Morgunblaðið - 14.11.1991, Blaðsíða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 14. NÓVEMBER 1991
BLUP, - blup,
blup, blup ...
eftirHalldór
Gummrsson
Dr. Þorvaldur Árnason, sem rek-
ur sjálfstætt ráðgjafafyrirtæki
varðandi kynbótamat hrossa skrifar
langa grein í Morgunblaðið 1. nóv-
ember sl. þar sem hann ræðir um
notkun BLUP-aðferðar og fjallar
um skyldleikarækt, en inn í þá
umfjöllun blandast heitar tilfmning-
ar um að tölvukerfið og aðferðin
hafi verið gagnrýnd og síðan er
gagnrýnendum líkt við nátttröll og
steindranga og sagt þeim fyrir
bestu að skríða í skugga og „láta
lítið á sér kræla”. Síðan fjallar hann
einnig um mannasiði og segir orð-
rétt: „íslenskir hrossaræktarmenn
verða að velja sér fulltrúa sem
kunna mannasiði og geta tekið þátt
í málefnalegum rökræðum við
hrossaræktarráðunauta og sér-
fræðinga, hrossaræktinni til fram-
dráttar.”
Þar sem lesendum Morgunblaðs-
ins hefur ekki verið gerð grein fyr-
ir þeirri gagnrýni, sem undirritaður
hefur sett fram á notkun BLUP-
aðferðarinnar í íslenskri hrossa-
rækt, vil ég draga fram nokkur
meginatriði gagnrýni minnar, (sem
ég hef m.a. sett fram í greinargerð
til nefndar sem Háskóli íslands til-
nefndi i og greint var frá í Morgun-
blaðinu í byijun október).
1. Gagnrýni á stjórn Búnaðarfé-
lags íslands fyrir að kaupa dýru
verði upplýsingar af ráðgjafafyrir-
tæki varðandi hrossarækt, án þess
að hafa nokkuð samráð um það við
hrossaræktarmenn.
2. Þegar þessar samansöfnuðu
upplýsingar um hrossadóma, sem
byggðust á einkunnum og mismun-
andi margfeldi þeirra, voru keyrðar
inn í tölvu með hliðsjón af þekktri
aðferð erlendis frá sem byggist á
mælanlegum atriðum, svo sem fall-
þunga, þyngd og stærð kjötvöðva,
mjólkurmagni, fituinnihaldi, kapp-
reiðatímum og hliðstæðum atriðum,
kom út fyrsta tölvuspá BÍ 1986 í
„Hrossaræktin I”. Spáin birtist með
óskiljanlegri niðurstöðu sem var
eftirfarandi, birt orðrétt úr greinar-
gerð minni:
Svo verður ekki hjá því komist
að segja hér frá öðrum meiriháttar
stóðhesti á seinni hluta aldarinnarj
sem BLUP-matskerfi dr. Þorvaldar
afskrifar algerlega. Þessi kynbóta-
hestur er Hörður 591 frá Kolkuósi
fæddur 1957. Hann stóð efstur í
hópi 1. verðlauna kynbótahesta,
sem dæmdir voru með afkvæmum
1966 á LM á Hólum í Hjaltadal.
Að margra hyggju átti Hörður að
fara þar í 1. heiðursverðlaun. Und-
an Herði hafa 24 kynbótahestar
verið teknir í ættbókina og mikill
fjöldi hryssa.
