Morgunblaðið - 16.10.1997, Blaðsíða 12

12 FIMMTUDAGUR 16. OKTÓBER 1997
MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Morgunblaðið/Ámi Sæberg
RÁÐSTEFNAN var haldin á Hótel Loftleiðum. Fremst frá vinstri eru Þór Sigfússon, aðstoðarmaður fjármálaráðherra, Ásdís Halla
Bragadóttir, aðstoðarmaður menntamálaráðherra og formaður SUS, Tryggvi Herbertsson, forstöðumaður Hagfræðistofnunar Há-
skóla íslands, Friðrik Sophusson, fjármálaráðherra og Jónas Haralz, ráðstefnusljóri.
Friðrik Sophusson á ráðstefnu um framtíðarsýn og sátt milli kynslóða
Umræða í vaxandi mæli um
breytta aldurssamsetningu
FRIÐRIK Sophusson fjármálaráðherra sagði í
gær á ráðstefnu um framtíðarsýn og sátt milli
kynslóða að pólitísk umræða í veiferðarríkjum
myndi í vaxandi mæli snúast um viðbrögð við
breyttri aldurssamsetningu þjóðanna.
Hann sagði að þarna tækjust á andstæð sjónar-
mið hinna yngri sem hafi áhyggjur af sívaxandi
skatt- og skyldabyrði vegna opinberra útgjalda
og hinna eldri sem telji opinber framlög til öldrun-
armála eðlilega umbun og afrakstur erfiðis á
starfsævinni. Víða hafi ekki verið brugðist nógu
skynsamlega við fyrirsjáanlegum auknum út-
gjaldakröfum vegna fjölgunar aldraðra.
60 ára og eldri 40% kosninga-
bærra árið 2030
Ráðherra sagði að vegna breyttrar aldurssam-
setningar þjóðarinnar yrðu 40% kosningabærra
manna 60 ára og eldri árið 2030. „Miðað við
þátttöku eldri borgara í kosningum má gera ráð
fyrir því að þessi aldurshópur verði tæplega helm-
ingur kjósenda eftir rúm 30 ár,“ sagði Friðrik.
„Þessi breyting á aldurssamsetningu þjóðarinnar
mun hafa áhrif á ríkisfjármál og reyndar alla
pólitíska umræðu í þjóðfélögum ogjafnvel flokka-
kerfið."
Friðrik sagði að nú væru 6-7 manns á vinnu-
aldri á bak við hvern íslending 67 ára eða eldri.
„Árið 2030 verða helmingi færri á vinnualdri að
baki hveijum öldruðum,“ sagði hann. „Sífellt
færri greiða þess vegna að óbreyttu með tekju-
sköttum sínum fyrir framfærslu þeirra sem lokið
hafa starfsævinni."
„Á næstu árum ber okkur að skoða hvernig
koma má í veg fyrir vaxandi spennu milli kyn-
slóða. Ef ungt fólk telur að ekki verði hægt að
gera jafn vel við það og gert er við aldraða í dag
hlýtur það að spyija sig hvort rétt sé að ívilna
eldri kynslóðum, oft með lánsfé, sem unga fólkið
í dag greiðir síðar á starfsævinni.“
Fólk greiðir nú skuldir sínar til baka
Ráðherra sagði að á síðustu fimmtán árum
hefðu orðið miklar breytingar á fjármálakerfinu.
Fólk greiði nú skuldir sínar til baka sem áður
hafi eyðst í verðbólgu. „Vegna þessa má hugsan-
lega álykta að hérlendis ríki meiri óánægja ungs
fólks með fjárhagsstöðu sína en í ýmsum ná-
grannaríkjum okkar. Ungt fólk ber sig eðlilega
saman við eldri kynslóðir. Margt ungt fólk í dag
átti foreldra sem byggðu sér hús fyrir þrítugt og
húsnæðislánin fuðruðu síðan upp á verðbólgubál-
inu. Mjög fyrirferðarmiklir útgjaldaliðir ungra
heimila í dag eru húsnæðisskuldir og námsskuld-
ir. Það er því von að þetta fólk velti fyrir sér
högum sínum og beri saman við aðra. Hins vegar
urðu kynslóðirnar þar á undan fyrir tekjumissi
þegar sparifé þeirra, sem notað var til að lána
ungum húsbyggjendum í þá daga, brann á sama
verðbólgubáli."
