Morgunblaðið - 20.12.1991, Qupperneq 24

24
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 20. DESEMBER 1991
SAGA VESTMANNAEYJABÆJAR
HARALDUR GUÐNASON
Glœsilegt rit um sögu
Vestmannaeyjabœjar,
prýtt fjölmörgum myndum,
kortum og teikningum.
Tvö bindi í veglegri öskju.
Ómissandi bœkur hverjum
þeim sem Eyjum ann.
ÍSLENSK BÓKADREIFING
Þú getur
næstum allt
á ROSSIGNOL
skíðum!
Sigursælustu skíðin
í heiminum f dag
SKÍÐAPAKKAR
Innifalið: Skíði, skíðaskór,
stafir, bindingar og ásetning.
BARNAPAKKI
Dixy skíði 80-140 cm
Verð...........kr. 14.140,-
Staðgreitt.....kr. 13.150,-
UNGLINGAPAKK!
4 S Racing skíði 120-170 cm
Verð ..........kr. 16.590,-
Staðgreitt.....kr. 15.400,-
FULLORÐINSPAKKI
MS1 skíði 170-200 cm
Verð ..........kr. 23.470,-
Staðgreitt.....kr. 21.800,-
GÖNGUSKÍÐAPAKKI barna
Lts 47 ar plus junior skíði
140-170 cm
Verð ..........kr. 11.620,-
Staðgreitt.....kr. 10.800,-
GÖNGUSKÍÐAPAKKI
fullorðna
Running og Trak skíði
180-215 cm
Verð ..........kr. 13.620,-
Staðgreitt.....kr. 12.600,-
Opii laugardag fró kl. 10-22
Opið sunnudag f rá kl. 13-18
b Nýtt kortatímabil r-=-,
« halið ML
»humaiel^
SPORTBÚÐIN
Ármúla 40, sími 813555.
Bókin um Jónas frá Hriflu
eftir Gunnar Helga
Kristinsson
Jónas frá Hriflu var sennilega
umdeildasti stjórnmálamaður þess-
arar aldar á íslandi. Hann blés bar-
áttuanda í samheija sína en kveikti
hatursbál meðal andstæðinga sinna.
Svo magnaður var Jónas að fáir
komust hjá því að taka til hans til-
finningalega afstöðu. Andstæðing-.
arnir töldu hann margir brenglaðan
mann, en samheijarnir snilling.
Jónas skildi víða eftir sig spor í
stjórnmálasögu íslands og sennilega
hefur enginn annar haft jafn mikil
áhrif á stjómmálaþróunina hér á
millistríðsárunum. Samt er það
merkileg staðreynd, að þar til fyrir
skömmu hafði engin alvarleg tilraun
verið gerð til að gera grein fyrir
framlagi Jónasar til íslenskrar
stjómmálaþróunar á sæmilega hlut-
lægan hátt. Á meðan minni spámenn
hafa fengið gefnar út um sig ævisög-
ur í mörgum þykkum bindum, þar
sem afrek þeirra hafa verið tíunduð
í óþarflega löngu máli, hefur sagan
um Jónas látið á sér standa.
Jónas varð viðskila við samheija
sína áður en starfsævi hans lauk,
og árum saman sendi hann þeim
tóninn á opinberum vettvangi. Fáir
kunnu betur að beita stílvopinu í
ritdeilum svo að undan því sviði
heldur en Jónas. Mörg af þeim sámm
sem hlutust af uppgjörinu við Jón-
„Sérstök ástæða er til
að vekja athygli áhuga-
manna um íslensk
stjórnmál áþessari
bók vegna þess að um
hana birtist nokkuð
einkennilegur ritdóm-
ur í Morgunblaðinu
þann 13. desember síð-
astliðinn. Ritdómarinn,
Erlendur Jónsson, virð-
ist ekki hafa áttað sig
á því hvað hér er um
merkilega heimild um
íslenska stjórnmála-
sögu að ræða.“
as innan Framsóknarflokksins
greru aldrei.
Þrátt fyrir að pólitískt lífshlaup
Jónasar væri þannig bæði merkilegt
og forvitnilegt voru raunverulega
fáir færir um að gera það upp, vega
kostina og gallana af sanngirni,
benda á styrk jafnt sem veikleika.
Andstæðingar hans sáu í honum ein-
ungis hið illa og ljóta, og samheijar
hans höfðu til hans blendna afstöðu
eftir að leiðir skildu. Afleiðingin varð
sú, að stjórnmálaferill Jónasar hefur
verið sveipaður dulúð, honum hafa
fylgt einkennilegar sögusagnir og
óljósar kenningar, en samhengið
hefur vantað og fáir hafa haft yfír-
sýn yfír hið raunverulega framlag
hans til íslenskra stjórnmála.
