Morgunblaðið - 19.12.1989, Síða 55

Morgunblaðið - 19.12.1989, Síða 55
Sigrún Helgadóttir „Ný heimsmynd krefst nýrrar hugsunar, sið- fræði og hagfræði, lif- andi hagfræði sem tek- ur mið af þörfiim lifandi fólks og náttúru.“ sem fjölskyldur höfðu stundað sjálfsþurftarbúskap frá alda öðli. Nú vann það fyrir peningum í verk- smiðjum borganna og varð háð öðr- um með alla afkomu sína. Iðnaðar- framleiðsla jókst gífurlega svo og verkaskipting og réttindaleysi kvenna. Frelsishugmyndir svifu um lönd, trú á rétt og frelsi einstakl- ingsins (a.m.k. sumra einstaklinga) sem síðar leiddu til frelsisstríða og stjórnarbyltinga. Slík var heimsmynd þeirra sem hagkerfi okkar skópu og þeir styrktust enn frekar í trú sinni þeg- ar Darwin setti fram þróunarkenn- inguna á síðustu old. Hún var fljót- lega rangfærð, stytt og staðfærð niður í þtjú orð; þeir hæfustu lifa. Allt var gert vélrænt, ekki bara náttúran heldur og þjóðfélagið allt. Samkeppni varð algilt náttúrulög- mál og vélvirkt samkeppnisþjóð- félag framleiddi hæfasta fólkið. Ríkisbubbarnir voru ekkert of sælir með þann hluta í þróunarkenningu Darwins að vera afkomendur apa, en að þeir væru hæfustu lífverurnar í náttúrunni bætti það verulega upp. Þeir gátu sofið rólegir vegna þeirrar fátæktar og eymdar sem fólk bæði í verksmiðjum og í nýlend- unum bjó við, þeirra ríkidæmi og velmegun var sönnun á hæfni þeirra. Enginn skyldi lá hagfræðingum 18. og 19. aldar að smíða hag- kerfið þannig að það miðaðist fyrst og fremst við auðlegð þjóða en ekki velsæld fjölskyldna, kvenna og barna, slíkur var tíðarandinn. Ekki lá þeim að hagkerfið breikkar stöð- ugt bilið á milli ríkra og fátækra, hvort sem um er að ræða fólk eða þjóðir, fátæklingar og þjóðir hins s.k. þriðja heims töldust á þessum tíma vart til manna. Ekki lá þeim að halda að auðlindir heimsins væru ótakmarkaðar, þeir vissu ekki bet- ur. Ekki lá þeim að gera ráð fyrir að hagkerfið gengi sjálfvirkt eftir sjálfvirkum lögmálum, slík var trú þessa tíma um náttúruna og þjóð- félagið. Hins vegar er það dauða- dómur yfir mannkyni að halda til streitu svo úreltu hagkerfi, því nú vitum við betur. Lífræn heildarhyggja Darwin hefur verið mistúlkaður, hann gleymdi ýmsu, vissi ekki ann- að og smættarhyggj an truflaði hann. Samvinna er undirstaða í náttúrunni ekki .síður en sam- keppni. Hver þekkir ekki samvinnu flugna og blóma eða þörunga og sveppa sem mynda fléttur og geta þannig vaxið á hörðu. þurru gijóti þar sem ekkert annað líf fær þrif- ist. Náttúran er ekki búin til úr einangruðum lífverum í innbyrðis samkeppni í ólífrænu umhverfi, heldur er náttúran samsett úr lif- andi heildum sem allar eru hlutar stærri heilda. Hver fruma í líkama okkar er heild, samsett úr frumulíf- eser iraafjra&Ta -.er iRJDAaaEarHrí aniAiaAuomm MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 19. DESEMBER 1989 55 færum, en einnig hluti af stærri heild, líffæri, Iíkama. Hver fruma sér um sig og fjölgar sér um leið og hún vinnur ti! heilla heildinni, en hugsanlega fær hver fruma upp- lýsingar um þarfir heildarinnar frá kjarnanum. Dádýr er heild sem sér um sig, en er líka hluti af dádýra- hjörðinni og vistkerfi skógarins.' Hver einstaklingur er heild en er líka hluti af vistkerfi og þjóðfélagi. Allar lífverur Jarðarinnar, nema maðurinn, hafa innbyggð í sig mörk eigin hagsmuna og hagsmuna heildarinnar. Menn verða að setja sér þessi mörk og koma sér saman um þau . Sá er vandi þeirra. Hann verður ekki leystur með því að líkja þjóðfélögum lifandi fólks við vélar. Ekkert er ólíkara. Grískir heimspekingar eru ekki dauðir úr öllum æðum. Einn af þeim núlifandi, Elísabet Sahtouris, veltir því fyrir sér hvemig umhorfs væri í heiminum í dag, ef heimspek- ingar og vísindamenn endurreisnar- innar hefðu ekki endurreist Plato, Aristoteles og þá félaga heldur heimspekingana frá Milos s.s. An- aximander sem var uppi um 600 árum fýrir Krist. Hans kenning var sú, að allt sem yrði til, hver hlutur og hver lífvera, tæki lán af birgðum náttúrunnar og yrði að borga það aftur með því að leysast upp svo nýir hlutir gætu orðið til. Með slíka heimspeki