Morgunblaðið - 16.04.1997, Síða 22

22 MIÐVIKUÐAGUR 16. APRÍL 1997
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Mátturínn og dýrðin
KVIKMYNPIR
Háskólabíó og
Laugarásbíó
„EMPIRE STRIKES BACK“
★ ★ ★ ★
Leikstjóri: Irvin Kershner. Aðal-
hlutverk: Mark Hamill, Harrison
Ford, Carrie Fisher, Billy Dee Will-
iams, Anthony Daniels, Alec Guin-
ness. 20th Century Fox. 1980. End-
ursýning 1997.
ÖNNUR myndin í Stjörnustríðs-
bálki George Lucas, „The Empire
Strikes Back“, er fimmti hluti sög-
unnar allrar, hún mun eiga að
vera í níu hlutum, og sá besti af
þeim þremur sem gerðir hafa ver-
ið. Endursýning hennar í tilefni
tuttugu ára afmælis seríunnar er
athyglisverðust fyrir þær sakir að
myndin hefur lítið sem ekkert elst.
Hún er jafngott og máttugt þijú-
bíó og hún var fyrir sautján árum
þegar hún var frumsýnd. Hún er
myrkari en fyrsta myndin, hasar-
inn er meiri og tæknibrellurnar
skemmtilegri auk þess sem sagan
er mun safaríkari sérstaklega hvað
varðar óvænt tengsl milli hins illa
Svarthöfða og björtustu vonar
mannkynsins, Loga geimgengils.
Lucas má dedúa við þessa mynd
sína eins og hann vill með einhveij-
um smávægilegum lýtaaðgerðum
en það er fullkominn óþarfi. Hún
var og er stórkostlegt geimævin-
týri og eitt besta ef ekki besta
þijúbíó kvikmyndasögunnar. Hin
stóra uppgötvun í lokin er löngu
orðin hluti af þeirri heimssál sem
amerískar skemmtimyndir eiga og
hafa ræktað frá upphafi kvik-
myndaldar rétt eins og lokaatriðið
í A hverfanda hveli, hesthausinn í
Guðföðurnum eða spýjan úr Lindu
Blair í Særingamanninum. Þegar
Friðrik Þór Friðriksson sagði í er-
indi eigi alls fyrir löngu að banda-
rískir kvikmyndaframleiðendur
hafí gert undirmeðvitund okkar að
nýlendum sínum átti hann við „The
Empire Strikes Back“ og aðrar
skemmtimyndir Hollywood-
fabrikkunnar, sem verða æ ná-
komnari heimsbúum á kostnað
þjóðmenningar.
Það eru einmitt George Lucas
og vinur hans Steven Spielberg
sem eru hvað stórtækastir í því
að nema lönd í undirmeðvitund
okkar. Þeir eru ábyrgir fyrir vin-
sælustu kvikmyndum sögunnar og
ábyrgir fyrir því að gömlu B-mynd-
irnar, sem voru áður uppfyllingar-
efni kvikmyndaveranna í Holly-
wood, eru orðnar að helstu fram-
leiðsluvöru þeirra. Þeir settu B-
myndirnar í öndvegi með tækni-
brellubyltingu sem sér ekki fyrir
endann á og bjuggu til kvikmynduð
hasarblöð úr öllu því sem þeir
höfðu yndi af í æsku. Þannig eru
Stjörnustríðsmyndirnar samkrull
af ýmsum ævintýrum um prinsess-
ur og prinsa og illa konunga og
hersveitir og æsilega bardaga og
göfuglyndi og ástir og vináttu og
galdra og álög og töfra sem allt
kristallast í hinni klassísku baráttu
góðs og ills. Grimmsævintýrin og
Tolkien höfðu gert handritið fyrir
Lucas. Hann bætti við öll fallegu
ævintýrin byltingarkenndum
tæknibrellum og skaut þeim upp
til stjarnanna. í „The Empire
Strikes Back“ lendir Han Solo í
álögum, Logi geimgengill verður
lærlingur hjá töframanni (sem lík-
ist mjög litlum Tolkien álfi), Lilja
prinsessa daðrar við son skóarans
og það kemur í ljós að hinn illi
Svarthöfði á launson sem ógnar
mjög veldi hans.