Næst skulu' hryssudómum sam-
kvæmt BLUP-matskerfi gerð nokk-
ur skil. Þar eru metnar á sama
grundvelli ungar afkvæmalausar
hryssur og eldri með afkvæmahópa
í ættbók:
sterkustu arfberum hrossakynsins,
eftirtaldar landsþekktar kynbóta-
hryssur, komust ekki á blað í
BLUP-matskerfinu:
nr. frá
1 Ljónslöpp
2 Skeifa
3 Venus
4 Stjarna
5 Alda
6 Mön
1817 Ketilstöðum
2799 Kirkjubæ
2870 Reykjum
2911 Árnanesi
3244 Reykjum
3926 Flatey
Um doktorsritgerð Þorvaldar
3. Þegar í ljós kom á árunum
eftir 1986, að þessi aðferð við
hrossarækt átti að vera til grund-
vallar í dómum hrossa og að óskilj-
anlegar tölur birtust í dómum, sem
að því er virtist mátti rekja til
BLUP-aðferðarinnar, sem var þá
ekki lengur nefnt spá, heldur kyn-
Nr. F.ár Ættb.nr. Nafn hryssu BLUP mat
1. 1981 6189 Hremsa, Stóra-Hofi, Afkvæmalaus 5 vetra hryssa 130
2 1952 2826 Fjöður, Tungufelli Hryssan hlaut 1. heiðurs- verðlaun fyrir afkvæmi á Þingvöllum 1978 129
3 1976 4970 Kolbrún frá Sauðárkróki Virðist ekki afkvæmadæmd 129
4 1976 5776 Busla frá Stóra-Hofi Undan Náttfara 776. Dæmdist sem einstaklingur. 129
5 1978 5478 Þrá frá Hólum Undan Þætti 722. Dæmdist sem einstaklingur. 129
Sé listinn áfram og reynt að finna
einhverjar af fr.ægustu kynbóta-
hestamæðrum og stofn- og ætt-
mæðrum landsins, þá kemur fyrst
að einni frægustu ættmóður kyn-
bótahróssa í Skagafirði og er þá
búið að fekja til nr. 96.
bótaeinkunn, varð að reyna að finna
skekkjuvalda spárinnar. Því kynnti
ég mér ritgerð dr. Þorvaldar og
skrifaði eftirfarandi um hana í fyrr-
nefndri greinargerð:
„Doktorsritgerð Þorvaldar Árna-
sonar vSr dæmd af þrem sænskum
Nr. F.ár Ættb.nr. Nafnhryssu BLUPmat
96 1952 2794 Síða frá Sauðárkróki 120
Síðu þekkj a allir hesta-
__________________________ræktendur og hestamenn á Islandi____
Ef áfram er leitað í þessum lista prófessorum, einum sænskum dós-
má finna- eftirtaldar vel þekktar ent og íslenskum fjárræktarfræð-
hryssur: ingi, doktor í sínum fræðum. Þessir
Nr. F.ár Ættb.nr. Nafn hryssu BLUP mat
110 1961 3258 Svala frá Brunnum 119
126 1961 3241 Drottning frá Reykjum 119
129 1954 2827 Fjöður frá Sauðárkróki 119
255 1955 3201 Þota frá Innraleiti 116
259 1962 3212 VonfráHesti 116
Kynbótaeinkunn stóðhesta með a.m.k. 12 dæmd afkvæmi:
Röð F.nr. Ættb.nr. Nafn kynbótahestanna BLUP matskerfi
1 1970 776 Náttfari, Ytra-Dalsg. Heiðursv. Hellu ’86 Afkv.eink. 8,11 134
2 1967 722 Þáttur, Kirkjubæ Heiðursv. Vindh.m. ’82 Afkv. eink. 8,17 130
3 1968 802 Hrafn, Holtsmúla Heiðursv. Vindh.m. ’82 Afkv. eink. 8,19 128
4 1968 747 Fáfnir, Laugarvatni 1. verðl. Þingv. ’78 (6 afkv.) Einkunn: 7,99 125
5 1964 654 Eyfirðingur, Akureyri 120
6 721 Hylur 121
7 923 Gustur 121
8 1941 260 Nökkvi, Hólmi Um 40 undaneldishestar voru notaðir víða um land undan Nökkva, þar af 22 í ættbók 120
9 1963 653 Sörli, Sauðárkróki heiðursv. afkv. Þingvöllum 1978. Náttfari hér nr. 1 er sonur Sörla 118
Hér kemur svo röð 11 stóðhesta
í þessum flokki. Þar næst kemur
svo röð stóðhesta, sem voru dæmd-
ir af færri en 12 afkvæmum. Þar
er settur samkvæmt BLUP-mats-
kerfi einn af meiriháttar stóðhest-
um aldarinnar. Hann fær sæti neð-
arlega á listanum og er nr.:
i
Þetta var undarleg röðun á ung-
um og eldri hryssum saman. Sumar
þeirra yngri hafa ekki getað sýnt
gildi sitt í afkvæmum, aðrar ríflega
og enginn munur er gerður á því í
reiknilistinni.