að leiðarljósi hefði líklega líffræði en ekki eðlis- og stærð- fræði orðið undirstaða annarra vísindagreina og mengun og auð- lindasóun væru ekki til. Sahtouris ber líka saman lifandi heild og vél: Líf er ferli, það ferli að breyta ólíf- rænu efni í lífrænt og síðan aftur í ólífrænt. Þetta ferli býr sjálft til þær einingar sem hin lifandi heild er samsett úr, heldur þeim gang- andi og endumýjar þær. Lifandi verur framleiða sig sjálfar og stjóma sér sjáifar. Menn búa til vélar og stjórna þeim til að auka vald sitt. Lifandi vera eða kerfi helst gangandi með stöðugum breytingum, vélar haldast aðeins gangandi ef þær breytast ekki. Breytingar á náttúrulegu kerfi fara aðeins í eina átt, en vélar geta far- ið bæði afturábak og áfram. Grikk- ir til forna töldu ekki rúmfræðina framleidda af mönnum, heldur hefðu menn með henni uppgötvað þær reglur sem náttúran væri smíðuð eftir, en það hefur aldrei tekist að koma náttúrunni inn í nákvæmar rúmfræðilegar einingar, t.d. em hringferlar reikistjarnanna ekki hringir. Rúmfræði gengi ekki ef reglurnar væru eins ónákvæmar og reglur náttúrannar og náttúran gengi ekki ef reglur hennar væru eins stífar og reglur rúmfræðinnar. Náttúran er líkari listamanni en verkfræðingi, notar sama efnið og sömu aðferðimar aftur og aftur, en býr samt alltaf til eitthvað nýtt og öðruvísi, ekki eins og vél í verk- smiðju sem býr alltaf til nákvæm- lega eins hluti. Ný heimsmynd Gjarnan er litið á ártalið 1500 sem mörk miðalda og endurreisnar. Hagfræðireglur miðalda mótuðust af réttindum og skyldum hins stétt- skipta klerkaveldis, Adam Smith og félagar skilgreindu nýja hag- fræði, hagkerfi nýlendustefnu og kúgunar, mótaðir af skilningi og skoðunum manna eins og Bacons og Newtons. Nú er aftur komið að tímamótum. Við vitum að heimur- inn er enn ólíkari heimi Adams Smiths en hans heimur var ólíkur heimssýn miðálda. Fólk um allan heim er að rísa upp og mótmæla þeirri heimsmynd sem ríkisbubbar og voldugir ráðamenn ríghalda í og reyna að troða upp á okkur. Auk þess eru æ fleiri vísindamenn að komast á þiá skoðun að heimsmynd 21. aidarinnar verði að því leyti lík fyrstu heimsmynd manna, að Jörð- inni megi líkja við lifandi veru, sé jafnvel lifandi heild. Ný heimsmynd krefst nýrrar hugsunar, siðfræði og hagfræði, lifandi hagfræði sem tek- ur mið af þörfum lifandi fólks og náttúru. Höfundur er líffræðingur og varaþingmaður Kvennalistans í Reykjavík. ÆÐSTI DRAUMUR LÍFSINS CcmSÍelLilixyn ímebal Kringlunni S'jzamaöfeA Jón Bjarnason, Garðar Ólafsson, úrsmióur, Akureyri úrsmiöur, Lækjartorgi Smekkleysa kynnir: SYKURMOLARNIR - ILLUR ARFUR Önruir breiðskífa Sykurmolanna í íslenskri útgáfu sem er aðeins fáan- leg hérlendis. Illur arfur inniheldur m.a. hina rómuðu Plánetu, sem er nýjasta smáskífa hljómsveitarinnar... Jón Gitan MlDNÆTURSÓLBORGIN Er Þaö Smekkleysubðk? Spyr sá, sem vit hefur á bókum og bókmenntum. Smekkleysa s/m sendir nú frá sér skáldsöguna Miðnæt- ursólborgina, eftir Jón Gnarr. Þar segir frá hrottanum og fúlmenninu Runólfi, sem kemurtil hinnar deyjandi Miðnætursólborgar, rekinn áfram af óslökkvandi hefnd- arþorsta og hatri. Hann fer helför um borgina, ásamt félögum sínum í þjóða- og sjóræningafélaginu og tortím- ir öllu sem á vegi hans verður. Höfuðóvinir hans eru Börn ævintýranna, hugprúðir krakkar, sem missa aldrei trúna á réttlætið. En hver er Runólfur og af hverju hatar hann svo mikið? Hver er Jói? Hvar er Miðnætursólborgin? Hvað er Plaza Cultura? Hvað er draumur og hvað er veruleiki? Bók, sem þú verður að lesa - ef þú þorir! BLESS - MELTING „Algjör þögn er best. En góður hávaði er góður líka. É É É.“ Bless. Fyrsta plata einnar mögnuð- ustu rokksveitar landans leit dagsins Ijós á dögunum. Melting er öllum nauðsynleg. Smekkleysa minnir landsmenn til sjávar og sveita á tvo aðra'möguleika í hörðu pakkana: a) W.C. Monster með „speed metal" goðunum í Bootlegs, b) Hryllingsóperu drengjakórsins Ham sem nefnist Buff- alo Virgin og inniheldur m.a. skandinavíska snilldarverkið Voulez Vous... Dreifing: Steinar

x

Morgunblaðið

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.