Morgunblaðið - 16.10.1997, Blaðsíða 47

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 16. OKTÓBER 1997 47
GREINARGERÐ
Tafla 1.
Heildarumsvif hins opinbera árið 1995
Tekjur Útgjöld
Skipt á kynslóðir: Skipt á kynslóðir
Tekjuskattur + útsvar 52.752 Fræðslukerfi 24.482
Eignarskattur 9.311 Heilbrigðiskerfi 31.244
Launatengd gjöld 11.641 Velferðarkerfi 15.872
Aðrir skattar 4.974 Almannatryggingar 19.010
Aðrar endurgreiðslur 2.962
Virðisaukaskattur 42.763
Tollar og vörugjöld 16.468 Önnur útgjöld 52.221
Neysluskattar + leyfísgjöld 6.847
Einkasöluskattur 5.644 Verg fjárfesting 14.533
Aðrar tekjur 12.357 Vaxtaútgjöld 18.673
Heildartekjur 162.757
Halli á fjárlögum 13.397
Afskriftir 2.843
Samtals: 178.997 Samtals: 178.997
Neysla hins opinbera 54.398
(Önnur útgjöld + verg fjárfesting)-aðrar tekjur)
Allar tölur í milljónum króna.
skattbyrði kvenna þó aðeins van-
metin en hrein skattbyrði karla of-
metin af ástæðum sem tilteknar eru
hér að neðan.
Mynd 1 sýnir hvernig skattbyrði
skiptist á aldurshópa og kyn árið
1995. Sjá má að kostnaður vegna
heilbrigðis- og almannatrygginga-
kerfis fellur að stórum hluta til
vegna elstu aldurshópanna, kostn-
aður vegna fræðslukerfis nýtist
einkum yngstu þegnunum en kostn-
aður vegna velferðarkerfis skiptist
mun jafnar á aldurshópa. Útgjöld
vegna fræðslu- og heilbrigðiskerfis
skiptast nokkuð jafnt á kynin. Kon-
ur njóta hins vegar stærri hluta
útgjalda hins opinbera vegna vel-
ferðar- og almannatryggingakerfis.
Hlutur kvenna hér er þó væntan-
lega nokkuð ofmetinn vegna þess
að ýmsar bætur, t.d. barnabætur,
eru yfírleitt skráðar á mæður frem-
ur en feður.
Mynd 2 sýnir skiptingu á greiðsl-
um frá hinu opinbera eftir aldri og
kyni þiggjenda. Sjá má að skatt-
greiðslur karla eru að jafnaði hærri
en kvenkyns jafnaldra þeirra og
endurspeglar það meðal annars
launamun kynjanna. Hlutur karla í
eignarskatti er þó líklega ofmetinn
vegna þess að eignir hjóna eru
fremur skráðar á eiginmann en eig-
inkonu. Ekki reyndist unnt að
skipta virðisaukaskattsgreiðslum
með neinni vissu á milli kynja og
er því gert ráð fyrir að þær skiptist
jafnt á milli kynja.
Mynd 3 sýnir hreina skattbyrði
núlifandi kynslóða. Þegar myndin
er skoðuð verður að hafa í huga
að kynslóðareikningar eru framtíð-
arreikningar. Það þýðir að eingöngu
er miðað við þær greiðslur sem ein-
staklingar eiga eftir að fá, eða
greiða, til hins opinbera. Ekki er
tekið tillit til þeirra fjárhæða sem
einstaklingar hafa þegar greitt, eða
fengið, fýrir grunnár reikninganna.