Erfitt reyndist að átta sig á að
sumar af frægustu ættmæðrum og
menn eru: Knut Rönning, prófessor
í búljárræktun og erfðum (Animal
breeding and genetics) við Land-
búnaðarháskólann í Uppsölum sem
hefur með s.k. Quantitative gen-
etics að gera. Jan Philipsson er
prófessor í búfjárræktun við
sænska Landbúnaðarháskólann í
Uppsölum, og hans aðalgrein er
nautgripa- og sauðfjárræktun. Paul
Seeger er prófessor í tölfræði við
sænska Landbúnaðarháskólann í
Uppsölum. Stefán Aðalsteinsson er
ullarfjárræktarfræðingur og starfar
við Rannsóknarstofnun landbúnað-
arins. Eftir því sem best verður vit-
að hefur enginn þessara fimm-
menninga komið nærri hrossarækt
eða mati á kynbótahrossum, og
verða því að teljast, að mati undir-
ritaðs, lítt hæfir til að dæma um
notagildi þessa BLUP-matskerfis
til að kynbæta og rækta íslenska
gæðingakynið.
Sjálf ritgerðin er safn 5 tímarits-
greina úr sænsku_ búfræðiriti með
13 síðna formála. í þessum formála
kemur fram á bls. 10-11 í texta
upp á 43 línur, að markmið
hrossaræktar séu óljós á íslandi
og í texta upp á 4 línur, að hann
telji umfjöllun um einkunnagjöf-
ina vera utan verksviðs ritgerðar
sinnar.
Þar með kemur höfundurinn sér
undan því að leggja mat á hinar
óáreiðanlegu heimildir sem hinum
flóknu reiknisaðferðum er beitt á.
Hvergi annars staðar sá ég, að
höfundurinn fjalli nánar um þessií
42 1937 201 Skuggi, Bjarnarnesi 118
Skuggi er faðir Nökkva (hér nr. 8). Á hans ævi voru miklu færri hross sýnd árlega, en samt fóru 87 dætur hans í ættbók.
Halldór Gunnarsson
„Þegar þannig er kom-
ið að óskiljanlegir dóm-
ar og kynbótaspár
verðfella eða verðbæta
hross um milljónir
króna, — þá skiptir það
máli og verður ekki
þagað í hel.”
atriði: Óljóst ræktunarmarkmið og
„súbjektíva” einkunnagjöf.
í doktorsritgerðinni kemur fram,
að með BLUP-matskerfi megi
skekkjureikna fyrir 1. dómsári, 2.
aldri og 3. kyni hesta og þess get-
ið, að gott væri, ef hægt væri að
skekkjureikna fyrir fleiri atriðum.
Þar er líka lýst reikniaðferð BLUP-
matskerfisins að nokkru leyti, en
ekki gerð tilraun til normaldreifíng-
ar eða framsetningar á þann hátt
sem þekkt er í árlegri kynbótaspá
BÍ.
Hann fjallar að því er séð verður
ekkert nánar um, hversu óáþreifan-
legir sumir þeirra tíu þátta eru, sem
ganga inn í íslensku kynbótaspána,
ólíkt fallþunganum, sem uppruna-
lega var mældur í bandaríska
BLUP-matskerfinu eða í BLUP-
matskerfi sænskra hesta sem bygg-
ist ekki á sömu heimildum og ís-
lenska BLUP-matskerfið, heldur
nákvæmt mælanlegum atriðum, svo
sem kappreiðatímum og verðlaun-
afé, þar sem talað er um sekúndur
og krónur.
Reikningsaðferðir höfundar í rit-
gerðinni hafa hugsanlega innra
samræmi sem stærðfræði, ef því
er gleymt að þær byggja á óljósum
heimildum, sem gefa að mínu viti
ekki stærðfræðilegt tilefni til út-
reikninga af því tagi og enn síður
til þeirrar normaldreifðu framsetn-
ingar sem við þekkjum í kynbótaspá
BI.
Rannsókn á gildi íslenska
BLUP-matsins hlýtur að beinast
einkum að meintu ósamræmi milli:
A. ljósra heimilda og B. nákvæmra
reikningsaðferða, fremur en að
reikningsaðferðum út af fyrir sig.
