Morgunblaðið - 10.03.1988, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 10. MARZ1988
Okkur vantar virðisauka,
ekki virðisaukaskatt
eftir dr. Kristján
Ingvarsson
Nú liggur fyrir Alþingi frumvarp
til laga um virðisaukaskatt. Þessi
skattur á að leysa af hólmi sölu-
skattskerfíð, sem sumir telja að
skili sér illa. Grein þessi fjallar um
það hversu vanhugsuð þessi áform
eru. Nokkrar hugmyndir um bætt
söluskattskerfí eru viðraðar.
Virðisaukaskattur (VASK) var
fyrst tekinn upp í Frakklandi 1955.
EBE-löndin (Belgía, Bretland, Dan-
mörk, Frakkland, Grikkland, Hol-
land, írland, Ítalía, Lúxemborg,
Þýskaland, Portúgal og Spánn)
ákváðu að innleiða skattinn 1967,
en þessi ríki tóku upp skattinn hvert
af öðru og búa nú öll við virðisauka-
skatt. Önnur lönd utan EBE tóku
mörg einnig upp VASK, til að bæta
sína samkeppnisstöðu við EBE-
ríkin.
Ástæðan fyrir upptöku VASK er
ekki að hann sé réttlátur eða galla-
laus, heldur var efst í huga hjá
Evrópuþjóðum samræming, fyrst
tolla, en síðan skatta. Það, að VÁSK
hafi breiðst fljótt' út sannar ekki
ágæti hans. Plágur breiðast líka
fljótt út.
Virðisaukaskatt, samkvæmt
frumvarpinu sem liggur fyrir Al-
þingi, skal taka af öllum viðskipta-
stigum. Allir sem fá greitt fyrir
vöru eða þjónustu skulu greiða virð-
isaukaskatt.
Tökum einfalt dæmi. Smásali,
sem kaupir vöru á 1.000 krónur,
borgar virðisaukaskatt af 1.000
krónum, sem eru 220 krónur. Hann
kaupir því vöruna á 220 krónur.
Til að gera dæmið einfalt, segjum
að hann selji vöruna á 2.000 krón-
ur. Þá innheimtir hann aftur virðis-
aukaskatt af 2.000, sem eru 440
krónur og selur þvf vöruna á 2.400
krónur. Þegar hann skilar 440
krónum til ríkissjóðs skilar ríkis-
sjóður honum kr. 220 aftur. Ríkis-
sjóður fær semsagt fyrst 220 kr.,
síðan 440 krónur, en skilar þá 220
krónum, og fær því alls 440 krónur.
Söluskattur innheimtist ein-
göngu af síðasta viðskiptastigi:
Smásalinn kaupir vöruna á 1.000
kr., borgar engan skatt, selur hana
á 2.500 og greiðir þá 500 kr. sölu-
skatt. Þar er því augljóst að sölu-
skattskerfíð er mun einfaldara,
bæði í skilgreiningu og í fram-
kvæmd.
Sá sem neytir vörunnar borgar
söluskattinn. Þetta skilur hvert
mannsbam.
Hin mismunandi viðskiptastig í
virðisaukaskattinum er oft erfítt að
skilgreina. Til dæmis, ef bræður
vinna við að smíða borð, annar
smíðar en hinn lakkar, verða þeir
að mkka hvom annan um virðis-
aukaskatt, síðan mkka aftur kaup-
anda borðanna um virðisaukaskatt,
skila honum og fá síðan borgaðan
skattinn, sem þeir greiddu fyrst,
nema þeir hafí stofnað félag um
þessa starfsemi. í lögunum er þetta
orðað þannig, að bróðirinn sem
smíðar skal innheimta virðisauka-
skatt af bróðurnum sem lakkar,
„eins og um sjálfstæða aðila væri
að ræða“.
í dæminu hér að ofan kemur
fram að ríkið fær sitt úr báðum
kerfunum, en bókfærsluálög á alla
starfsemi í landinu eykst gífurlega
með upptöku virðisaukaskattsins.
Hverjir vilja virðis-
aukaskatt?
Eins og getið var um að ofan var
ástæða fyrir upptöku VASK fyrst
og fremst samkeppnisaðstaða fyrir-
tækja í útflutningi. Þeir aðilar sem
högnuðust á upptöku VASK vom
útflytjendur, en það er mjög sterkur
þrýstihópur í öllum löndum, enda
kenningin sú að útflutningur, jafn-
vel niðurgreiddur, sé það sem allir
eigi að stunda.
