Morgunblaðið - 04.06.1987, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 4. JÚNÍ 1987
39
, sem
við
frekast krafist, nægar flugvélar".
Varnarsamningurinn frá 5. maí
1951 er allt annars eðlis. Nú eru
allar aðgerðir varnarliðsins strang-
lega takmarkaðar. íslensk yfirvöld
ráða, hve fjölmennt varnarliðið má
vera og með hverjum hætti það
hagnýt 'r aðstöðu sína. Nær það til
varnarkerfa, vopnabúnaðar og
hvers konar mannvirkja. Islenskir
menn eiga að vinna við varnarstörf
„eftir því sem föng eru á“. Loks
var gerður ítarlegur samningur um
réttarstöðu varnarliðsins, og er þar
rækilega tryggt, að íslensk lög gildi.
Bandaríkjamenn hafa vegna
stefnu Islendinga mátt sætta sig
við mun fámennara lið en þeir telja
þörf á. Þess vegna hafa þeir 5.000
manna her tilbúinn í Bandaríkjun-
um til að fara þegar til íslands, ef
hættuástand skapast og íslendingar
leyfa. Þeir hafa alla tíð viljað auka
umsvif á íslandi, samanber hug-
myndir um flugvöllinn Base X á
Rangárvöllum.
ngar
egar
Morgunblaðið/Emilía
sína á hótelherbergi í Reykjavík
in í Sovétríkjunum að almenningur
er hættur að taka eftir henni. Það
þykir sjálfsagður hlutur á stjórnar-
skrifstofum eða í fyrirtækjum að
hagræða tölum fyrir alls kyns opin-
berar hagskýrslur. „Óþægilegar"
tölur — þótt réttar séu — geta nefni-
lega leitt til þess að viðkomandi
stofnun fær bágt fyrir frammistöðu
sína og það aftur haft slæm áhrif
á stöðu yfirmannsins eða yfirmann-
anna innan nomenklatura. Þess
vegna eru sovéskar hagskýrslur
yfirfullar af „þægilegum" tölum -
en marklausum með öllu.
Vita ekkert um tölvur
Hvergi er tæknileg vanþróun
Sovétríkjanna meira áberandi en á
sviði tölvutækninnar. „Þar eru Sov-
étríkin 15 árum á eftir Vesturlönd-
um,“ sagði Janouch. „Og þetta er
Benedikt Gröndal
Bandaríkjamenn hafa meira en
40 ára reynslu af skiptum við ís-
lendinga, en þar hefur gengið á
ýmsu. Varnarliðið hefur nú um ára-
bil að fenginni reynslu fylgt þeirri
stefnu að láta sem allra minnst á
sér bera. Varnarliðsmenn búa svo
til allir á girtum varnarsvæðum og
sjást varla utan þeirra í einkennis-
búningum. Keflavíkurstöðin hefur
verið gerð félagslega sjálfri sér
nóg, svo að sem minnst þurfí að
sækja út fyrir hana. Þessi stefna
nefnist á amerísku „low profíle" og
hefur gefist vel. Áhrif varnarliðsins
í íslensku þjóðlífi eru nú hverfandi
lítil.
Síðasta skrefið til að minnka
þessi áhrif var bygging flugstöðvar-
innar á Keflavíkurvelli og aðskiln-
aður farþegaflugs og varnarstarf-
semi. Það er mikil breyting að
700.000 flugarþegar sjái varla
varnarstöðina.
Á stríðsárunum var setuliðið
fjórðungur af mannlífi á íslandi,
ríkasti og áhrifamesti ijórðungur-
inn. Nú er það 1/80 af íbúatölu á
landinu og nær áhrifalaust. íslend-
ingar hafa með vísvitandi stefnu
skorið niður mikið vandamál og náð
fullu valdi á því, svo að þjóðin ætti
að geta vel við unað.
A stríðsárunum lyftist íslenska
þjóðin úr fátækt kreppuáranna til
bjargálna. Síðan hefur hún búið við
lífskjör, sem eru sambærileg við hin
bestu í Norður-Evrópu. Ef herseta
stríðsáranna hefði haldið áfram í
sama farvegi, hefði þetta orðið þjóð-
inni dýrt. En það gerðist ekki.
Þegar varnarliðið kom 1951, var
efnahagur hér á landi enn heídur
bágborinn. Ameríkumenn þurftu að
byggja nýja aðstöðu og fram-
kvæmdir voru miklar. Milli 1951
og 1960 voru stundum 3—4.000
Islendingar starfandi fyrir varnar-
liðið, og frá því komu 23,2% af
gjaldeyristekjum þjóðarinnar 1953.
