Morgunblaðið - 30.08.1988, Blaðsíða 24

24.
MQRGUNBIiAÐIÐ, iÞRIÐJUDAGUR 30; ÁGÚST ;1988
Aðalfundur Sambands sveitarfélaga í Austurlandskjördæmi:
Mestar umræður um sam-
göngur og samskíptm við ríkið
AÐALFUNDUR Sambands sveitarfélaga í Austurlandskjördæmi, var
haldinn f Egilsbúð á Neskaupstað dagana 26. og 27. ágúst. Mörg viða-
mikil mál voru á dagskrá fundarins, auk þess sem kjörin var ný
stjórn. Björn Hafþór Guðmundsson frá Stöðvarfirði lét af formann-
sembætti, en ný sfjóm kýs sér formann. Þau málefni, sem mestur
tími fór í að ræða, vörðuðu samgöngur í kjördæminu, verkaskiptingu
ríkis og sveitarfélaga, sem verið hafa mjög í deiglunni, tekjustofna
þeirra og stofnun gjaldheimtu. Auk þess var rætt um stofnun héraðs-
nefnda f stað sýslunefnda, samskipti sveitarsfjórna og þingmanna
ásamt mörgu fleiru. í Iok fundarins vom fjölmargar ályktanir sam-
þykktar eftir mislangar umræður.
Samgöngumál
Ásgeir Magnússon, bæjarstjóri,
og Bjöm Jóhann Bjömsson, jarð-
og verkfræðingur, fluttu framsögur
um þennan málaflokk. Ásgeir sagði
meðal annars: „Samgöngumálin
taka alltaf mikið pláss a'aðalfundum
sambandsins, sem segir okkur það
að fólk lítur á bættar samgöngur
sem grundvallarþátt betra mannlífs
og hagsældar." Hann sagði ekkert
eitt mál koma byggðunum betur,
en að tengja þær betur saman með
bættum samgöngum. „Það er krafa
okkar að fyrst verði rofin einangrun
byggðarlaga áður en ráðist verður
í að stytta vegalengdir," sagði Ás-
geir.
Bjöm Jóhann gerði grein fyrir
athugunum sínum vegna hugsan-
legra jarðgangna á Austurlandi,
sem hann vann í sumar fyrir SSA,
SeyðisQarðarbæ og Neskaupstað.
Koma þar margir kostir til greina
og voru menn ákveðnir í því á fund-
inum að fylgja þeim málum eftir. í
Morgunblaðinu á laugardaginn var
flallað ítarlega um þau mál. Sú tff-
laga var samþykkt samhljóða, að
kreQast þess af þingmönnum kjör-
dæmisins að þeir sjái til þess, að
fjármagn fáist til að halda áfram
athugunum á jarðgangnagerð á
Austurlandi. Markmið rannsókn-
anna verði langtímaáætlun um jarð-
göng, sem samgöngubót í flórð-
ungnum.
Þá var samþykkt ályktun um
gerð heilsársvegar milli Vopnaflarð-
ar og Héraðs. ítrekað er að þetta
verði forgangsverkefni í tengingu
byggða á Austurlandi. Nokkrar
umræður urðu um þessa tillögu, og
var þar bæði deilt um hvar vegurinn
ætti að liggja og eins hvort þetta
ætti að vera forgangsverkefni yfir
höfuð.
í umræðum^ um samgöngumálin
sagði Halldór Ásgrímsson, sjávarút-
vegsráðherra, meðal annars: Það er
alltaf erfitt að velja hvað eigi að
koma fyrst og það er ekkert nýtt
að það séu ekki til nægir peningi
til vegamála. Það sem skiptir mestu
er að halda jafnvægi milli byggð-
anna. Það eru mörg verkefni fram-
undan, en það er ekki margt sem
bendir til þess að framlög til þess-
ara mála aukist á næstunni. Ekki
síst þar sem málefni útflutningsat-
vinnuveganna hafa nú forgang.