Leikstjórinn, Irvin Kershner,
fínnur ómótstæðilegan ævintýra-
andann í spennandi bardagasenum
og alvörulausri gamansemi í bland
við yfírdrifinn hátíðleika í kringum
Máttinn mikla. Það er hvergi dauð-
an punkt að fínna í allri mynd-
inni. Keyrslan er gríðarlega mik-
il.„The Empire Strikes Back“ er
gerð af öryggi nútíma sagnameist-
ara með glæsilega myndrænum
hætti. Lucas má hafa sig allan við
ef hann ætiar að gera eitthvað
nándar nærri eins áhrifamikið og
þessa frábæru ævintýramynd í
næstu framhaldsseríu. Það verður
spennandi að sjá hvernig til tekst.
Það skemmir ekki fyrir honum að
í augnablikinu er hans bæði mátt-
urinn og dýrðin.
Arnaldur Indriðason
*
k Morgunblaðið/Jón Sigurðsson.
KARLAKÓR Bólstaðarhlíðarhrepps á æfingu.
Tónleikar og
geislaplata
Blönduósi. Morgunblaðið.
KARLAKÓR Bólstaðarhliðar-
hrepps er að gefa út geislaplötu,
heldur tónleikar á Blönduósi og fer
í söngferðalag suður yfír heiðar í
lok mánaðarins.
Tekin verða upp 16-18 lög og
mun Sigurður Rúnar Jónsson tón-
listarmaður stjórna upptökum,
sem fara fram í Miðgarði í Skaga-
firði.
Karlakórinn verður með tónleika
í Félagsheimilinu á Blönduósi nk.
laugardag ásamt Rökkurkórnum í
Skagafirði og karlakórnum Þröst-
um úr Hafnafirði. Á eftir tónleikun-
um verður stórdansleikur með Geir-
mundi.
Föstudagskvöldið 25. apríl verð-
ur kórinn með tónleika í safnaðar-
heimilinu á Akranesi. Daginn eftir
verða tvennir tónleikar; þeir fyrri
í Breiðholtskirkju í Reykjavík kl
15 og í Ytri-Njarðvíkurkirkju kl.
21. Formaður karlakórs Bólstaðar-
hlíðarhrepps er Sigurður Ingvi
Björnsson á Guðlaugsstöðum.
EG HEF viljað tala um líf mitt, segja
frá dauðadæmdum rithöfundi, skrifa
úr einangrun, þvf það er ekki hægt
að þagga niður í penna. Allt sem þarf er eitt
herbergi, blað, blýantur. Nú langar mig að
tala um afleiðingarnar. Afleiðingar öfga. Fyr-
ir mig og fyrir alla þá sem skrifa og alla sem
lesa.“ Salman Rushdie sat við langborð uppi
á óperusviðinu í Strassborg í Frakklandi um
mánaðamótin og skiptist á skoðunum við starf-
systkin sín. Hann talaði í síðasta sinn sem
forseti alheimsþings rithöfunda, samtaka höf-
unda sem hafa sætt misrétti. Nóbelskáldið
Wole Soyinka frá Nígeríu hefur verið valið
næsti forseti samtakanna, eins og Morgun-
blaðið sagði frá á dögunum.
„Þegar ég skrifaði Sálma satans,“ sagði
Rushdie, „hélt ég mig þafa þetta vald til að
ákveða hvað ég segði. Ég hélt mig geta valið
leiðina í notkun tungumáls, frásögn og tákn-
um. Þetta er það sem rithöfundar hafa alltaf
gert: þeir endursegja sögurnar miklu, sögu
þjóðar sinnar, sögu manna. Skáldsagnalistin
er sprottin af þessu og það er ekki hægt að
skrifa góða bók án þess að vitna í staðreynd-
ir og fjalla um þær.
