Morgunblaðið - 30.08.1988, Blaðsíða 16

16 ________MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 30. ÁGÚST 1988_
GJ ALDHEIMTUMÁL
Á AUSTURLANDI
eftir Bjarna
Stefánsson
Ályktun bæjarstjórnar
Eskifjarðar
Bæjarstjóm Eskifjarðar varar
eindregið við þeirri hygmynd, að
gera Austurlandskjördæmi að einu
gjaldheimtusvæði í formi stofnun-
ar og leggur til að gjaldheimtan
verði í formi stjórnar sem skipuð
verði tveimur mönnum frá fjármála-
ráðuneytinu, tveimur frá viðkom-
andi sveitarfélögum og einum odda-
manni og gangi hún til samninga
við sýslumann- og bæjarfógetaemb-
ættin á svæðinu um að þau taki
að sér innheimtu opinberra gjalda.
Þessi tilhögun gildi til 31. janúar
1991 og með hliðsjón af þeirri
reynslu sem þannig fæst, verði tek-
in afstaða um áframhaldandi inn-
heimtu embættanna fyrir 15. sept-
ember 1992.
Núverandi skipulag
Eins og kunnugt er fer inn-
heimta opinberra gjalda í Austur-
landskjördæmi fram hjá innheimtu-
mönnum ríkissjóðs, þ.e. sýslumanni
Norður-Múlasýslu og bæjarfóget-
anum á Seyðisfírði, bæjarfógetan-
um í Neskaupstað, sýsjumanni Suð-
ur-Múlasýslu og bæjarfógetanum á
Eskifírði og sýslumanni Austur-
Skaftafellssýslu á Höfn svo og
bæjar- og sveitasjóðum.
Undirritaður, bæjarsjórinn á
Eskifírði, hefur öðlast nokkra
reynslu af báðum tegundum inn-
heimtumanna þ.e. innheimt fyrir
ríkissjóð og bæjarsjóð Eskifjarðar,
en undirritaður starfaði sem fulltrúi
innheimtumanns ríkissjóðs í Suð-
ur-Múlasýslu og Eskifírði í rúmlega
3 ár og hefur nú starfað í tæp 2
ár sem bæjarstjóri á Eskifírði. Meg-
inmunur þessara innheimtuaðferða
er víðátta þeirra, annars vegar
Eskifjarðarkaupstaðar sem þægi-
legrar innheimtueiningar land-
fræðilega séð og hins vegar Suður-
Múlasýslu sem er víðfeðmasta sýsla
landsins þar sem samgöngur mega
teljast sæmilegar á landi, er eru
þó hreinir smámunir miðað við
umdæmi Austurlandskjördæmis.
Báðar þessar tegundir inn-
heimtna verða að teljast auðveldar
viðfangs standi gjaldendur í skilum,
en gallar þeirra víðfemu koma
greinilega í ljós þegar um vanskila-
innheimtu er að ræða, þar sem til
áframhaldandi innheimtuaðgerða
kemur að Ioknum viðvörunum, þá
þurfa innheimtumenn að fara í
heimabyggð gjaldanda til þess að
gera lögtök eða stöðva atvinnu-
rekstur ef ekki semst um annað.
Væntanlegt fyrirkomulag'
gjaldheimtu í Austurlands-
kjördæmi
Sérstök stjóm verður skipuð,
hvor leiðin sem farin verður, á sama
hátt og fyrr greinir þ.e. tveir menn
skipaðir af fjármálaráðherra, tveir
skipaðir af sveitarfélögunum og
þessir tilnefna sameiginlega einn
oddamann, en náist ekki samkomu-
lag þá skal oddamaður tilnefndur
af Hæstarétti íslands.
Ljóst er að ein gjaldheimta í
formi stofnunar með því mannhaldi
sem gert er ráð fyrir þ.e. einum
gjaldheimtustjóra sem ráðinn er af
stjóm gjaldheimtu, tveimur fulltrú-
um og tveimur til þremur öðmm
starfsmönnum mun eigi komast
yfir að sinna virkri innheimtu utan
veggja stofnunarinnar og því óhæf
til þess að vinna að nauðsynlegum
eftirrekstri sem slíkri starfsemi er
samfara. Það verður því að teljast
Ijóst, að gjaldheimtan verður að fá
útstöðvar og þær fleiri en eina með
því aukna mannahaldi og kostnaði
sem slíku fylgir.