Verkaskiptíng ríkis og
sveitarfélaga
Frumvarp um verkaskiptingu
ríkis og sveitarfélaga var lagt fram
á síðasta þingi. í tengslum við efna-
hagsaðgerðir í mars ákvað ríkis-
stjómin að fresta frumvarpinu, en
stefnt er að því að taka þessi mál
aftur upp á Alþingi í haust. Hug-
mjmdir eru uppi um að færa stór
verkefni yfír á sveitarfélögin, eins
og rekstur grunnskóla og heilsu-
gæslustöðva, sem hvort um sig þýð-
ir um 400 milljóna króna útgjalda-
aukningu fyrir þau. Kom fram í
máli manna, að þeir væru tilbúnir
til þess, að sveitarfélögin tækju á
sig aukin verkefni, ef þeim væru
tryggðir til þess tekjustofnar. En
miklar efasemdir voru uppi um að
færa rekstur heilsugæslustöðva yfir
þau, ekki síst þar sem þær eru flest-
ar staðsettar á sjúkrastofnunum á
vegum ríkisins og sama starfsfólkið
ynnni á báðum stöðum.
Séð yfir fundarsalinn í Egilsbúð. Morgunb.a^/Agúst Bióndai
Morgunblaðið/styg’
Hrafnkell A. Jónsson, sem sæti
á í stjóm SSA, í ræðustól.
En eftir farandi ályktun var sam-
þykkt samhljóða á fundinum: „Aðal-
fúndur SSA ... hvetur til þess að
unmdirbúningi verkaskiptingar ríkis
og sveitarfélaga verði hraðað. Fund-
urinn telur mikilvægt að einfalda
verkaskiptingu ríkis og sveitarfé-
laga og bendir á að það þurfí að
vinna eftir fastmótaðri áætlun.
Samhliða því að verkefni verði færð
frá ríki til sveitarfélaga verði þeim
tryggðar nýjar tekjuleiðir og/eða
létt af þeim útgjaldakvöðum til að
mæta þessum verkefnum. Ennfrem-
ur verði gengið frá uppgjöri vegna
samningsbundinna verkefna sem
lókið er eða unnið að og varða þessa
verkefnatilfærslu. “
Tekjustofnar
sveitarfélaga
Varðandi tekjustofna sveitarfé-
laga var samþykkt ályktun þar sem
segir að á undanfömum árum hafí
verið að skapast óþolandi misræmi
í tekjum milli sveitarfélaga. Þenslan
sem verið hafi á höfuðborgarsvæð-
inu hafi skilað sér í stórauknum
tekjum til sveitarfélaganna þar, á
meðan sveitarfélög víða á lands-
byggðinni hafi vart tekjur fyrir
rekstrargjöldum og framkvæmdafé
því lítið sem ekkert. Úr þessu verði
að bæta tafarlaust, þannig að sveit-
arfélög hvar sem er á landinu hafi
sem jafnastar tekjur eða möguleika
til telquöflunar. Þá segir orðrétt:
„í því sambandi bendir fundurinn á
eftirfarandi atriði:
1. Að grunnur til álagningar fast-
eignagjalda verði sá sami, hvar sem,
er á landinu. >
2. Álagning aðstöðugjalda verði
endurskoðuð og fundinn annar og
sanngjamari grundvöllur til álagn-
ingar, t.d. tekjur fyrirtækjanna.
Álagningarhlutfall verði hið sama,
hvaða atvinnurekstur sem um er að
ræða.
3. Jöfnunarsjóður verði í ríkari
mæli en nú er gert, notaður til tekju-
jöfnunar. Jafnframt verði tryggt að
sveitarfélögin fái þær tekjur í gegn-
um jöfnunarsjóð, sem lög gera ráð
fyrir hveiju sinni, og hann verði sá
styrkur við sveitarfélögin, sem hon-
um var ætlað."
í umræðum um þessi mál kom
fram, að mönnum þykja „óþolandi
þessi átök, tortryggni og illindi" í
samskiptum við ríkið hvað varðar
tekjustofnana.