Félag íslenskra iðnrekenda hefur
um árabil verið fylgjandi upptöku
virðisaukaskatts á Islandi. Höfuð-
rök félagsins fyrir þessu em að virð-
isaukaskattur hefur þann kost ein-
an umfram söluskatt, að milliliðir
í framleiðslu sleppa við að borga
skattinn, þó með þeirri fyrirhöfn
að borga hann og síðan innheimta
hann aftur.
I dag greiðir íslenskur iðnaður
ekki söluskatt af aðföngum. En
nokkrir þættir í iðnaðinum borga
söluskatt, svo sem ýmis þjónusta
sem iðnaðurinn þarfnast. Þessi
skattur er kallaður uppsafnaður
söluskattur.
FÍI hefur reiknað út að uppsafn-
aður söluskattur sé 2 til 5% af veltu
iðnaðarins. Iðnaðurinn veltir um 80
milljörðum króna árlega og er hér
því um 1,6 til 4 milljarða króna að
ræða.
Eðlilega veltir iðnaðurinn þessum
kostnaði út í verðlagið, og kemur
því þessi „galli" á söluskattskerfinu
ekki sem beint tekjutap fyrir iðnað-
inn, heldur sem hærra vömverð til
neytenda. Það má orða þetta svo,
að ríkið fái meiri skatt af vömnni.
Þegar um útflutning er að ræða
getur verð íslenskrar framleiðslu
orðið í versta falli 5% óhagstæðara
en verð framleiðslu frá löndum með
virðisaukaskattskerfi, vegna upp-
safnaðs söluskatts. En vegna miklu
meiri vinnu við uppgjör á virðis-
aukaskatti, má vera að verðið sé
sambærilegt, þegar allt er tekið
með. Fimm prósentin skila sér þó
í ríkissjóð hér, en fara í skriffinnsku
í útlöndum.
Enn einn þrýstihópur er til sem
er fylgjandi virðisaukaskatti: Inn-
flutningur vara til fyrirtækja í sam-
keppnisiðnaði hefur notið tollafrels-
is. Sumir heildsalar sem flytja inn
vömr til iðnaðarins hafa misst af
tekjum vegna þess að þeir þurfa
að borga tolla og vömgjöld, og iðn-
rekendur kjósa því frekar að kaupa
beint frá útlöndum. Þessir aðilar
em að sjálfsögðu einnig fylgjandi
virðisaukaskatti.
Tölvufyrirtæki munu að sjálf-
sögðu hagnast vel á virðisauka-
skatti. Rekstraraðilar, hversu litlir
sem þeir em, munu varla geta unn-
ið fram úr virðisaukaskattskilum
án tölvubókhalds.
Þrátt fyrir nokkra leit hefur höf-
undur ekki fundið aðra aðila sem
predika virðisaukaskatt, nema þá
helst kerfískarlar, sem vilja fá
VASK vegna þess að við fáum allt
innheimtukerfíð frá hinu danska
opinbera, jafnvel á kostnaðarverði.
Hámark skammarinnar er sú tillaga
Dr. Kristján Ingvarsson
„Það virðist mun betri
kostur að halda sölu-
skattskerfinu og'taka
ekki upp virðisauka-
skatt. Gallarþess eru
hverfandi miðað við
galla virðisaukaskatts-
kerfisins. Söluskatts-
kerfið virkar vel fyrir
ríkið, aflar því 40% af
tekjunum. Réttlætið í
kerf inu má bæta með
auknu eftirliti, sjálfs-
eftirliti og lægri pró-
sentu.“
að taka danska kerfíð óbreytt upp
hérlendis, án tillits til aðstæðna, til
að „spara" þá fyrirhöfn að vinna
það sjálfir!
Kostir virðisauka-
skattskerfis
í fmmvarpinu em þrír aðalkostir
virðisaukaskattskerfís taldir upp.
Fyrri kosturinn er: Virðisauka-
skattur mismunar ekki framleiðslu-
greinum eða framleiðsluaðferðum.
Hann hefur ekki áhrif á val neyt-
enda á neysluvömm eða þjónustu.
Þetta er ekki rétt. í fmmvarpinu
er gert ráð fyriir að fjölmargar at-
vinnugreinar verði undanskildar
virðisaukaskatti, til dæmis íþróttir,
bókasöfn, vátryggingafélög, fólks-
flutningar, bankar. Aðrar fá niður-
greiðslur á móti virðisaukaskattin-
um, til að jafna sína stöðu, t.d.
byggingastarfsemi. Það er því ekki
rétt að VASK hafi sjálfkrafa þenn-
an eiginleika. Grípa verður til „hlið-
arráðstafana", á sama hátt og í
söluskattskerfínu.