Verði hin fjögur embætti bæjar-
fógeta og sýslumanna í umdæminu
nýtt til innheimtu opinberra gjalda,
en við þau má bæta tveimur út-
stöðvum sem þegar eru til staðar
en það er á Vopnafirði sem fljótlega
mun tölvuvæðast og á Egilsstöðum,
þá munu þessir sex móttökustaðir
tryggja dreifíngu um svæðið og
reynsla embættanna við innheimtu
opinberra gjalda nýtast til fullnustu
og nálægð og samband við gjald-
endur verður mun meira jafnframt
því að stærð umdæmanna verður
viðráðanlegri, en allt þetta mun
stuðla að árangri innheimtunnar.
Stjóm gjaldheimtu Austurlands-
kjördæmis mun hafa yfirumsjón og
eftirlit með störfum embættis-
manna og fullan íhlutunarrétt, telji
hún embættismennina eigi standa
sig sem skyldi. Fái stjómin eigi leið-
réttingu á viðkomandi málefnum,
þá getur hún krafíst riftunar á
samningi við viðkomandi bæjarfóg-
eta og/eða sýslumann og falið öðr-
um innheimtumanni ríkissjóðs inn-
heimtuna en þá niðurstöðu verður
að telja afar ófarsæla fyrir hinn
slaka bæjarfógeta og/eða sýslu-
mann og hann yrði vart langlífur í
starfí eftir það.
Gjaldheimta í formi stofnunar
krefst sérstaks húsnæðis og er það
væntanlega engin bábilja að ætla
að stofnunin kalli fljótlega á eigið
húsnæði sem sniðið verður að starf-
seminni. Embættisbústaður gjald-
heimtustjóra hér á Austurlandi
verður að teljast eðlileg afleiðing
af tilkomu gjaldheimtu í formi
stofnunar.
Hjá bæjarfógeta- og sýslu-
mannaembættunum er til staðar
húsnæði fyrir innheimtuna og emb-
ættisbústaðir og má þannig spara
stofnkostnað vegna fasteigna á
vegum gjaldheimtunnar, sveitarfé-
lögum og ríkissjóði til verulegra
hagsbóta.
Verði stofnuð gjaldheimta í formi
stofnunar á Austurlandi, þá þarf
að leggja út í verulegan stofnkostn-
að, en slík stofnun þarf að tölvu-
Frá Eskifirði
væðast frá grunni og fá beinteng-
ingu við SKÝRR, jafnframt PC-
tölvu og önnur tæki og búnað sem
tilheyra slíkum rekstri.
Allur framangreindur tækjabún-
aður er til staðar í bæjarfógeta- og
sýslumannaembættunum svo og
þjálfað starfsfólk og verður því eng-
inn stofnkostnaður við tækjakaup
hjá slíkri gjaldheimtu.
Bæjarfógeta- og sýslumanna-
embættin byggja á þrautreyndu
innheimtufyrirkomulagi sem fellur
að viðkomandi umdæmum og hefur
á að skipa þjálfuðu starfsfólki, en
með tilkomu nýrrar gjaldheimtu í
formi stofnunar þá þarf að þróa
upp framkvæmd innheimtunnar og
þjálfa upp starfsfólk með ærnum
tilkostnaði og fyrirhöfn.
Afgreiðsluferill gjald-
heimtu
Dagleg vinnsla hjá bæjarfógetum
„Með tilkomu gjald
heimtu sem stofnunar
fylgir sem áður getur
húsnæði undir stofnun-
ina og gjaldheimtu-
stjórann, allur tilheyr-
andi tölvubúnaður
ásamt öðrum skrif-
stofuáhöldum, bifreið
eða bifreiðar, útstöðvar
með tilheyrandi tækja-
búnaði, starfsfólk sem
sífellt fer fjölgandi og
fl. og fl. Allt þetta er
komið til að vera og
þróast og/eða vaxa.
Ef hins vegar sýslu-
manna- og bæjarfó-
getaembættin sjá um
innheimtuna þá er ekki
um að ræða nokkurn
stofnkostnað einungis
lítilleg hækkun rekst-
urskostnaðar. Þarna er
um að ræða opið og
þjált fyrirkomulag sem
tekur nýjungum og
breytingum en rígheld-
ur ekki í að viðhalda
sjálfu sér. Þetta fyrir-
komulag er ekki endi-
lega komið til að vera
heldur er auðvelt og
tiltölulega ódýrt að
„bakka“ út úr því og
stofna gjaldheimtu með
annars konar fyrir-
komulagi.“
og sýslumönnum mun fara þannig
fram i grófum dráttum: Embættin
taka á móti öllum opinberum gjöld-
um ríkis og sveitarfélaga og færa
þau í tölvur embættisins sem flytur
boðin samtímis eftir beinlínukerfi á
viðeigandi staði í móðurtölvu
SKÝRR í Reykjavík.