Nýlega kom út fyrsta bindið af
ævisögu Jónasar „Með sverðið í ann-
arri hendi og plóginn í hinni“ eftir
Guðjón Friðriksson. Þetta er ekki
einungis fyrsta alvarlega tilraunin
til að gera upp stjórnmálaferil Jónas-
ar frá Hriflu, heldur einnig ævisaga
af nýrri tegund á íslandi. Höfundur
reynir þannig ekki að fegra og bæta
ímynd söguhetjunnar, heldur gerir á
heiðarlegan hátt grein fyrir kostum
hennar og göllum. Hann er ekki
ágengur, í þeim skilningi að erfítt
er að átta sig á afstöðu hans sjálfs
til Jónasar, en hann lætur þess í
stað heimildirnar tala. Þetta er vel
skrifuð bók, og sú eina tegund af
ævisögu sem hægt hefði verið að
skrifa um Jónas frá Hriflu. Hér er
ekki reynt að gera úr honum djöful
eða dýrling, heldur lýsir bókin hæfí-
leikaríkum stjórnmálamanni sem
hafði bæði kosti og lesti.
Sérstök ástæða er til að vekja
athygli áhugamanna um íslensk
stjómmála á þessari bók vegna þess
að um hana birtist nokkuð einkenni-
legur ritdómur í Morgunblaðinu hinn
13. desember síðastliðinn. Ritdómar-
inn, Erlendur Jónsson, virðist ekki
hafa áttað sig á því hvað hér er um
merkilega heimild um íslenska
stjórnmálasögu að ræða. Hann hnýt-
Ekki er allt sem sýnist
*
eftir Ulf Ragnarsson
Tveir ungir drengir standa norðan
við hús Stefáns á Syðri-Reykjum
snemma á sumri 1945. Óli heitir
annar en hinn Grétar. Það heyrist
til þeirrá. Óli segir: „Ekki er allt sem
sýnist, til dæmis sýnist himininn sitja
á Efstadalsfjalli, en svo er nú ekki.“
Þessi skemmtilega ályktun á gull-
aldaríslensku af barnsvömm geymd-
ist vel í minni.
Á vegi mínum varð ný bók íslensk
sem vakti þessa sömu hugsun: Ekki
er allt sem sýnist!
I fljótu bragði gæti fólki komið
til hugar að þama væri mergjaður
reyfari kominn á markaðinn ritaður
af Pétri Eggerz, sem hefur vakið á
sér athygli fyrir að koma á óvart
með því að vera berorður um sitt-
hvað sem betur væri í þögninni
geymt að dómi sumra. Það hafa t.d.
ekki allir verið jafnánægðir með
dálítið þurrlega orðaðar lýsingar
hans á lífínu á Glæsivöllum utanrík-
ismálanna, þar sem hann beitir því
sem Bretar nefna „understatement"
með kímilegum hætti. Það hefur
verið hans sérgrein.
Létta leiðin Ijúfa vakti á sínum
tíma mörgum bros en öðrum fýlu.
Og enn kemur þessi margvitri prakk-
ari á óvart.
Bókarheitið Ást, morð og dulræn-
ir hæfileikar felur reyndar í sér þetta
fíngerða skopskyn sem er eitt
skemmtilegasta sérkenni ritháttar
sem Pétur hefur tileinkað sér. Er
ekki þetta það sem fólkið vill? Ástar-
órar, morðgátur, reimleikar? Er
þetta ekki megin þemað í æsilegum
spennubókmenntum, kvikmyndum
og myndböndum? Er ekki unnið að
því öllum árum að heimurinn hætti
að hugsa og skemmta sér heldur til
ólífs? Allt á að vera afþreying. Nei,
ekki alveg allt. Innanum og saman-
við sjást gullmolar sem næra .von
um betra líf.
Höfundurinn beitir ekki æsifrétta-
stíl, en neitar sér þó ekki um að
feta tæpa slóð og þó einkum á einum
stað í bókinni. Lesarinn athugi það!
Ástin í sögunni er heilbrigð ást
með rómantísku ívafí, engir órar.
Morðin tvö bera engar hefðbundnar
reyfaragátur með sér. Það kemst
upp um morðingjana strax. Og dul-
rænu hæfileikarnir eru ekki æsileg-
ir, heldur heilbrigt innsæi, sem vant-
ar í margt nútímafólk og þó einkum
hina langskólagengnu. Hin
skemmtilega sögupersóna Sakon,
bílstjóri og bjargvættur Markúsar,
er heilbrigður, náttúrlegur maður,
síður en svo afbrigðilegur. Nær
væri að segja að okkar vestræna
menning sé orðin svo afbrigðileg og
náttúrunni fjandsamleg, að eðlilegt
fólk skeri sig úr og sé talið furðulegt.