Um þetta meinta ósamræmi þurfa
að fjalla tölfræðingar, sem hafa
sérhæft sig í mati á heimildum að
baki talna, en ekki bara í mati á
tölum út af fyrir sig. Ef ósamræmi
reynist vera milli eðlis heimilda og
eðlis reikningsaðferða, stendur ekk-
ert eftir. Ef hins vegar heimildir
og reikningsaðferðir standast út-
tekt stærðfræðinga eða tölvufræð-
inga, þá á eftir að meta fræðin öll
út frá ræktunargildi fyrir íslenska
hrossastofninn og' þar þurfa að
koma til að mínu mati hrossarækt-
armenn sem þekkja nákvæmlega
kynbótafræði og ræktunarlögmál."
4. Megin gagnrýni minni er enn
ósvarað: A) Hvernig er hægt að
byggja á BLUP-aðferðinni, „bestu
línulegu óbrengluðu spánni” sem
leggur til grundvallar einkunnagjöf
í dómkerfi, sem hvergi í heiminum
er notað til dómstarfa eða kynbóta-
mats og hefur eðli síns vegna miklu
fleiri og þyngri skekkjuvalda en
mælanlegir og áþreifanlegir eigin-
leikar. B) Á hvað bendir spáin, þeg-
ar sett markmið eru ekki til, engin
samstaða meðal hrossaræktar-
mann,a, til allrar hamingju, um
Ijýérnig framtíðarhgstút;inn. gjgj' a<)'
vera, — Ijörið, töltið, skeiðið, brokk-
ið, hvað þá hvernig útlitið eigi að
vera, grannur háls eða djúpur,
grönn bygging eða bolmikil o.s.frv.
Gagnrýni mín höfðar til hags-
muna, sem brenna á framleiðendum
og hrossabændum, þeirra hags-
muna, sem felast í ræktun og verð-
mætum framleiðslunnar.
Þegar þannig er komið að óskilj-
anlegir dómar og kynbótaspár verð-
fella eða verðbæta hross um milljón-
ir króna, — þá skiptir það máli og
verður ekki þagað í hel.
Þegar þannig er komið að spá
úr tölvu tekur við af því, sem horfst
er í augu við og er hverjum hrossa-
ræktanda inótsögn við raunveru-
leika, — þá er eitthvað mikið að.
Þegar þannig er komið að nær
enginn þolandi þorir að gagnrýna
opinberlega kerfið, vegna þess að
dómar á hrossum hans kunni að
breytast vegna gagnrýninnar, — þá
er mikil alvara á ferðum.
Þegar þannig er komið að enginn
vill gagnrýna að hrossaræktarráðu-
nautur, sem er formaður dómnefnd-
ar, sýni eigin hross, og að dóm-
nefnd verði uppvís að því að hækka
fyrri dóm á stóðhesti ráðunautsins,
sem ég er sannfærður um að nær
enginn áhorfandi á viðkomandi sýn-
ingu gat réttlætt, en við þessa
hækkun varð afkvæmahryssa ráðu-
nautsins sjálfkrafa einnig dæmd
hæst, vegna þess að afkvæmadóm-
ar byggjast ekki á dómi augnabliks-
ins eins og allir aðrir dómar, heldur
á kynbótaspánni, — þá virðist vera
fökið í öll skjól fyrir íslenska hrossa-
ræktarmenn.
Þegar þannig er komið að hrossa-
ræktarráðunautar og sérfræðingar
tala á móti skipulagðri stofnrækt,
sem er forsenda blendingsræktar
og framfara í ræktun, þegar til
lengri tíma er litið, en benda á tölv-
uniðurstöður, án þess að gera grein
fyrir forsendum eða markmiðum, —
þá er kominn tími fyrir skoðana-
skipti og rökræðúr.
Um mannasiði og hæfni til rök-
ræðna, verða þeir að dæma, sem
heyra skoðanaskiptin og lesa það
sem skrifað er.
í mmum huga er BLUP-aðferðin
fyrir íslenska hrossarækt eins og
sápukúlur, sem oft sjást í fallegum
litum, hægt er að mæla stærð þeirra
og hraða á ferð, — en allt í einu
eru þær komnar of langt í burtu
og þá springa þær og þá heyrist:
blup, blup, blup.
Höfundur er formaður Félags
hrossabænda.
CB FORHITARAR
MIÐSTÖÐVARHITARAR
og
NEYSLUVATNSHITARAR
Mest seldu FORHITARAR
landsins
ÁVALLT TIL
Á LAGER
r
LANDSSMIÐJAN HF
Verslun: Sölvhólsgötu 13
Sími (91)20680