Tvær leiðir í
gjaldheimtumálum
Gjaldheimtunefnd SSA hefur
undanfama mánuði fjallað um
framtíðarskipan innheimtu sveitar-
sjóðsgjalda. Hún lagði til á fundin-
um, gð stofnuð verði gjaldheimta á
Austurlandi er taki við allri inn-
heimtu opinberra gjalda og taki til
starfa 1. janúar 1989. Ekki náðist
samstaða í nefndinni um eina
ákveðna útfærslu á henni og lagði
hún því fram tvo valkosti, sem rætt
var um á fundinum. Nefndin lagði
til að tekin yrði afstaða til eftirfar-
andi valkosta:
„ A. Stofna gjaldheimtu með eigin
starfsliði. Gjaldheimtan verði stað-
sett miðsvæðis á Austurlandi með
útstöð á Höfn. Stjóm gjaldheimt-
unnar ákveði lögeimili hennar innan
þessa ramma.
B. Stofna gjaldheimtu og fela núver-
andi innheimtumönnum ríkissjóðs
verkefnið til 31. janúar 1991. í Ijósi
þeirrar reynslu sem fæst á þessu
tímabili taki sveitarfélögin afstöðu
til breytinga á innheimtuformi fyrir
15. september 1991."
Þar sem fyrir liggur að fjármála-
ráðuneytið mun ekki gerast aðili að
sameiginlegri gjaldheimtu nema
með þátttöku allra sveitarfélag-
anna, lagði nefndin til við sveitarfé-
lögin að þau samþykktu að lúta vilja
meirihlutans.
Hvatinn að breytingu á innheimtu
opinberra gjalda er gildistaka stað-
greiðslulaganna. Mikil umræða varð
um þessi mál og skiptust menn í tvö
hom og kom þá upp úr dúmum, sem
menn lengi forðuðust að nefna, að
staðsetning gjaldheimtunnar gæti
orðið hitamál, ef leið A yrði farin.
Sá staður sem hana fengi gæti orð-
ið öflugri en hinir. Sérstaða Austur-
lands felst einmitt í því að þar er
engin byggðakjami afgerandi. Þetta
mál brann því á fundarmönnum.
Menn taka tillit til hvors annars
BJÖRN Hafþór Guðmundsson, Stöðvarfirði, hefur verið formaður
Sambands sveitarfélaga i Austurlandskjördæmi undanfarin þrjú
ár, en lét af þvi embætti á aðalfundinum. í lögum sambandsins
segir, að markmið þess sé að vinna að hagsmunum sveitarfélag-
anna í kjördæminu, „einkum í atvinnu-, efnahags-, mennta-, skipu-
lags-, samgöngu- og félagsmálum“. Björn Hafþór var tekinn tali
og fyrst spurður að þvi hvernig hafi miðað i þessum málaflokkum.
„Við teljum að það miði í mörg-
um málum, en þykir þó ganga
hægt. SSA er valdalítil stofnun
enda er það nánast áhugasamtök
sveitarfélaganna. Sambandið hef-
ur úr það litlum fjármunum að
moða að þau eru einfaldlega of
veik.“
Hvernig hefur samstarf
sveitarf élaganna i fjórðungnum
gengið?
„I heildina gengur það mjög
vel. En svo eru mál, eins og kom-
ið hefur fram á þessum fundi, þar
sem hagsmunir rekast á. Þá er
reynt að miðla málum þannig að
allir geti unað sæmilega við. í viss-
um málum er togstreita milli
stærstu staðanna. Austfirðir hafa
þá sérstöðu, að hér er enginn
ákveðinn staður, hvorki hvað varð-
ar stærð né staðsetningu, sem
óvéfengjanlega er „aðal staður-
inn". Neskaupstaður er stærstur,
betri samgöngur til Egilsstaða og
svo framvegis. Við höfum því
reynt að skipta helstu stofnunum
milli staðanna. í gjaldheimtumál-
um greinir menn á og ég held að
þar skíni þessi togstreita í gegn.
Ef gjaldheimta verður á einum
stað gæti sá staður orðið helstur.
Menn takast á um málefni,
kannski vegna þess að langt er á
milli staða og aðstæður ólíkar. En
þegar upp er staðið taka menn
tillit til hvors annars."
Hvað með samstarfið við
þingmenn kjördæmisins?