Ráðherra sagði að besta leiðin til að treysta
velferðarþjóðfélagið á nýrri öld væri að örva lang-
tímasparnað fólks. Hann sagði að ekki mætti
ofmeta þau auknu útgjöld sem breytt aldurssam-
setning leiddi til eða grípa til örþrifaráða.
Hann sagðist telja að sátt kynslóðanna gæti
byggst á fjórum atriðum. í fyrsta lagi verði ríkis-
sjóður að skila afgangi. Vegna hallareksturs frá
1985 séu vaxtagreiðslur ríkisins nú hærri en út-
gjöld til menntamála. í öðru lagi sé rétt að heim-
ila eldra fólki að starfa lengur en nú. „Við eigum
að gefa eldra fólkinu kost á að starfa áfram og
líta fremur á hvaða gagn einstaklingar geta gert
í atvinnulífinu en að spyija um aldur þeirra.“
Frjáls sparnaður
I þriðja lagi sagði hann mikilvægt að hvetja
til fijáls sparnaðar. „Auðvelda verður þeirri kyn-
sióð sem nú er á avinnumarkaði að spara og leggja
til hliðar til þess að hún geti sjálf staðið undir
stærri hluta velferðarútgjalda framtíðarinnar.
Þetta er enn mikilvægara í ljósi þess að gera
verður ráð fyrir minnkandi ríkisframlögum til
ellilífeyrisbóta í framtíðinni,“ sagði hann.
Loks sagði Friðrik brýnt að styrkja lífeyris-
sjóðakerfið. „Öflugir lífeyrissjóðir stuðla að lang-
tímasparnaði og opna möguleika á breyttum
áherslum í almannatryggingakerfinu. Lífeyris-
tryggingar hins opinbera eiga fyrst og fremst að
vera eins konar öryggisnet fyrir þá sem búa við
skerta starfsorku eða hafa af einhveijum ástæð-
um misst fótanna og fá ekki úrlausn annars stað-
ar,“ sagði Friðrik.
Aðstoðarfor-
stjóri hjá OECD
Reyna mun
á innviði
þróuðu
ríkjanna
DR. BARRIE Stevens, aðstoðarfor-
stjóri hjá Efnahags- og framfara-
stofnun Evrópu, var gestur ráðstefn-
unnar og greindi
frá spám um efna-
hagsþróun í aðild-
arríkjum OECD
næsta aldaríjórð-
ung í ljósi breyttr-
ar aldurssamsetn-
ingar. Hann segir
að hagvöxtur í
þróuðum ríkjum
verði um 3% að
meðaltali en um
7% að meðaltali á
helstu vaxtarsvæðum í öðrum heim-
sálfum. Á tímabilinu þrefaldist al-
þjóðaviðskipti og markaðsvæðing al-
þjóðaviðskipta haldi áfram en yfir-
burðir þróaðra þjóða í efnahagslífi
heimsins muni heyra sögunni til.
Samhliða auknum tækifærum til út-
flutnings og fjárfestinga á vaxtar-
svæðunum, t.d. í Asíu, aukist þrýst-
ingur á vestræn þjóðfélög að laga
markaði sína og þjóðfélög að þessum
breytta samkeppnisveruleika.
Þess vegna stefni í óróa á alþjóð-
legum efnahagsmarkaði og það muni
reyna á aðlögunarhæfni efnahag-
skerfa OECD-ríkja. Samfara um-
brotatímum verði rými til umsvifa
takmarkað. Næstu áratugir muni
reyna á innviði þróuðu þjóðfélag-
anna.
Þessu til viðbótar komi það að
þjóðir heims hafa smátt og smátt
verið að eldast. Um 2015 verða áhrif
þess greinilegri en nokkru sinni að
kynslóðirnar, sem fæddust frá 1940-
1960 og kallaðar eru „baby-boo-
mers“ á ensku, komast á eftirlaun.
