Morgunblaðið - 11.12.1990, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 11. DESEMBER 1990
Er einn dýrasti þáttur fræðslu-
kerfis okkar bara afleiðing af ein-
faldri þýðingarvillu á bresku orði?
eftír Guðjón
Tómasson
Hérlendis heyrir til algjörra und-
antekninga að gerður sé nokkur
greinarmunur á bresku orðunum
„College" og „University", þau eru
nær alltaf þýdd með einu og sama
orðinu, háskóli. A þeim hugtökum,
sem liggja að baki þessara bresku
orða, er hins vegar mikill munur.
Ég vil því freista þess að skýra lítil-
lega þennan mun og varpa um leið
ljósi á það, hvernig þessi hugtaka-
ruglingur hefur beinlínis valdið só-
un ijármuna í menntakerfi okkar.
Fyrst vil ég þó aðeins minnast á
bandaríska orðið „College“, sem
raunar er stytting úr „Junior Coll-
ege“ og er skilgreint sem sérstakt
tveggja ára framhaldsskólanám án
starfsréttinda, og á ekkert skylt við
breska orðið „College".
1.
Hvað þýðir eða öllu heldur hvað
merkir þá breska orðið „College"
og hvað skilur það frá orðinu „Uni-
versity"? Að mínum dómi er megin-
munurinn eftirfarandi: „College" er
einfaldlega framhaldsskóli, þar sem
nemendur stunda nám til atvinnu-
og starfsréttinda af hinum breyti-
legustu gráðum, allt frá mjög stuttu
atvinnuréttindabundnu sérnámi, til
atvinnuréttindanáms sem lýkur
með BA/BS-prófgráðum. Lítum á
nokkur dæmi: „Technical College“
er tæknilegur framhaldsskóli, þar
sem nemendur geta lokið atvinnu-
réttindanámi, allt frá lægstu stigum
atvinnuréttinda innan viðkomandi
greinar, til og með atvinnuréttinda-
námi verkfræðings. „Nurse Coll-
ege“ er framhaldsskóli í umönnun-
arfræðum, þar sem nemendur geta
lokið atvinnuréttindaprófum sem
gert er ráð fyrir á umönnunarsviði,
s.s. fóstrunámi, sjúkraliðanámi og
hjúkrunarnámi. „Teacher College"
er framhaldsskóli á sviði kennslu-
réttinda á mismunandi skólastigum.
„Barber College" er framhaldsskóli
til atvinnuréttinda í hársnyrtifræð-
um, og svo mætti lengi telja.
„College" er því framhaldsskóli
sem menntar og þjálfar nemendur
sína til ákveðinna afmarkaðra at-
vinnuréttinda. í málmiðnaði spann-
ar skólinn t.d. öll starfsheiti frá
sérþjálfuðum iðnverkamanni til og
með verkfræðingi.
„University" eða háskóli er hins
vegar skóli eða menntastofnun, sem
byggir á svokölluðum „akademísk-
um“ grunni, þ.e. menntastofnun
sem byggir. á vísinda- og fræðileg-
um grunni, studdum rannsóknum
og tilraunum, allt án þess að lagt
sé beint gildismat á fræðin með
atvinnuréttindaprófum eða slíku.
Hinn „akademíski" háskóli er því
ekki skóli sem menntar til verklegs
náms eða starfsréttinda heldur til
sjálfstæðra æðri embætta og skil-
greindra fræðigráða, alveg óháð
atvinnuréttindum.
2.
Aðskilnaður hinnar „akadem-
ísku“ fræðslu háskóla okkar frá
beinni atvinnu- og starfsréttinda-
fræðslu er að mínum dómi nauðsyn-
legur og gætu skilin t.d. legið við
BA- og BS-prófgráður til atvinnu-
réttinda. Atvinnuréttindafræðslan
yrði þá öll á sama skólastigi, þ.e.
framhaldsskólastigi. Að baki þess-
ari skoðun minni liggja margar
ástæður og vil ég hér tiigreina þær
helstu:
- Kostnaður við nám sem byggir
á „akademískum" forsendum er all-
ur annar og meiri en við beint at-
vinnuréttindanám og kemur þar
margt til. Sem dæmi má nefna að
fastir kennarar við Háskóla íslands,
Kennaraháskóla íslands og fleiri
háskólastofnanir eru t.d. ráðnir í
stöður, sem skiptast í kennslu 48%,
rannsóknir 40% og stjórnun 12%.