Sem dæmi má nefna að ef litið
er á niðurstöður kynslóðareikninga
fyrir núlifandi kynslóðir virðist 35
ára einstaklingur hafa margfalt
hærri hreina skattbyrði en nýfædd-
ur einstaklingur. Þetta stafar m.a.
af núvirðingu tekju- og greiðslu-
strauma. Nýfæddur einstaklingur
greiðir ekki samsvarandi fjárhæðir
í skatta og 35 ára einstaklingur
fyrr en eftir 35 ár. Því er hrein
skattbyrði nýfædds einstaklings
eftir 35 ára aldur núvirt yfir tíma-
bil sem er 35 árum lengra en hjá
eldri einstaklingnum. Þegar skatt-
byrði þessara tveggja einstaklinga
er borin saman á grunnárinu virðist
skattbyrði 35 ára einstaklings því
hærri. Jafnframt eru framtíðar-
skattgreiðslur nýfædds einstaklings
sem greiddar eru eftir 35 ára aldur
léttvægar miðað við endurgreiðslur
þær sem nýfæddur einstaklingur
þiggur frá hinu opinbera í formi
sjúkraþjónustu, dagvistar og skóla-
göngu fyrstu ár ævi sinnar.
Breytingar á tekjum og útgjöld-
um hins opinbera hafa mjög mis-
munandi áhrif á einstaklinga eftir
kyni eða aldurshópi þeirra. Þannig
kemur t.d. hækkun skatta harðar
og jafnar niður á körlum en konum.
Þá kæmi skerðing á framlögum til
menntakerfis harðast niður á ungu
fólki og það nyti að sama skapi
hækkunar mest en áhrif af lækkun
á fjárframlagi til velferðarkerfís
dreifast nokkuð jafnt á ungt og
miðaldra fólk.
Skattbyrði framtíðarkynslóða er
fundin sem afgangsstærð. Vegna
þess að fyrr eða síðar verður að
afla tekna til að greiða öll útgjöld
ríkisins verður núvirt hrein skatt-
byrði framtíðarkynslóða að nægja
til að greiða muninn á annars vegar
núvirði neyslu ríkisins allt tímabilið
sem verið er að skoða að viðbættum
skuldum nú umfram eignir og hins
vegar núvirtri hreinni skattbyrði
núlifandi kynslóða. Með öðrum orð-
um, greiði núlifandi kynslóðir ekki
fyrir eigin neyslu og geri upp skuld-
ir sem safnað hefur verið í fortíð-
inni, verða kynslóðir framtíðarinnar
að greiða það sem upp á vantar.
Gert er ráð fyrir að allir einstakling-
ar sem fæddir eru eftir grunnárið,
1995, beri sömu skattbyrði.
Þegar skattbyrði núlifandi og
framtíðarkynslóða er skoðuð kemur
í ljós að hrein núvirt lífstíðarskatt-
byrði einstaklings sem fæddist árið
1995 er að meðaltali 713 þúsund
krónur á verðlagi þess árs en byrði
einstaklinga af komandi kynslóðum
verður að vera að meðaltali 1.862
þúsund krónur til þess að eignir
ríkisins nægi fyrir skuldum árið
2200. Munurinn er 161%. Til að
ná jafnvægi á milli kynslóða þarf
því að auka skattbyrðar núlifandi
kynslóða eða draga úr útgjöldum
hins opinbera.
Margar leiðir eru færar til að
jafna afkomumun kynslóðanna án
þess að hér sé ein leið tekin fram
yfir aðra. Hægt væri til dæmis að
auka heildartekjur hins opinbera
af tekjuskatti og útsvari um 0,91%
af vergri landsframleiðslu (VLF)
ársins 1995 (4,1 milljarð króna) á
ári. Sama marki mætti ná með þvf
að skerða útgjöld til menntakerfis-
ins um 1,01% af VLF (4,6 milljarða
króna). Ekki var reynt að meta
áhrif þessara aðgerða eða annarra
sem skoðaðar voru á hagvöxt en
gera má ráð fyrir að hækkun tekju-
skatts dragi úr hagvexti og það
sama má segja um minni framlög
til menntunar.
Nokkru minni lækkun þyrfti að
verða á fjárframlagi til velferðar-
kerfisins til að jafna aðstöðumun
kynslóðanna eða um 0,97% af VLF
(4,4 milljarðar króna). Lægri fram-
lög hins opinbera til þessa mála-
flokks myndu að öllum líkindum
koma verst niður á ungu fólki og
öldruðum. Hér er átt við velferðar-
kerfíð í víðum skilningi þessa orðs
og nær það yfir framlög til hjúkrun-
arheimila, greiðslu ýmissa bóta á
vegum ríkis og sveitarfélaga og
fleira.
