Morgunblaðið - 04.06.1987, Blaðsíða 34

34
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 4. JÚNÍ 1987
Sovétríkin:
Rust ekki talinn hafa
verið einn í ráðum
Leitað sátta
Penaia Ganilau, landstjóri Fijieyja, hefur að undanfömu rætt við
ráðamenn á eyjunum um leiðir til sátta milli stríðandi fylkinga, eftir
að frumbyggjar steyptu nýkjörinni ríkisstjóm. Hér sjáum við hann
(annan frá hægri) er hann ferðaðist um helsta sykurræktarhérað eyj-
anna og ræddi við sykurræktendur, sem flestir em af indverskum
ættum og hvatti þá tií að hefja aftur störf. Öll vinna á sykurekrunum
hefur legið niðri í mótmælaskyni við brottrekstur ríkisstjómar Timoci
Bavadra, forsætisráðherra.
Alþjóðabankinn stöðv-
ar lántökur til Perú
Moskva, Bonn, Washington. Reuter.
MATHIAS Rust, hinn 19 ára
gamli Vestur-Þjóðverji er lenti
flugvél sinni á Rauða torgi í
Moskvu sl. fimmtudag, mun að
öllum líkindum dreginn fyrir
rétt sakaður um að ijúfa loft-
helgi Sovétríkjanna.
Yflrheyrslur yfir Rust standa enn
yflr og sagði vestur-þýskur sendi-
ráðsstarfsmaður er fékk að heim-
sækja hann í fangelsið í gær, að
Rust hefði ekki látið neitt uppi um
ástæður flugferðarinnar. Sam-
kvæmt sovéskum lögum geta
yfirheyrslur af þessu tagi staðið í
allt að níu mánuði og Rust gæti
fengið allt að 10 ára fangelsisdóm.
Gennadi Gerasimov, talsmaður
sovéska utanríkisráðuneytisins, gaf
til kynna í viðtali við bandaríska
sjónvarpsstöð að Rust yrði dreginn
fyrir rétt og bætti því við að ekki
yrði honum þökkuð heimsóknin.
Gerasimov sagði að þrennt gæti
komið til greina sem ástæða flug-
ferðarinnar. Að Rust hafí bara verið
að leika sér, að hann hafí gert þetta
til að auglýsa eitthvað eða einhvem
eða að hann hafl verið sendur til
að láta reyna á loftvamir Sovét-
manna.
Síðasta tilgátan virðist eiga fylgi
að fagna í Kreml og hafa ýmsir
málsmetandi menn látið hafa það
eftir sér að þeir teldu að_ Rust hafi
ekki verið einn að verki. í gær birt-
ist ritstjómargrein í blaðinu
Moskvufréttir eftir Yegor Yakovly-
ev, ritstjóra, sem talinn er í nánum
tengslum við Gorbachev aðalritara.
Þar sagði að Rust yrði að koma
fyrir rétt og gefa skýringar á ferð-
um sínum. Yakovlyev gaf í skyn
að Rust hefði notið aðstoðar fyrir
ferðina, sem hefði verið vandlega
undirbúin í Hamborg og hefðu til
þess verið notuð bæði kort og líkön.
Einnig hefði verið rætt hvaða fleiri
leiðir en sú sem var valin, kæmu
til greina.
Ritstjórinn hefur eftir sjónar-
votti, ungum lögregluforingi sem
var við skyldustörf á Rauða torgi
umrætt kvöld, að Rust hefði nærri
því flogið á Sögusafnið á torginu.
Er þetta fyrsti sjónarvotturinn sem
tjáir sig í sovéskum Qölmiðli um
flugferðina og birt er mynd af flug-
vélinni. Lögregluforinginn segist
hafa heyrt vélarhljóð og séð flugvél
með einkennis merkjum er hann
kannaðist ekki við. Vélin hefði
hringsólað yflr torginu og flugmað-
urinn greinilega ætlað sér að lenda
á miðju torginu, en vegna mannfjöl-
dans hefði hann ekki getað það og
því lent í útjaðri þess.
Lima, Reuter
Seðlabankastjórí Perú upp-
lýsti í gær að Alþjóðabankinn
hefði ákveðið að neita Perú-
mönnum um frekari lán. Astæð-
an er sú að Perústjórn hefur
ekki greitt afborganir af fyrri
lánum undanfarna tvo mánuði.
Bankastjórinn, Hector Neyra,
sagði fréttamönnum að ríkisstjómin
hefði ákveðið að stöðva afborganir
fyrir tveim mánuðum þar sem þau
lán sem landsmenn áttu rétt á hjá
Alþjóðabankanum hefðu ekki dugað
fyrir afborgunum á þessu tímabili.
Alan Garcia, forseti Perú, hefur
takmarkað afborganir af erlendum
lánum við 10% af virði útfiutnings
Perú.