Mér var sagt að ég hefði ekki rétt til að
segja söguna með mínum orðum. Eina svar
mitt er, að hefð sem ekki sætir gagnrýni
kulnar. Menning sem ekki má tala um er
dauð. Fegurð þess að skrifa felst í einni
rödd sem enginn á. Þess vegna eru harðstjór-
ar hræddir við rithöfunda. Þeir geta látið
loka kvikmyndahúsi eða leikhúsi, en þeir
geta ekki gert pennann upptækan."
Suður-afríska skáldið Breyten Breyt-
enbach sagði land sitt góða lexíu. Ef hvítum
og svörtum; ríkum, millistétt og fátækum;
tækist að lifa þar í samlyndi, hefði það al-
mennt gildi fyrir lífíð á hnettinum. „Stríð
er ekki lengur háð þjóða í milli, það er bar-
ist um tilvist kynþátta og ímynd þess sem
er sérstakt. Skoðun, trú, tungumál, arfleifð
og rétt til að tala um og muna eftir. Við
skrifum ekki til að einangra heldur til að
kynna og kynnast, til að opna hús okkar og
hleypa inn nýjum vindum."
Undir þetta tók varaforseti rithöfundasam-
takanna, Edúard Glissant frá Martiník. Hann
vill sameina heimsálfur, „hlusta á fjarlægðina
og færa þangað ávexti af tijám úr eigin garði.“
Hugmynd Glissants um heildarheim er kannski
stærsti draumur eyjarskeggjans, „löngun til
að sjást og sjá, tengja hið fjarlæga, skilja aðra
og vera skilinn, sameina það sem ólíkt er með
fíngerðu en sterku bandi. Ofnu úr vitsmunum
og því sem liggur dýpra en meðvitund manna."
Glissant talaði á líkum nótum á norrænu
rithöfundaþingi í Normandí í vetrarbyijun. Þar
hitti hann Thor Vilhjálmsson og fannst að
andstæðir pólar færðu þá saman, norður og
suður, sól og myrkur, tungumál með rætur
um álfur og sögu, reynslan væri um margt
hin sama. Hið ólíka yrði likt og framandi sög-
Frelsi
útlaganna
Rithöfundar frá fímm heimsálfum hittust nýlega í
Strassborg til að tala um baráttu sína gegn ranglæti.
Margir höfðu merkilega sögu að segja. Þórunn Þórs-
dóttir heyrði mál beirra og grípur hér niður í orðaskiptin.
Salman
Rushdie
Wole
Soyinka
Alexander
Tkachenko
Edúard
Glissant
ur kunnuglegar. í Strassborg kvaðst Glissant
hafa skilið þetta smám saman, rétturinn til
sérstöðu væri jafnframt krafa um skilning.
Fordómar væru sjúkdómur vegna þess að
þeir fælu í sér stöðnun: „Við getum breyst
með hinum án þess að týna okkur sjálfum."
„Það er eitthvað annarlegt við endalok tíma-
bils, um aldamót er skrítin lykt af loftinu,“
sagði Wole Soyinka. „Rithöfundar og lista-
menn hafa vaðið í illgresi í mörgum löndum,
þetta eru vondir garðar sem við þekkjum. Það
minnir á „Strange fruit“ sem Billie Holliday
söng svo vel. Einn af okkur er dauðadæmd-
ur, aðrir hafa setið í fangelsi, margir hrakist
úr heimalandinu. Allt vegna hroka manna sem
telja sig sjálfsagða hugsanastjóra. Listamenn
verða held ég aldrei tilbúnir að gefa öflum
andstæðum mannúðinni sköpunargáfu sína.
Þeir láta kannski undan vonleysi eða innra
tómi, en starf þeirra styrkist af árásum þröng-
sýnna illvirkja, hveiju nafni sem þeir nefnast."
Iljósi þessa var áhugavert að hlusta á
Rússann Alexander Tkachenko. Hann
sagði að áður hefði verið ljóst gegn hveij-
um þyrfti að beijast, KGB hefði setið um rit-
höfunda og ekki farið leynt með það. „Nú
vitum við ekki hvaðan blæs, það er ritskoðun
í landinu og alltaf verið að prófa svonefnt
hugsandi fólk. Það er spurt um ríkisleyndar-
mál, hernaðarleyndarmál, mafíuna, umhverf-
isvemd, pólitík í Rússlandi og alþjóðamál.