Vegna breyttrar aldurssamsetn-
ingar hættir vinnufærum mönnum
að fjölga í OECD ríkjuum á árunum
frá 2010-2020, gagnstætt því sem
gerist í öðrum heimshlutum.
Að meðaltali verða 37% manna á
eftirlaunaaldri 2030, 32,1% íslend-
inga, en t.d. 49% Þjóðveija og 48%
ítala. Fjölmörg ríki eigi því erfíða
tíma framundan að óbreyttu. í sam-
anburði við þær virðist horfur á ís-
landi þokkalegar, og jafnvel enn
batnandi sé tekið tillit til góðrar stöðu
lífeyriskerfis hér miðað við það sem
gerist annars staðar.
Ástæða sé til að búast við vax-
andi ósætti kynslóða þegar hinar fjöl-
mennu kynslóðir fara að setjast í
helgan stein.
Dr. Barrie
Stevens.
700
600
500
400
300
200
100
0
Eignarskattur
10 20 30 40 50 60 70 80 90
Aldurárið 1995
Aidurárið 1995 Aldur árið 1995
KORTIÐ sýnir annars vegar meðalskattbyrði hverrar kynslóðar
árið 1995 varðandi tekjuskatt og eignarskatt og hins vegar
meðalendurgreiðslur til hverrar kynslóðar í gegnum fræðslu-
kerfi og heilbrigðiskerfi sama ár.
Skattbyrði eykst um
161% að óbreyttu
KYNSLOÐAREIKNINGUM er
ætlað að sýna hvaða skattbyrði og
hvaða ríkisútgjöld bíða komandi
kynslóða miðað við óbreyttar
áherslur og stefnu í ríkisfjármál-
um. Reiknað er út hve mikið tiltek-
inn einstaklingur mun greiða í
skatta og hvað hann fær til baka
frá ríkinu frá vöggu til grafar að
gefnum forsendum um hagvöxt,
ævilíkur og fleira. Einnig sýna slík-
ir reikningar áhrif breytinga á
skatta- og útgjaldastefnu á af-
komu kynslóðanna.
Tryggvi Herbertsson, forstöðu-
maður Hagfræðistofnunar Háskól-
ans gerði grein fyrir fyrstu kyn-
slóðarreikningum sem unnir hafa
verið fyrir ísland. Reikningarnir
eru þannig unnir að aflað er upp-
lýsinga um hvernig mismunandi
skattar á grunnári, sem í þessum
reikningum er árið 1995, lögðust
á skattgreiðendur eftir kyni og
aldri. Ekki er tekið tillit til þeirra
fjárhæða sem einstaklingar hafa
þegar greitt eða fengið greiddar,
fyrir grunnárið.
Aflað er upplýsinga um hvernig
opinber gæði nýtast einstaklingum
með tilliti til aldurs og kyns. Töl-
urnar eru núvirtar og fæst þá mat
á hreina skattbyrði kynslóðanna.
Hún telst vera munurinn á heildar-
skattgreiðslum meðaleinstaklings
af hverri kynslóð og heildarútgjöld-
um til hans yfir ævina.
Niðurstöðurnar eru þær að mið-
að við núvirði er lífstíðarskattbyrði
einstaklings sem fæddist árið 1995
að meðaltali 713 þúsund krónur
en hjá einstaklingi af komandi
kynslóðum, þ.e þeim sem fæðast
fram til 2020, verður hrein skatt-
byrði að óbreyttu 1.862 þúsund
krónur að meðaltali. Munurinn er
161%.
Skuldasöfnun í fortíðinni
„Það ójafnvægi sem er á skatt-
byrði núverandi og komandi kyn-
slóða má [...] að stórum hluta
skrifa á reikning skuldasöfnunar
hins opinbera í fortíðinni," segir í
niðurstöðum Hagfræðistofnunar.
Ef ekki kæmi til skuldasöfnun rík-
isins væri munurinn hagstæður
komandi kynslóðum um 398 þús-
und krónur. Ríkið hefur verið rek-
ið með halla, sem fjármagnaður
hefur verið með lántökum frá árinu
1985. Ef áhrifa skuldasöfnunar-
innar gætti ekki mætti lækka
skatta nú um 4 milljarða króna
án þess að jafnvægi milli kynslóða
raskaðist.“