„Það er gott svo langt sem það
nær. En því er ekki að leyna að
stjóm SSA telur, að þeir og allir
aðrir landsbyggðarþingmenn hafí
sofnað á verðinum. Ýmis lög og
reglur, sem sett hafa verið á und-
anfömum ámm, hafa bitnað um
of á landsbyggðinni. Við sendum
því öllum landsbyggðarþingmönn-
um opið bréf í vor, þar sem segir
meðal annars: „Hvers vegna gerist
það að lög og regiur em lands-
byggðinni jafn óhagstæð og dæm-
in sanna á sama tíma og þið lands-
byggðarþingmenn emð í meiri-
hluta á Alþingi?... Til að snúa við
hinni óhagstæðu þróun á lands-
byggðinni verðið þið að endur-
skoða öll ykkar vinnubrögð á Al-
þingi. Þið verðið að snúa bökum
saman og hefja sókn fyrir hags-
munum landsbyggðar og láta í
þeim efnum engin flokksbönd eða
afstöðu til ríkisstjómar hindra
ykkur.“
Á föstudaginn áttum við fund
með þingmönnum kjördæmisins,
þar sem skipst var á skoðunum
um efni bréfsins. Þeir töldu málið
flóknara en svo, að hægt væri að
afgreiða það á þennan hátt. Þeir
bentu meðal annars á að hagsmun-
ir einstakra landsbyggðarkjör-
dæma rækjust á í veigamiklum
málum. Á þau rök er hægt að
fallast, en sveitarstjómir um land
allt hafa staðið frammi fyrir því,
að þurfa að setja saman sínar fjár-
hagsáætlanir með fjármagn, sem
ekki dugar nema til reksturs á
meðan önnur geta sinnt gæluverk-
efnum. Jöfnunarsjóðurinn ætti því
að vera sameiginlegt áhugamál
landsbyggðarþingmanna og þar
teljum við að ásakanir okkar eigi
við rök að styðjast. Á þessu ári
er skerðingin á framlögum til hans
um einn milljarður króna.
Við leggjum þó áherslu á að
þingmenn þessa kjördæmis hafa
ekki staðið sig verr en þingmenn
almennt. Hins vegar teljum við að
landsbyggðarþingmenn allir eigi
stundum að leggja flokkslínur nið-
ur og snúa bökum saman."
Hverníg er staðan í atvinnu-
málum um þessar mundir?
„Atvinnumálin standa tæpt
víðast hver. Atvinna í fjórðungn-
um byggir að mestu á fískveiðum
og vinnslu og vegna slæmrar stöðu
þessara greina er ástæða til að
hafa áhyggjur. En atvinna er næg
víðast hvar og sums staðar vantar
fólk til starfa.
Eins og aliir vita þá eru sveit-
irnsr mjög veikar. Við það bætist,
að í sumum hreppum er mikiil
niðurskurður vegna riðuveiki. Þá
stendur loðdýrabúskapurinn illa,
eins og allir vita. Mönnum var ýtt
út í hann, en standa nú frammi
fyrir óleysanlegum dæmum.
Þrátt fyrir ýmsa erfíðleika hefur
atvinna þó víðast hvar verið
trygg.“
Að lokum. Hvenig sérðu fyrir
þér framtíðarhorfur Austur-
landskjördæmis og landsbyggð-
arinnar i heild?
„Það er ljóst að það eru breytin-
gatímar. Mér hefur fundist fljúga
fyrir með vindinum, að einhvers
Morgunblaðið/styg
Björn Hafþór Guðmundsson, frá-
farandi formaður SSA.
staðar sé vinna í gangi, sem miðar
að því að grisja byggðina í landinu.
Við þetta vilja engir ráðamenn
kannast. En hvort sem þetta á sér
stað eða ekki er ljóst, að það verð-
ur erfitt að afstýra því að þetta
gerist. Eitt þarfasta verkefni, sem
samtök eins og SSA geta beitt sér
fyrir, er að sjá til þess, að það
verði í sem minnstum mæli og
gert með eins skynsamlegum
hætti og unnt er.“