Sem betur fer sáu forustumenn,
að þetta var hættuleg þróun. Spymt
var á móti og fækkað verulega
fólki, sem starfaði á Keflavíkurflug-
velli. Eftir 1961 var hlutur varnar-
liðsins í gjaideyristekjunum kominn
niður í 8% og fór allt niður í 4,1%.
Allar götur síðan hefur þetta verið
í föstum farvegi, um 1.100 starfs-
menn hjá varnarliðinu og þaðan
koma 6—8% af gjaldeyristekjunum.
Það er að vísu mikið fé, en ekki
svo mikið, að þjóðin muni ekki taka
ákvarðanir síriar í utanríkismálum
án tillits til þess.
Fleiri breytingar voru gerðar.
Hér höfðu starfað amerísk verk-
takafyrirtæki, sem voru erfið í
sambúð. Islendingar komu upp eig-
in fyrirtækjum á því sviði og tóku
við allri verktöku. Það var hin mesta
landhreinsun.
Með Ameríkumönnum skall flóð-
bylgja yfir íslendinga, fyrsta af
Evrópuþjóðum. Þar kom tækni eins
°g jeppinn og jarðýtan og margt
fleira gagnlegt. En líka hin vest-
ræna poppmenning í allri sinni dýrð
og heillaði sérstaklega æskulýðinn.
Þetta voru umbrotatímar fyrir
íslenska menningu og sannarlega
alvarlegar hættur á ferð. Myndi
tunga og arfleifð þjóðarinnar lifa
af þessa bylgju eða hverfa í flaum-
inn? Hættan var ef til vill í hámarki,
þegar varnarliðið gaf hálfri þjóðinni
sjónvarp, en íslenskt sjónvarp var
ekki til.
Þessi bylgja hefur sem betur fer
hjaðnað. Nú er ekki lengur hægt
að segja, að íslensku þjóðinni eða
menningu stafi hætta af hinu fá-
menna varnarliði. Ekki eru þó
engilsaxnesk áhrif liðin hjá. Þau
eru nú orðin alþjóðlegt fyrirbrigði,
sem sækir að mörgum þjóðum, stór-
um og smáum. Islendingar knúðu
fram lokum sjónvarpsstöðvarinnar
í Keflavík fyrir 20 árum, en nú
berst svipað eða sama sjónvarpsefni
yfir alla Evrópu frá gervihnetti SKY
CHANNEL. Þetta er alþjóðlegt mál
en ekki lengur sérmál íslendinga.
I dag er hæt.tan miklu meiri frá
okkar eigin útvarpi og sjónvarpi en
frá varnarliðinu.
Hér hefur verið bent á eftirfar-
andi atriði:
1. Íslendingar hafa landvarnir og
mikilvæga eftirlitsstöð fyrir grann-
þjóðir sínar, en hafa takmarkað svo
stærð varnarliðsins, að þess gætir
sáralítið í þjóðlífinu.
2. íslendingar hafa tryggt sér
úrslitavald um stærð varnarliðsins,
búnað þess, aðgerðir og allar fram-
kvæmdir.
3. íslendingar hafa minnkað fjár-
hagslegar tekjur af varnarliðinu frá
því sem var 1951—60 og halda
þeim innan hættumarka.
4. Varnarliðið er ekki lengur
nein hætta við tungu eða menningu
þjóðarinnar.
Hinn sterki meirihluti íslendinga,
sem hefur stutt þessa stefnu í ör-
yggismálum, getur verið ánægður
með framkvæmd hennar.
Höfundur er sendiherra í Stokk-
hólmi.
ekki aðeins tæknilegt vandamál,
heldur hugmyndalegt því almenn-
ingur í landinu veit lítið sem ekkert
um tölvur og tölvuvæðinguna er-
lendis." Janouch telur að Sovétríkin
verði að tölvuvæðast ef þau ætli
að eiga sér viðreisnar von. Og tölvu-
væðingin mun hafa áhrif á tvo vegu.
