannkynssögunnar átt að losa
umn stífluna. Fylgist menn sæmi-
lega vel með gangi alþjóðamála sjá
þeir, að sósíalismanum fylgir aldrei
neitt nema böl — og það á öllum
sviðum, svo ótrúlegt sem það kann
nú að þykja. Það er þó ekki eins
ótrúlegt og ætla mætti, ef menn
aðeins leggja á sig að gera tvennt:
1) Kynna sér kenningar sósíal-
ismans.
2) Kynna sér útfærsluna (fram-
kvæmdina) á þessum kenningum.
Niðurstaða mín verður því þessi:
Ég þarf ekki að draga til baka
eina einustu setningu um þessi
mál, sem ég hef sagt eða skrifað.
Ég þarf ekki að draga úr merkingu
eins einasta orðs.
Og þess vegna þarf ég ekki að
dragast til æviloka eins og Árni
Bersmann með þrúgandi farg bet-
ur ósagðra orða um sósíalisma og
Sovétríkin, orða, sem eru gersam-
lega úr gildi fallin, orða, sem
stóðust ekki þá og standast ekki
nú og munu aldrei standast.
Höfundur er framkvæmdastfóri.
Listahátíð hefst
í Hallgrímskirkj u
eftir Þór Jakobsson
Svo sem frá hefur verið greint
í Morgunblaðinu hefst kirkjulista-
hátíð í Hallgrímskirkju nk. laugar-
dag, 6. júní, kl. 5 e.h. Verður þá
flutt hin mikla Jesú-passía eftir
Óskar Gottlieb Blarr, en flytjendur
eru 200 talsins. Síðan rekur hver
merkisviðburðurinn annan dag
hvem í vikutíma og degi betur, en
hátíðinni lýkur laugardaginn 13.
júní með Bach-tónleikum Mótettu-
kórs Hallgrímskirkju, kammer-
sveitar og söng Margrétar
Bóasdóttur undir stjóm Harðar
Áskelssonar organista Hallgríms-
kirkju.
Vatnslitamyndir Snorra Sveins
Friðrikssonar við Passíusálma
Hallgríms Péturssonar verða sýnd-
ar í forkirkju hátíðardaganna og
„Leikhúsið í kirkjunni“ mun sýna
leikritið um Kaj Munk föstudags-
kvöldið 12. júní.
Löngu áður en lokið var við
Hallgrímskirkju var mönnum ljóst
að kirkjan yrði ekki einungis trú-
arlífí til örvunar heldur og tónlist-
inni. Voldugt kirkjuskipið yrði
fullgert, sérstæður hljómleikasalur
án síns líka í landinu. Nú hefur
Hallgrímskirkja verið vígð og tónar
hafa hljómað um stund kirkjugest-
um til upplyftingar.
Auk tónlistar hefur þar verið
lögð stund á aðrar listir. Ef til vill
er í vændum ný öld íslenskrar
kirkjulistar. í hinni nýreistu kirkju
sem ætlað er að standa lengi munu
listamenn fá tækifæri til að kynna
list sína í tali, tónum og myndum.
Hallgrímskirkja verður bólstað-
ur listar, sem alla jafna verður í
samræmi við háar hugmyndir
kristninnar og stundum samtvinn-
uð þeim, eins og löngum áður í
aldanna rás. Breiðfylking kirkju-
listamanna kirkjusögunnar verður
íslenskum listamönnum hvatning
til dáða. Og hér verða þeir í minn-
um hafðir sem upp úr gnæfa, svo
sem Jóhann Sebastian Bach og sr.
Hallgrímur Pétursson.
Hallgrímskirkja
Kirkjulistahátíð á vígsluári
Hallgrímskirkju er menningarvið-
burður. Mikið og fómfúst undir-
búningsstarf er að baki. Kemur
nú til kasta íslendinga að kunna
gott að meta og njóta þess, sem
vel er boðið. Sækið Hallgríms-
kirkju hina viðburðaríku kirkju-
listaviku og hvetjið vini og
kunningja að slást í forina.
Höfundur er veðurfræðingur og
formaður Listvinafélags Hall-
grímskirkju.
Tónleikar á Selfossi
NORA Kornblueh sellóleikari,
Óskar Ingólfsson klarinettu-
leikari og Snorri Sigfús Birgis-
son píanóleikari halda tónleika
í Selfosskirkju föstudaginn ö.
júní nk. kl. 20.30.
A efnisskrá tónleikanna eru
einleiks- og kammerverk eftir
Lutoslawski, Webem, Schumann,
Stravinsky, Beethoven og Snorra
Sigfús.
Nora Komblueh sellóleikari, Óskar Ingólfsson klarinettuleikari
og Snorri Sigfús Birgisson píanóleikari verða með tónleika í
Selfosskirkju nk. föstudag.