Iðnrekendur hafa séð að þeir
geta farið illa út úr virðisaukaskatt-
inum og hafa þegar beitt sér fyrir
sérstakri meðhöndlun umfram aðra
aðila í þjóðfélaginu: Þeir hafa farið
fram á gjaldfrest virðisaukaskatts,
sbr. umsögn þeirra um fmmvarpið
1986. Þetta er að sjálfsögðu undan-
þága til handa iðnaði, sem önnur
starfsemi í landinu á sama siðferði-
lega rétt á.
í öðm lagi er sagt í fmmvarp-
inu: Virðisaukaskattur veldur ekki
tilviljanakenndri hækkun fram-
leiðslukostnaðar.
Hér er vafalaust átt við uppsafn-
aðan söluskatt. Uppsafnaðan sölu-
skatt má greiða niður, á sama hátt
og áformað er að gera fyrir fjöl-
margar atvinnugreinar í virðisauka-
skattskerfínu. Fýrst hið opinbera
getur greitt niður landbúnaðaraf-
urðir um 90%, því ætti ekki að vera
hægt að greiða niður iðnaðarvömr
um 5%?
Þriðji kostur þessa skatts er orð-
aður svo í fmmvarpinu: Virðisauka-
skattur bætir samkeppnisstöðu
íslenskra fyrirtækja gagnvart er-
lendum samkeppnisaðilum, sem búa
við virðisaukaskatt, bæði á erlend-
um mörkuðum og hérlendis.
Fyrir utan 2 til 5% uppsöfnunar-
áhrif söluskatts hjá iðnaði, sem
skila sér í ríkissjóð frekar en skrif-
finnsku, em engin önnur atriði sem
benda til þess að þessi fullyrðing
standist.
Þegar allt er upp talið má segja
að eini kostur virðisaukaskatts
umfram söluskatt sé að 2 til 5%
uppsafnaður söluskattur hjá iðnað-
inum kemur ekki til.
Kostir söluskattskerfisins
Á fleiri stöðum í fmmvarpinu um
virðisaukaskatt er talað um að sölu-
skattskerfíð okkar sé úrelt, að það
geti ekki gegnt lengur hlutverki
sínu í tekjuöflun ríkisins, og að
þessi skattur sé tímaskekkja.
Staðreyndin er önnur. Nokkrir
Tekjuskattur fyrirtælga
eftirLýðA.
Friðjónsson
Eitt er það í efnahagsaðgerðum
ríkisstjórnarinnar, svokölluðum
„bandormi", sem óverðskuldað hef-
ur hlotið sáralitla athygli í fjölmiðl-
um, en það er tekjuöflun sem ætlað
er að skapa fyrir ríkissjóð tekjur
að upphæð 130 milljónir. Lítið áber-
andi er lætt inn breytingu á tekju-
skatti fyrirtækja úr 45% í 48%.
Þetta er í annað sinn á valdaferli
núverandi ríkisstjómar þar sem
höggvið er í sama knémnn, en á
liðnu hausti vom fjárfestingar-
sjóðstillög og afskriftarheimildir
skertar vemlega. Lítum á helztu
röksemdir sem ekki samrýmast
þessari breytingu.
★ Tekjuskattur er nú 48% hjá
félögum, en 35% hjá einstaklingum.
í þessu er vemlegt ósamræmi. Þeir
sem fyrir nokkram ámm breyttu
rekstrarformi úr einkarekstri yfír í
hlutafélagaform af skattaástæðum
er nú eins gott að snúa við blaðinu
þar sem hagkvæmara er nú að telja
fram hagnað í formi einkarekstrar.
★ Tekjuskattur þessi er aftur-
virkur fyrir hagnað ársins 1987.
Þegar breytingar þessar em gerðar
em skattalegar ráðstafanir ákveðn-
ar í flestum fyrirtækjum og fjárfest-
ingaráætlanir næsta árs miðað við
gildandi skattalög. Övissa, sem felst
í breytingu svefndmkkinna stjóm-
málamanna á skattalögum á
tveggja mánaða fresti fyrirvara- og
umræðulaust, er þriðjaheimsfyrir-
komulag og fáheyrð meðal iðn-
væddra þjóða. Lottófyrirkomulag
sem þetta stangast ekki aðeins á
við réttlætisvitund manna, heldur
greinir lögfræðinga einnig á um
hvort afturvirkar aðgerðir sem
þessar standist ákvæði stjómar-
skrár og mannréttindasáttmála.