Hins vegar má búast við að gjald-
heimta í formi stofnunar leitist við
að reyna að vinna sjálf að inn-
heimtunni sem mest hún má frá
staðsetningu aðalstöðva hennar
með framangreindum vanköntum
sökum víðfeðmis umdæmisins. Til
staðar þarf að vera eins og áður
getur sams konar tækjabúnaður og
er nú þegar í bæjarfógeta- og sýslu-
mannaembættunum og eru greiðsl-
ur færðar á sama hátt. Ljóst er að
slík gjaldheimta verður að koma sér
upp útstöðvum til þess að eiga
möguleika á því að sinna hlutverki
sínu utan veggja stofnunarinnar við
vanskilainnheimtuna.
Bankar og sparisjóðir eru þegar
famir að taka á móti opinberum
gjöldum þ. á m. staðgreiðsluskött-
um. Vart mun líða á löngu uns
Reiknisstofnun bankanna hefur
komið sér upp forriti sem sundurlið-
ar skilagreinar endanlega og sendir
þær að kvöldi dags til SKYRR og
mun þessi afgreiðsla verða gjald-
endum og gjaldheimtum mjög til
þæginda og hagsbóta jafnframt því
að virkum móttökustöðvum fjölgar
mjög.
Þegar SKÝRR hefur unnið úr
aðsendum boðum, þá sendir stofn-
unin tilkynningar um innheimtuna
daginn áður til gjaldheimtanna og
hvemig hún skiptist á sveitarfélög
jafnframt því að stöðulisti yfír
gjaldendur liggur fyrir og má kynna
sér hann með fyrirspumum í tölvu
eða með útskriftum á stöðulistum
úr henni.
Verði innheimtan hjá bæjarfó-
geta- og sýslumannaembættunum
þá dreifast þessar upplýsingar
samtímis til allra embættanna og
útstöðva þeirra og mun hægara er
um vik að hefja eftirrekstur heldur
en að fá upplýsingamar fram á ein-
um afmörkuðum stað eins og mun
verða með tilkomu einnar gjald-
heimtu sem stofnunar. Hætt er við
að gjaldheimta í formi stofnunar
myndi eins konar „flöskuháls"
gagnvart útstöðvum sínum and-
stætt bæjarfógeta- og sýslumanna-
embættunum sem fá allar upplýs-
ingar beint frá SKÝRR, en gjald-
heimtustofnunin þarf að koma frá
sér upplýsingum til útstöðva sinna
og verkar því í þessu tilviki sem
óþarfa milliliður.
Skilvirkni
Innheimtusvæði gjaldheimtu
Austurlands er langvíðfeðmast af
þeim tíu gjaldheimtusvæðum sem
gert er ráð fyrir í frumvarpi til laga
um gjaldheimtu ríkis og sveitarfé-
laga og víða afar örðugt yfírferðar
sökum erfíðra samgönguskilyrða.
Það verður þó að viðurkennast,
að þar á landinu sem þéttbýlt er,
veldur umfangið því, að störf þau
sem falin eru bæjarfógeta- og sýslu-
mannaembættunum skipast upp í
sérstakar stofnanir eftir eðli sínu
t.d. í fógeta-, borgardómara-, saka-
dóms-, tollstjóra- og lögreglustjóra-
embætti, tryggingastofnun, sjúkra-
samiag o.fl., jafnframt því, að sér-
stök gjaldheimta sér um innheimtu
opinberra gjalda.
Sú forsenda er ljós, að með til-
komu gjaldheimtu í Austurlands-
kjördæmi er stefnt að því að tryggja
árangtirsríka innheimtu fyrir sem
minnstan innheimtukostnað. Sök-
um margnefndrar víðáttu Austur-
landskjördæmis og viðsjálverðrar
stöðu gjaldheimtu sem stofnunar,
bæði landfræðilega og formlega,
gagnvart vanskilainnheimtu, getur
stofnunin lítið beitt sér án þess að
til komi aðstoð sýslumanna og bæj-
arfógeta en þá verður þessi milli-
liðastaða hennar jafnframt víðáttu
umdæmisins henni mjög ijötur um
fót og vafasamt hvort skilvirkni
hennar verði viðunandi án þess að
kostnaður æði upp úr öllu valdi, en
þá er hún tekin að starfa gegn
sjálfri sér.