Þessi starfsuppbygging er mjög
eðlileg fyrir „akademíska" hluta
háskólans, en alltof dýr fyrir beina^
atvinnuréttindafræðslu, þar sem
fræðslan byggist eingöngu á þegar
þekktum staðreyndum og vinnu-
brögðum.
— Að slíta framhaldsskólann,
það er þann skóla sem menntar til
atvinnuréttinda á öllum sviðum at-
vinnulífsins, í tvö aðskilin skólastig,
með mismunandi aðgengishindrun-
um milli skólastiga, veldur marg-
háttuðum vandamálum. Alvarleg-
asti vandinn er sá, að slíkt kerfi
stuðlar að beinum atgervisflótta frá
byggðum landsins til þess staðar
þar sem viðkomandi starfsmenntun
er veitt. Aðeins lítill hluti nema
snýr til baka að námi loknu. Þessi
skólastefna stuðlar því að beinni
fatnaður
i úrvali _____________....
-1---------- hefstrasi
SPORT- OG TÍSKUVÖRUVERSLUN, KRINGLUNNI - SÍMI680633
as.w
heftingu á atvinnuþróun í byggðum
landsins. í öðru lagi má nefna, að
sundurslitið atvinnuréttindanám
milli skólastiga brenglar beinlínis
gildismat milli mismunandi atvinn-
uréttinda. Já, og vinnur þannig nær
alltaf gegn því að litið sé á þarfír
viðkomandi atvinnugreinar í heild
fyrir vel menntað starfsfólk. í þriðja
lagi má nefna, að kerfið hvetur
nemendur beinlínis til náms, sem
þeir ráða ekki við, og skilur þá síð-
an eftir niðurbrotna og atvinnurétt-
indalausa. Þetta skeður sökum
þess, að námsbrautimar miðast nær
alltaf við „akademísk" lokagildi, en
eru í fæstum tilfellum brotnar niður
í atvinnuréttindabundin þrep.
— í framhaldsskólanum, þannig
aðskildum frá „akademíska" nám-
inu, verður síðan að auka verulega
stjórnunarleg áhrif og ábyrgð sam-
taka atvinnulífsins á allri atvinnu-
réttindafræðslu. Jafnt að því er
varðar innihald, eftirlit og rekstur
með frumfræðslu, sem og eftir- og
endurmenntun til atvinnuréttinda.
AtvinnulífinU og samtökum þess
ber að skilgreina þarfir sínar fyrir
mismunandi menntun, þjálfun og
færni á öllum sviðum atvinnulífsins.
Hlutverk framhaldsskólans er síðan
að koma sem best til móts við þarf-
ir atvinnulífsins og einstaklinganna
sem nemenda. Bæði til beinnar at-
vinnuréttindafræðslu og undirbún-
ings fræðilegs framhaldsnáms í
háskóla.
3.
Ein öflugasta byggðastefna sem
hægt er að reka í landi okkar er
að draga úr eða helst að stöðva
atgervisflóttann af landsbyggðinni,
sem verður vegna langdvalar fjarri
heimabyggð við menntun á fram-
haldsskólastigi.
Öll atvinnustarfsemi, hvar sem
er á landinu, þarf að hafa gott að-
gengi að vel menntuðu starfsfólki.
Já, einfaldlega vegna þess að þróun
og nýsköpun atvinnulífs byggist að
langmestu leyti á réttri menntun
til að styðja við meðfætt frum-
kvæði einstaklingsins. Þar nægir
ekki bara grunnmenntun og síðan
æðsta háskólamenntun, heldur
verða millistigin öll að vera með. í
öllum landsfjórðungum hafa á«m-
liðnum árum verið byggðir upp
glæsilegir framhaldsskólar. Til
þessara skóla á að færa verulegan
hluta þess atvinnuréttindanáms
sem nú er rekið innan háskólanna.
Þannig mætti styrkja til muna
menntakjarna á landsbyggðinni
sem störfuðu í beinum tengslum við
atvinnulífið á hveijum stað. Innan
veggja framhaldsskólanna verður
síðan að koma á fót þrepaskiptu
atvinnuréttindanámi á öllum meg-
insviðum þjóðlífsins.
4. '
Samhliða þessari uppstokkun á
framhaldsskólum verður að gjör-
breyta stjórnkerfinu. Afnema allt
sem heitir skipanir ráðuneytis í
ákveðnar stöður með bundnu
starfshlutfalli til ákveðinna verka.