Sagan greinir, dýpra skoðað, frá
þroskaferli manns sem lifað hefur
mestan hluta ævi sinnar á leiksviði
hinnar innantómu athafnasemi
margra vesturlandabúa. Hin glöggi
gagnrýnandi, Erlendur Jónsson,
kemur auga á hið sama og hér er
fram haldið um þetta ritverk: Ekki
er allt sem sýnist!
Markús, aðalpersónan, er nánast
trúlaust og hefur hugsað mest um
sig þó að hann hafí greitt úr vand-
ræðum margra í sambandi við starf
sitt.
Ástin til konu- kippir honum út
úr vanaganginum. Ekki er seinna
vænna. Þegar hún er myrt fellur
þessi maður, sem engan veginn er
í stakk búinn til að mæta sorginni,
niður í sálardofa, sem sannir vinir
hans reyna að ná honum upp úr
með öllum ráðum, af því að hugar-
far hins miskunnsama samveija er
þeim eðlisgróið. Örþrifaráðið er þó
varla í anda hins nafnkristna vest-
ræna samfélags. Hvemig skyldi
blessaður frelsarinn líta á þetta mál
og önnur af sama toga? Síðasti hluti
bókarinnar lýsir því hvemig ástin
þróast til trúar fyrir mátt vonarinn-
ar. Hún stendur af sér þunglyndis-
GUCCI
Frábær úr
útlit og gœði
GUCCI
úrin færðu aðeins hjá
Garðarí Ólafssyni
úrsmið, Lækjartorgi.
Gunnar Helgi Kristinsson
ir í ýmis smáatriði, oft á órökréttan
hátt, og í stað þess að vekja at-
hygli lesenda á því hve hér er í raun
um óvenjulegt verk að ræða er löngu
máli eytt í lítt áhugaverðar og á
köflum hæpnar hugleiðingar ritdóm-
arans sjálfs um ævi Jónasar. Ekkert
er óeðlilegt við það að bók eins og )
sú sem Guðjón Friðriksson hefur
sent frá sér sé umdeild. En hún er
ótvírætt merkilegt verk, og enginn |
mun í framtíðinni geta fjallað um
Jónas án þess að kynna sér hana.
Ilöfundur er lektor í
stjórnmálafræði við Háskóla
íslands.
Úlfur Ragnarsson
tímabil, einsemd og líkamleg veik-
indi, sem reyndar varða veg margra
að hinu gullna hliði. Vitundarbreyt-
ing verður hið innra með Markúsi,
sálarsviðið stækkar og víkkar, ástin
verður loks kærleikur sem tekur allt
í faðm sér, Markús sjálfan líka.
Markús er kominn til trúar.
Þegar ráðið er í allegorískar sög-
ur, sögur sem ber að skilja út frá
táknmyndum, þarf að gera það með
svipuðum hætti og þegar draumar
eru ráðnir af þeim sem kunna þá
list. Slíkar sögur eru ekki saman
settar af hugvitinu einu saman held-
ur sjást í þeim snillitök dulvitundar-
innar sem virðist blása efninu inn í
vitund þess er söguna ritar. Þannig
verða til sögur sem búa yfír dýpri
rökum en jafnvel sjálfur höfundurinn
gerir sér grein fyrir. Þannig er og
um hin góðu gömlu ævintýri sem
bömum voru sögð kynslóð fram af
kynslóð.
Sögulokin eru snögg, en rökrétt.
Ólánsmenn vinna á Markúsi, og það
er ekki neitt sorglegt fyrir hann, sem
lokið hefur hlutverki sínu í lífinu og
horfír fram til endurfunda við elsk-
una sína. En morðingjarnir eru ól-
ánsmenn af því að það er ólán að
verða öðrum að bana. Frá allegor-
ísku sjónarmiði eru þeir öfl sem búa
með okkur öllum, Kainseðlið, Júdas-
areðlið, þetta í okkur sem krossfest-
ir frelsara til þess að upprisa geti
orðið, mótsögn alvaldsins innra með
okkur, sem Guð skapaði í sinni eigin
mynd að sögn helgrar bókar.
Já, ekki er allt sem sýnist! Til
dæmis sýnist þessi saga reyfari fljótt
á litið — en svo er nú ekki!
Höfundur er læknir.