Annars vegar munu tölvurnar taka
völdin af hugmyndafræðingunum,
ef svo má komast að orði, þ.e. ná-
kvæmni þeirra og reglufesta leyfir
ekki hin spilltu vinnubrögð sem nú
tíðkast. Hins vegar munu tölvurnar
opna sovéskt þjóðfélag og btjóta á
bak aftur þá leynd sem þar hvílir
nú yfir öllum upplýsingum. Og sem
Janouch segir þetta bendir hann á
ferðatölvu sína sem er á borðinu á
hótelherbergi hans. Það fer lítið
fyrir þessum grip, eins og myndin
hér til hliðar sýnir, en með honum
má með 'símasambandi komast í
tengsl við tölvumiðstöðvar um heim
allan. „Þegar tölvuvæðingin heldur
innreið sína í Sovétríkin breytist
þjóðfélagið af sjálfu sér,“ segir
Janouch. „Það verður ekki hægt
að leyna fólk því sem er að gerast
í kringum það.“
Chernobyl var
vendipunktur
„Ég held að slysið í Chernobyl í
fyrra hafi haft úrslitaáhrif á hinar
opinskáu umræður — glasnost —
sem nú eru hafnar í Sovétríkjun-
um,“ sagði Janouch. Sovésk stjórn-
völd þögðu sem kunnugt er í rúman
hálfan mánuð um þetta alvarlega
slys, en ákváðu síðan að veita allar
upplýsingar um það. Janouch hall-
ast að því að á þessum tíma hafi
verið deilt af hörku í stjómmálaráði
kommúnistaflokksins - æðstu
valdastofnun Sovétríkjanna - og
Gorbachev hafi borið sigur úr být-
um. Þegar leyndin yfir Chemobyl
hafði verið rofín fylgdi annað á eft-
ir - varð ekki stöðvað, því slysið
sjálft má bæði rekja til tæknilegrar
vanþróunar og vinnubragða sem
eru afleiðing þjóðfélagskerfísins.
„Gorbachev áttar sig á því að
hann getur ekki tekið stór stökk
fram á við, þar sem hann á marga
volduga andstæðinga," sagði Jano-
uch. „Hann hrindir umbótunum í
framkvæmd skref fyrir skref. En
ég held að hann viti að það þurfa
að verða stórstígar grundvallar-
breytingar á sovésku þjóðfélagi, ef
landið á ekki að hverfa í hóp vanþró-
uðu ríkjanna. Hins vegar skiptir það
ekki öllu máli hvemig hann hugsar
þetta eða hvers konar samfélag það
er nákvæmlega sem hann stefnir
að. Það eru aðstæðurnar sem skap-
ast í kjölfar umbótastefnunnar sem
ráða úrslitum en ekki vilji Gorbac-
hevs.“
Haf narfj örður:
Bæjarstjórn samþykkir
kaup á St. Jósefsspítala
BÆJARSTJÓRN Hafnarfjarðar
hefur samþykkti að kaupa, ásamt
ríkissjóði, St. Jósefsspítala í
Hafnarfirði eftir að ríkisstjórnin
samþykkti kaupin fyrir hönd
ríkisins. Kaupverðið er 130 millj-
ónir króna sem greiðist á tíu
árum.
Að sögn Guðmundar Áma Stef-
ánssonar bæjarstjóra greiðast 13
rnilljónir króna við undirskrift kaup-
samnings en yfírtekin lán em rétt
tæpar fimm milljónir. Hlutur Hafn-
arfjarðarbæjar er 15% og greiðir
bærinn um 19,5 milljónir af heildar
kaupverði.
„Samningurinn gerir ráð fyrir
óbreyttum rekstri fram til áramóta
þegar formleg eignaskipti fara
fram, en engin ákvörðun hefur ver-
ið tekin um hvernig rekstrinum
verði háttað eftir það. Samningur-
inn gerir vitaskuld einnig ráð fyrir
að starfsólki verði boðið að starfa
áfram. Um það vom allir sam-
mála,“ sagði Guðmundur. „Keppi-
kefli bæjarstjómar, sem samþykkti
kaupin einróma, er að spítalinn
tryggi Hafnfirðingum áfram sams-
konar þjónustu og því markmiði
hefur verið náð.“
Suðurland:
Stórir tankbílar safna míólk
Selfossi.
Morgunblaðið/Sigurður Jónsson
MEÐ sumarkomu vex mjólkin í kúnum. Mjólkurbíl-
stjórar hjá Mjólkurbúi Flóamanna segjast finna
það fljótt þegar mjólkin vex.
Með aukinni mjólk er sá háttur hafður á að senda
stóran tankbíl á mestu mjólkursvæðin og síðan safna
minni tankbílarnir mjólkinni saman og dæla yfír í
stóra tankinn. Þannig næst meiri hagkvæmni I flutn-
ingana, en með skerðingu mjólkurframleiðslunnar á
svæði MBF hefur flutningskostnaður á hvern lítra
aukist, sem aftur krefst aukinnar hagkvæmni í rekstri.
Sig. Jóns.
Tankbílar MBF við
Gunnarshólma i
Austur-Landeyjum.
Á innfelldu mynd-
inni, Guðbjörn
Frímannsson og Sig-
urður Ó. Sigurðsson
mjólkurbílstjórar.