Veita þarf skólunum faglegt, fjár-
hagslegt og stjórnunarlegt sjálf-
stæði, líkt og gildir um atvinnufyrir-
tæki í hlutafélagaformi. Fyrst skal
nefna faglegt og fræðilegt fulltrúa-
ráð sem virkaði líkt og hluthafa-
fundur, skipaður allt að 30 mönn-
um. Þetta fulltrúaráð mætti skipa
með eftirfarandi hætti: Heildarsam-
tök atvinnulífsins (ASÍ og VSÍ) 4
hvor, menntamálaráðuneyti 2, sam-
tök sveitarfélaga á starfssvæði
skólans 2 og starfsmenn skólans
2. Þessir aðilar kölluðu síðan til
allt að 16 menn til viðbótar, til að
tryggja sem best fræðilega mark-
miðssetningu og fagleg tengsl við
starfsumhverfi skólans. Þanni skip-
að fulltrúaráð markaði faglega og
fræðilega stefnu skólans, og veldi
Guðjón Tómasson
„Meginvandinn er hins
vegar miðstýringin og
sú innprentun sem
henni hefur verið sam-
fara, þess efnis að
menntamál sé mála-
flokkur sem aðrir eigi
að sjá um fyrir okkur.“
skólanum rekstrarlega fram-
kvæmdastjórn. Framkvæmda-
stjórnin virkaði eins og stjórn hluta-
félags og réði m.a. skólastjóra.
Skólinn yrði síðan heilsársvinnu-
staður þeirra sem þar starfa. Kenn-
arar og aðrir starfsmenn gengju til
þeirra starfa sem leysa þarf til að
tryggja sem árangursríkast starf
skólans. Þar á að gilda einu hvort
um er að ræða kennslu, náms-
gagnagerð, stjórnun, öflun sérþekk-
ingar eða undirbúningur nýrrar
námsbrautar. Samtímis mætti taka
upp hérlendis líkt kerfi og þekkist
erlendis þar sem skólaleyfi eru
lengri en sem svarar til almenns
orlofs, að skólarnir leigi atvinnufyr-
irtækjum starfsmenn skólanna til
afleysinga í orlofi. Með því eflast
tengsl atvinnulífs og skóla, og sam-
tímis kemst á mjög virk þekkingar-
miðlun. Víða erlendis er líka rekið
svokallað þriggja anna kerfi, þar
sem sumarönnin er mun styttri en
haust- og vorönn, og þeir nemar
sém ná ákveðnu lágmarki á haust-
og vorönn þurfa ekki að sitja sumar-
önnina. Þannig er innbyggður hvati
í námskerfið en samtímis er komið
til móts við þá sem þurfa meiri tíma
til námsins.
5.
Þær breytingar á íslensku fram-
haldsskólakerfi sem ég hef hér gert
að umtalsefni krefjast endurskoð-
unar á fjölda laga og reglugerða,
og jafnframt endurskoðunar á nú-
verandi gildismati og þýðingu fjöl-
breyttrar atvinnulífstengdrar
menntunar. Það er að sjálfsögðu
alltof einföld skýring að telja að
þýðingarvilla á breska orðinu „Coll-
ege“ sé valdurinn að núverandi
skipulagi, þó hún eigi eflaust sinn
þátt. Meginvandinn er hins vegar
miðstýringin og sú innprentun sem
henni hefur verið samfara, þess
efnis að menntamál sé málaflokkur
sem aðrir eigi að sjá um fyrir okk-
ur. Miðstýring í skjóli innprentunar
er og verður öllum þjóðfélögum
afar hættuleg. Elur af sér slíka flóru
þrýstihópa, að ekki verður við kom-
ið neinni heilbrigðri stjórnun.
Alþingismenn og aðrir góðir sam-
borgarar, látum verkefnið ekki vaxa
okkur svo í augum að við þorum
ekki að leggja til atlögu. Verkefnið
er mjög brýnt, því í núverandi kerfi
er ekki aðeins sóað miklu af al-
mannafé, heldur einnig af því sem
miklu verra er, þar er sóað miklu
' atgervi ungra starfs- pg námsfúsra
einstaklinga.
Höfundur er fv.
framkvæmdnstjóri og núvernndi
ráðgjafi.
i
l
>
p
I
>
i
Í
í
I
i
>
I
i
t