★ Komið hefur fram að óbein
skattlagning fyrirtækja er óvíða
hærri en á Islandi. Tvísköttun sölu-
skatts, launaskattur, aðstöðugjald
og margvíslegir veltuskattar em
hér hærri en í flestum nágranna-
löndum. Álögur em Iagðar á í veltu-
skattsformi sem gera samkeppnis-
iðnaði illmögulegt á hágengistímum
að viðhalda samkeppnishæfí gagn-
vart innflutningi.
★ í greinargerð flármálaráð-
herra fyrir „bandorminum" kom
fram að einn helzti vandi íslenzks
atvinnurekstrar væri allt of lítið
eigið fé. Hækkun tekjuskatts sem
gerð var grein fyrir í sömu ræðu
er ekki til þess fallin að leysa það
vandamái.
★ Uppbygging traustra at-
vinnufyrirtækja er undirstaða vel-
megunar sérhvers þjóðfélags. Tvö
lönd í Evrópu eiga mun fleiri fyrir-
tæki á lista yfir stærstu fyrirtæki
heims en fólksfjöldi þeirra gefur
tilefni til, en það em Sviss og
Svíþjóð. Eitt af fáu sem þessi lönd
eiga sameiginlegt er lægri tekju-
skattur á fyrirtæki en í öðmm lönd-
um Evrópu. Er þetta tvímælalaust
ein helzta ástæða fyrir velgengni
þessara þjóða á efnahagssviðinu,
og hefur m.a. gert Svíþjóð kleift
að standa sig jafnvel í heimsvið-
skiptum og raun ber vitni þrátt
fyrir vessafylltan og útþaninn ríkis-
rekstur. Fyrirtæki þar búa við lægri
virkan tekjuskatt og skattlagningu
yfírleitt en víðast annars staðar í
Evrópu utan Sviss. Til gamans má
geta að í ársreikningi Volvo kemur
fram að 70% af eigin fé félagsins
í árslok 1985 er í skattalegum vara-
sjóðum eða svokölluðu óskattlögðu
eigin fé. Virkur tekjuskattur
Volvo-fyrirtækisins á ámnum
1975—1985 er aðeins 20% sem fær
jafnvel Margréti Thatcher og Ron-
ald Reagan til að líta út eins og
krata samanborið við þá Erlander
og Palme, sem þrátt fyrir sínar
skoðanir sem kratar og andlegir
lærifeður Jóns Baldvins og Jóns
Sig. gerðu sér ávallt grein fyrir að
jafnvel í miðstýrðum edensgarði
jafnaðarmennskunnar er þörf
traustra homsteina til að bera uppi
og halda réttum roða á eplum ald-
intijánna.
Lýður Á. Friðjónsson
Á síðustu ámm hefur sú skoðun
verið ríkjandi í iðnríkjunum að
lækka virkan tekjuskatt fyrirtækja
og veita þeim svigrúm til þess að
byggja upp varasjóði með einum
eða öðmm hætti, svo fremi sem
fjármagnið sé notað til uppbygging-
ar. Skoðun þessari fylgir sú sann-
færing að hagkvæmara sé þjóð-
félagslega að fyrirtæki noti hagnað
sinn til uppbyggingar, heldur en
þeim sé haldið niðri með ofsköttun.
„Tekjuskattur þessi er
afturvirkur fyrir hagri-
að ársins 1987. Þegar
breytingar þessar eru
gerðar eru skattalegar
ráðstafanir ákveðnar í
flestum fyrirtækjum og
fjárfestingaráætlanir
næsta árs miðað við
gildandi skattalög.
Ovissa, sem felst í
breytingu svefndrukk-
inna stjórnmálamanna
á skattalögum á
tveggja mánaða fresti
fyrirvara- og umræðu-
laust, er þriðjaheims-
fyrirkomulag og fá-
heyrð meðal iðnvæddra
þjóða.“
Virðist þessi skoðun vera ríkjandi
a.m.k. í Evrópu bæði meðal vinstri
og hægri manna. Einhverra hluta
vegna hafa íslenskir stjómmála-
menn farið varhluta af þessari þró-
un og halda enn rígfast í ofsköttun-
arstefnu sem hefur verið aflögð
meðal kollega þeirra víðast hvar í
nálægum löndum.
Höfundur er framkvæmdasijóri
Vífilfells hf.