Þá væri hægt að lækka neysluút-
gjöld hins opinbera, þ.e.a.s. draga
úr þeim útgjöldum þess sem ekki
er hægt að skipta niður á kynslóðim-
ar. Sú aðgerð leiðir til beinnar lækk-
unar á skattgreiðslum komandi kyn-
slóða en auk þess til lægri framlaga
til málaflokka eins og vega-, dóms-,
orku- og atvinnumála.
Skuldasöfnun hins opinbera hef-
ur verið mikil undanfarin ár og
gætir áhrifa hennar mjög í kyn-
slóðareikningunum. Ef eignir hins
opinbera nægðu fyrir skuldum
myndi hrein skattbyrði framtíðar-
kynslóða mælast neikvæð um tæpar
398 þúsund krónur. Það þýðir að
ef núverandi fjármálastefnu stjórn-
valda yrði fylgt í framtíðinni þá
myndu núlifandi kynslóðir greiða
of mikið í skatta miðað við kom-
andi kynslóðir. Lækka mætti
skatta, eða auka útgjöld, um allt
að 4 milljarða króna en halda samt
jafnvægi á milli kynslóðanna. Það
ójafnvægi sem er á skattbyrði nú-
verandi og komandi kynslóða má
því að stórum hluta skrifa á reikn-
ing skuldasöfnunar hins opinbera í
fortíðinni.
Aldursdreifíng þjóðarinnar hefur
mikil áhrif á útgjöld og tekjur hins
opinbera. Við skoðun á mannijölda-
spá Byggðastofnunar sést að yfir
tímabilið 1995 til 2200 er fjölgunin
mest í aldurhópnum 25-64 ára sem
er sá hópur sem almennt er virkast-
ur á vinnumarkaði. Þessi hópur
greiðir hæsta skatta og þannig eru
heildartekjur hins opinbera háar
vegna þessa hóps en útgjöldin aftur
á móti ekki mikil. Einnig verður
talsverð fjölgun í elstu aldurshópun-
um, það er 65 ára og eldri. Sú fjölg-
un kallar á aukin útgjöld vegna
ellilífeyris, sjúkra- og velferðarþjón-
ustu. Heildartekjuaukning hins op-
inbera vegna fjölgunar í aldurshóp-
unum 25-64 ára virðist þó verða
meiri en útgjaldaaukning vegna
aukins fjölda aldraðra miðað við
áætlaða mannfjöldaþróun.
Samanburður við önnur lönd
Við útreikningana var eins og
áður segir gert ráð fyrir 6% ávöxt-
unarkröfu. Þetta er nokkuð hærri
ávöxtunarkrafa en í þeim ná-
grannalöndum okkar sem unnið
hafa kynslóðareikninga en þar hef-
ur oftast verið miðað við 5%.
Ástæða þess að valin var hærri
ávöxtunarkrafa fyrir ísland er að
ávöxtunarkrafa endurspeglar með-
al annars áhættu eða óvissu og telja
má að smæð íslands og nokkuð
einhæft atvinnulíf valdi því að meiri
Jakka
peysur
fallegt
úrval
Glugginn
Laugavegi 60 simi 551 2854.
Tafla 2.
Skipting skattatekna og útgjalda hins opinbera
Sköttum og útgjöldum er skipt i níu flokka eins og hér segir:
Skattar:
Tekjuskattur: tekjuskattur, sérstakur tekjuskattur, tekjuskattur bama, tekjúskatt-
ur lögaðila, útsvar og sjómannaafsláttur.
Eignarskattur: eignarskattur, sérstakur eignarskattur, eignarskattur lögaðila og
fasteignagjald.
Aðrir beinir skattan sértækur eignarskattur - gatnagerðargjöld, skattar á fjár-
magnsviðskipti - stimpilgjöld, tryggingargjald, ábyrgðarsjóður launa, gjald í fram-
kvæmdarsjóð aldraðra og frádráttur vegna fjárfestingar í atvinnurekstri.