Neyra bankastjóri sagði að Perú-
menn hygðust ekki hætta viðskipt-
um við Alþjóðabankann en þeir
hefðu í meira en hálft ár reynt að
ná hagstæðari samningum við
bankann.
Ronald Reagan:
Styrkja þarf sam-
stöðu Vesturlanda
-á leiðtogafundinum í Feneyjum
Washington. Reuter.
FUNDUR leiðtoga sjö helstu
iðnríkja Vesturlanda verður
haldinn í Feneyjum 8.-10. júni nk.
Ronald Reagan, Bandaríkjafor-
seti, sagði í gær við brottför frá
Washington að á þessum fundi
þyrftu ríkin að styrkja samstöðu
sína til þess að geta betur leyst
ágreiningsmál sin við kommún-
istaríkin.
„Við munum ræða hvemig bæta
má samskipti austurs og vesturs
og hvemig draga á úr vígbúnaðar-
kapphlaupinu. Mannréttindamál
verða einnig á dagskrá, svo og stað-
bundin átök auk efnahagsmála",
sagði forsetinn. Hann sagði að við-
fangsefni fundarins yrði að ræða
Ieiðir til þess, að næstu 40 ár yrðu
þessum ríkjum jafn hagstæð og
síðustu 40 ár hefðu verið. Minnti
forsetinn á þann þátt er Marshall-
aðstoðin hefði átt í endurreisn
efnahagslífs ríkjanna eftir heims-
styijöldina síðari. Reagan sagði að
ljóst væri að breyta þyrfti um stefnu
í landbúnaðarmálum, koma á meira
jafnvægi í viðskiptum milli ríkja og
stuðla að stöðugleika á gjaldeyris-
mörkuðum.
Vaxandi spenna á Persaflóa
verður einnig til umræðu og má
búast við að leiðtogamir láti í ljósi
skoðanir sínar á því hvemig tryggja
má öryggi skipa á þeim slóðum.
Bandaríkjamenn hafa þegar sagt
að þeir muni veija skip er sigla
undir bandarískum fána, þ.á m. 11
olíuskip frá Kuwait.
Hvort voru það eldfjöll eða hala-
stjörnur sem drápu risaeðlurnar?
LEYNDARDÓMURINN um út-
rýmingu risaeðlanna er jafnsér-
kennilegur og eðlurnar sjálfar.
Einmitt þegar menn voru orðnir
nokkura veginn á eitt sáttir um,
að ástæðan fyrir brotthvarfi
þeirra væri sú, að halastjarna
hefði rekist á jörðina, fóru efa-
semdaraddirnar að heyrast á ný.
Nú á önnur skýring einnegin
fylgi að fagna: að eldfjöll hafi
spúð brennisteini, sem át upp
ósonlagið, oUi súru regni og kóln-
andi loftslagi og útrýmdi risaeðl-
unum.
Vegna þeirra, sem ekki hafa
fylgst með þessari morðsögu, skal
getið helstu málsatvikanna:
•Tíminn: Það gerðist fyrir um 65
milljónum ára.
•Vettvangur glæpsins: Jörðin.
•Fómarlömbin: Ekki aðeins risa-
eðlumar, heldur einnig fjölmargar
tegundir sjávardýra — kórallar,
ammonítar (lindýr) og svif.
•Vísbendingan Oræk merki um
heiftarlegt ofbeldi. Sjaldgæft efni,
sem kallast irridín, fínnst víða í
bergi frá þessum tíma. Einnig hefur
fundist sót, svo og kvarskristallar
með áverka sömu tegundar og get-
ur að líta eftir höggbylgju frá
kjamorkusprengingum.
Allt þar til irridínið uppgötvaðist,
vom uppáhaldsútskýringaman
loftslagið breyttist; yfírborð sjávar
breyttist; ísöld; slys. Irridínið
kveikti miklu frumlegri hugmynd í
kollinum á Sérláki Hólms, þ.e. dr.
Walter Alvarez, sem starfar við
Berkeley-háskóla í Kalifomíu.
Hann hélt fram, að halastjama
hefði rekist á jörðina — með svipuð-
um afleiðingum og kjamorkustríð
mundi hafa í för með sén Ryk- og
reykjarský þyrluðust upp, byrgðu
fyrir sól og breyttu loftslaginu.
í fyrstu fékk kenning hans
dræmar undirtektir. Svo var það
árið 1984, að hún fékk allt í einu
byr undir báða vængi. Þá þóttust
tveir vísindamenn frá Chicago-
háskóla hafa komist að raun um,
hvemig í glæpnum lá: Fjöldaútrým-
ing átti sér reglulega stað með um
26 milljón ára millibili. Þetta virtist
í mörgum tilfellum hafa gerst á
þeim tímabilum, þegar jörðin var
rík að irridíni, eftir því sem berglög
sýndu. Eitthvað hlaut að hafa vald-
ið því, að hryðja halastjama dundi
á jörðinni með vissu millibili. í tvö
ár leituðu vísindamenn að sökudólg-
inum — nýrri stjömu eða nýjum
himinhnetti, einhverri flökkukind í
vetrarbrautinni — en urðu einskis
vísari.