Austur-Evrópa gengur enn í einræðistakti,
flóttamannalög eru í smíðum í Rússlandi en
hafa ekki verið sett, öryggislögregla hefur
óskoraðan rétt.
í 75 ár hafa dómar verið felldir án þess
að fjölmiðlar þyrðu að draga gildi þeirra í
efa. Ég hef oft verið kallaður í kviðdóm í
málum blaðamanna og rithöfunda. Fólk segir
miklar breytingar hafa átt sér stað í Rúss-
landi, en staðreyndin er önnur. Framfarirnar
eru hægar, menn sitja ekki lengur f fangelsi
fyrir það eitt að skrifa, það eru fundnar til
viðbótarástæður. Enn er nokkuð langt í lýð-
ræði eins og því hefur verið vel lýst: Þú situr
rólegur með kaffíbolla þegar einhver bankar,
þetta er örugglega bara pósturinn."
Frá Alsír komu Rachid Boudjedra og Assia
Djebar. Þau sögðu frá ofsóknum og morðum
á rithöfundum og fjölmiðlafólki, daglegu
brauði, sem íslenskum blaðamanni fínnst fjar-
stæðukennt. Djebar, sem er nú háskólakennari
í Bandaríkjunum, var spurð um spennu vegna
tungumála í Alsír. Hún sagði konur þar í mið-
depli, því þær kenndu málin og liðu fyrir frönsk-
una. Berbar, Arabar, frönskumælandi; þetta
væri virðingarröðin. Sárið hefði kannski ekki
opnast ef konur í landinu hefðu látið meira að
sér kveða. Nú væri hún sjálf víðs fjarri og
þætti það sárt, þótt á vissan hátt fyndist sér
ekkert að gera í bili nema gleyma.
Knveijinn Duo Duo sagði að í 3.000
ára ljóðsögu Kína hefðu fjögur skáld
■framið sjálfsmorð. En síðustu sextán
ár vissi hann um fjórtán rithöfunda í land-
inu sem hefðu fyrirfarið sér. „Árið 1989
mótar kringumstæður dagsins,“ sagði Duo,
„síðan þá hef ég orðið vitni að hatri og of-
beldi sem ég hélt ekki geta verið til.“ Duo er
í útlegð frá Kína og starfar í Hollandi.
Hann segist vera eins og þriðja augað,
hvorki heimamaður né útlendingur og þegar
hann sæki fundi eins og þennan í Frakk-
landi fái hann ekki fullsagt hversu mikil-
vægt það sé að rithöfundar þjóðanna, og
lesendur, standi saman.
Rushdie talaði um flugvélina í lokaorðum
á samkomunni, að kvöldi 28. mars. Hann
minnti á hvernig bókin um satanssálma
hefði byijað á flugvél sem splundrast. „Þetta
fljúgandi undur opnaði 20. öldinni nýjar vídd-
ir og þrengdi heiminn um leið. Við erum öll
„óhrein" og mörg margmæld, þökk sé flugvél-
inni. Hugmyndin um hreinleika, hreinræktað
kyn, er sú hættulegasta á síðustu hundrað
árum. Einn fer að tala um hana, annar deyr,
það er staðreynd sem við þekkjum vel. En
bókmenntir halda blöndun, og getum við sagt
óhreinleika, veislu. Við viljum ekki sótt-
hreinsa. Við viljum hafa svolítið skítugt í heim-
inum. Við viljum hafa frelsi til að hreyfa okk-
ur milli landa og til að skapa.
Við eigum eftir að hlusta á svo mikið af
músík, lesa svo mörg ljóð. Við verðum í flug-
vél. Við verðum á alnetinu, við verðum í sýnd-
arveruleika líka. Við förum út í geiminn og
sá sem vill stöðva okkur er ekki fæddur enn.
Ég býð vinum og óvinum, friðarsinnum og
öfgamönnum, til samfylgdar út í víddirnar."