Virðisaukaskattun heildargreiðslur í virðisaukaskatt.
Aðrir óbeinir skattar: vörugjöld, tollar, einkasöluskattur, neyslu- og leyfisgjöld,
sérstakir þjónustuskattar og aðrir skattar.
Útgjöld:
Fræðslukerfi: dagvist, grunnskólar, menntaskólar, fjölbrautaskólar, verslunar-
og viðskiptaskólar, sérskólar, háskólar, aðrir skólar á háskólastigi, fullorðins-
fræðsla og Lánasjóður íslenskra námsmanna.
Heilbrigðiskerfi: sjúkrahúsþjónusta, sérfræðiþjónusta (heilsugæsla), öldrunar-
heimili, lyf og slysadeild.
Velferðarkerfl: unglingaheimili, öldrunarheimili, málefni fatlaðra, húsaleigubæt-
ur, önnur velferðarþjónusta, atvinnuleysisbætur, bamabætur, bamabótaauki og
vaxtabætur.
Almannatryggingar: 115 bótaflokkar Tryggingastofnunar (flokkar nr. 10101 -
121403).
óvissa ríki um framtíðina en í stærri
löndum sem hafa fleiri stoðir undir
atvinnulífi sínu. Til þess að gera
alþjóðlegan samanburð kleifan voru
þó reikningamir fyrir ísland endur-
teknir miðað við 5% ávöxtunar-
kröfu. Aðeins var hægt að bera
saman kynslóðareikninga fyrir
karla því að ekki reyndist unnt að
afla niðurstaðna sem voru sambæri-
legar við þær íslensku fyrir bæði
kynin nema í Danmörku.
í ljós kom að byrði framtíðarkyn-
slóða er misjöfn milli landa. ísland
stendur vel að vígi í þessum saman-
burði. íslenskir karlar framtíðarinn-
ar eiga von á 31% hærri hreinni
skattbyrði en þeir sem fæddust árið
1995. I Noregi er sama stærð 53%,
í Svíþjóð 31% og Þýskalandi 27%.
Karlar framtíðarinnar á Ítalíu þurfa
. hins vegar að bera mun meiri hreina
skattbyrði í samanburði við nýfædd
sveinböm en í hinum löndunum.
Munurinn er 446%. í Bandaríkjun-
um hallar einnig verulega á sveina
framtíðarinnar en þar er munurinn
OKKAR SNfÐI
HRINGAR
HÁLSHEN
L0KKAR
HAIUR
KRINGLUNNI S: 588 99H
- Gœðavara
Gjdfavara - matar-og kafíisíell. Heim
Allir verðflokkar. ^ m.a.f
A\\v\V verslunin
. Laugavegi 52, s. 562 4244.
Heimsfrægii liönnúðir
m.a. Gianni Yersare:
100%. Danskir karlar virðast, ólíkt
körlum í samanburðarlöndunum,
bera of þunga skattbyrði miðað við.
framtíðarkynslóðir. Ef ójöfnuður
framtíðarkynslóða er skoðaður fyrir
bæði kynin í Danmörku verður nið-
urstaðan þó svipuð því sem gerist
á íslandi, hrein skattbyrði framtíð-
arkynslóða virðist 26% hærri en
núlifandi kynslóða. Af þessu má
vera ljóst að ef ávöxtunarkrafan
sem notuð er í kynslóðareikningun-
um er lækkuð í 5% verður niðurstað-
an fyrir ísland mjög sambærileg
við það sem gerist hjá þeim ná-
grannaþjóðum okkar sem fram-
kvæmt hafa kynslóðareikninga.
Guðrún Inga Ingólfsdóttir,
Gylfi Magnússon og
Tryggvi Herbertsson.
„Þaö er auövelt aö mæla meö
þessari bók. Hún er auölesin
og skilaboöin einföld og skýr.
Ég heföi viljaö eignast hana
fyrir mörgum árum.“
Þorsteinn G. Gunnarsson,
íþróttum tyrir alla