í fyrra þóttist svo annar hópur
visindamanna hafa reiknað út, að
skýringarinnar á útrýmingunni
gæti engan veginn verið að leita í
reglubundinni ofankomu hala-
stjama. Þær hefðu þurft að vera
svo margar, að þeirra dómi, til að
víst væri, að einhver þeirra rækist
á jörðina hveiju sinni. Þar að auki
hefðu margar halastjömur skilið
eftir meira af irridíni og dreifst á
lengra tímabil. Þannig hefði hala-
stjama að vísu getað drepið risaeðl-
umar, en það hefði ekki verið þáttur
í reglubundinni framvindu. Hala-
stjaman hlyti að hafa verið frávill-
ingur, einfari.
Jafnframt bentu nú andstæðing-
ar halastjömukenningarinnar á
óþægilegar staðreyndir, sem ekki
var unnt að útskýra á grundvelli
hennar. Bentu þeir m.a. á, að morð-
vopnið vantaði gersamlega, auk
þess sem 65 milljón ára gamall
gígur eftir halastjömu fyrirfyndist
enginn. Kannski lenti hún í sjónum,
sögðu árekstrasinnamir. En margir
jarðvísindamenn þráuðust við og
héldu fram, að risaeðlunum hefði
farið fækkandi á þessum tíma og
útrýming þeirra hefði gerst stig af
stigi, e.t.v. á 10.000 ámm. Þar að
auki virtist sem margar lífvemr
hefðu algerlega sloppið: spendýr,
slöngur, froskar og flestar plöntur.
Nú hafa áhangendur hægfara
þróunarinnar fylkt sér um nýja út-
gáfu morðsögunnar. Telja þeir, að
gífurleg eldgos hafí staðið sam-
fleytt í árþúsundir, spúið brenni-
steini út í andrúmsloftið, valdið
súm regni og lagt risaeðlumar að
velli. Eldgosamenn hafa gert betur
en halastjömumenn að því leyti, að
þeir hafa fundið morðvopn: Dekan-
hásléttuna í Suður-Indlandi, milli
Hyderabad og Bombay. Basalt-
bergið, sem þekur sléttuna, kom
upp sem hraun á umræddum tíma.
Dr. Vincent Courtillot, sem starfar
við Jarðeðlisfræðistofnunina í París,
hefur aldursgreint basaltið þama
og telur það vera 66 milljón ára
gamalt. Hann álítur, að hraungosið
á Dekan hafí staðið jrfír í u.þ.b.
500.000 ár. Basalt-hraungos, eins
og það sem varð á Dekan, getur
valdið gífurlegri reykjar- og brenni-
steinsmengun. Dr. Richard Stot-
hers, sem starfar hjá Goddard-
geimrannsóknastofnuninni í
Bandaríkjunum (einni af dóttur-
stofnunum NASA), bendir í því
sambandi á áhrif gossins í Laka á
íslandi 1783. Enda þótt það hafí
verið lítið í samanburði gosið á
Dekan-hásléttunni, hafi það samt
leyst nógu mikinn brennistein úr
læðingi til að valda uppskerubresti
og vetrarhörkum.
Eldfjallamenn hafa nú birt yfir-
lýsingu um þetta efni í tímaritinu
Nature. Þeir reyna að sýna fram
á, að þeir geti útskýrt allt, sem
árekstrarmenn hafí útskýrt, og gott
betur. Auk þess falli þróunarferli
náttúmnnar sjálfrar betur að eld-
gosakenningunni en árekstrarkenn-
ingunni.
Það er rangt að einblína ailtaf á
risaeðlumar, sem vom stórar og
Arekstrar-
kenningin
Eldgosa
kenningin
[1] Arekstur halastjörnu
[2] Gífurleg sprenging
... [3]Reykur og ryk byrgja
l'l fyrir sólina
@] Plöntur deyja, loftslag kólnar,
sjávarlifi hnignar
H] RISAEÐLURNAR DEYJA ÚT
HJAndrúmsloftið
mengast af brennisteins-
díoxíði og ryki frá eldgosum
[2]Gasuppstreymi eyðir ósonlag-
inu, útfjólubláir geislar ná til jarðar
lúrt regn sýrir höfin,
jávarlífi hnignar
ur og ryk byrgja fyrir sólina,
loftslag kólnar, plöntur deyja
[5] RISAEÐLURNAR DEYJA ÚT