Vanskilainnheimta/Lög-
tök/Nauðungaruppboð
Með frumvárpi til laga um að-
skilnað dómsvalds og umboðsvalds
í héraði er gert ráð fyrir því, að
sýslumenn geri lögtök fyrir opin-
berum gjöldum að fengnum al-
mennum lögtaksúrskurði héraðs-
dómara og að þeir annist nauðung-
arsölu að undangenginni athugun
héraðsdómara á því hvort skilyrði
nauðungarsölu séu uppfyllt.
Ágreiningi verður skotið til úr-
skurðar héraðsdómara.
Fyrir gjaldheimtu í formi stofn-
unar fyrir Austurlandskjördæmi
þýðir þetta að gjaldheimtustjórinn
þarf ætíð að leita til fjögurra bæjar-
fógeta- og sýslumannaembætta á
svæðinu til þess að fá lögtök, lok-
unaraðgerðir og nauðungaruppbf
framkvæmd og er það bersýnileg
að þetta fyrirkomulag er ákafleg
þungt í vöfum og gjaldheimtustofr
unin verkar einnig hér sem óþarfí
milliliður.
Starfsreglur gjald-
heimtu/lög og reglugerðir
Heyrst hafa þær raddir meðal
sveitarstjómarmanna, að bæjarfó-
getum og sýslumönnum sé ekki
treystandi fyrir innheimtunni sök-
um þess hve hallir þeir séu undir
ríkissjóð og að þeir heyri undir
dómsmálaráðuneytið.
Bæjarstjóm Eskifjarðar ber fullt
traust til bæjarfógeta og sýslu-
manna og efast ekki um að þeir
leitast við að framfylgja lögum og
reglugerðum af góðri þekkingu og
samviskusemi.
Það er ljóst að lög og reglugerð-
ir um gjaldheimtur ríkis og regiu-
gerðir um gjaldheimtur ríkis og
sveitarfélaga verða að kveða skýrt
og nákvæmlega um starfsreglur
þeirra og þær eiga allar að starfa
samkvæmt og innan ramma þeirra
reglna og því er fráleitt að ætla að
sjálfstæði sveitarfélaganna og
íhlutunarréttur þeirra yfir gjald-
heimtum aukist með tilkomu sér-
stakrar gjaldheimtu sem stofnunar
en slíkar vangaveltur hafa nokkuð
verið viðraðar meðal sveitarstjóm-
armanna.
Kostnaður
Við útreikning á reksturskostn-
aði beggja innheimtufyrirkomulag-
anna sem fram fóm á vegum gjald-
heimtunefndar Sambands sveitar-
félaga í Austurlandskjördæmi kem-
ur í ljós, að jafndýrt ef ekki ódýr-
ara er að láta sýslumanna- og bæj-
arfógetaembættin fjögur með
tveimur útstöðvum innheimta mið-
að við samkomulag ríkissjóðs við
Vestmannaeyjar, heldur en að láta
eina gjaldheimtustofnun án nok-
kurrar útstöðvar innheimta opinber
gjöld í Austurlandskjördæmi, en
þess skal getið, að útreikningar á
gjaldheimtu sem stofnunar em allir
áætlaðir og rýrir það áreiðanleika
þeirra. Hér skal tekið sérstaklega
fram, að stofnkostnaður er að sjálf-
sögðu utan þessa útreiknings.
Parkinsonlögmálið
Með tilkomu gjaldheimtu sem
stofnunar fylgir sem áður getur
húsnæði undir stofnunina og gjald-
heimtustjórann, allur tilheyrandi
tölvubúnaður ásamt öðmm skrif-
stofuáhöldum, bifreið eða bifreiðar,
útstöðvar með tilheyrandi tækja-
búnaði, starfsfólk sem sífellt fer
fjölgandi og fl. og fl. Allt þetta er
komið til að vera og þróast og/eða
vaxa.
Nú á tímum tæknialdar em fram-
farir á sviði tölvubúnaðar mjög örar
og sjálfvirkni og hagræðing sífellt
að aukast. Hætt er við að gjald-
heimtustofnun leitist við að við-
halda sjálfri sér og starfsmenn reyni
' af fremsta megni að halda verkefn-
unum inni á borði hjá sér og sanna
þannig tilverurétt sinn. Þetta getur
leitt til þess að gjaldheimtan verður
treg í taumi gagnvart tækninýjung-