Morgunblaðið - 16.10.1997, Blaðsíða 34

34 FIMMTUDAGUR 16. OKTÓBER 1997
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Ágirndin er rót alls ills
ÞVÍ miður hafa
ýmsir atburðir að und-
anfömu, er birst hafa
í fréttum, vakið hjá
mér ugg, hvort við Is-
lendingar ætlum að
glata virðingu okkar
og jafnvel tilverurétti
vegna skorts á siðferð-
isþreki og mér virðist
að okkur muni ekki
takast að varðveita
viss grundvallarmann-
réttindi. Skulu tvö
dæmi tekin, en miklu
fleiri mætti taka.
Hópuppsagnir
sérfræðinga
Frá og með 1. sept. sl. sögðu upp
7 þvagfæralæknar hjá Trygginga-
stofnun ríkisins og þann 1. okt.
sögðu upp 9 til viðbótar svo og 16
bæklunar- og 10 skurðlæknar. Tal-
ið er að þetta sé aðeins upphafið
að fjöldauppsögnum sérfræðinga.
Fyrir rösku ári var alvarlegt verk-
fall hjá heimilis- og heilsugæslu-
læknum er stóð um lengri tíma og
eru afleiðingar þess ekki að fullu
grónar ennþá. Aðalorsök deilunnar
var, að kjör þessara lækna vora
talin veralega lægri en sérfræðinga,
enda þótt þeir hafi svipaða mennt-
un. Var talið að mismunur væri
2-300 þúsund krónur á mánuði.
Öllum er ljóst að gera verður hér
greinarmun á sérfræðingum er
vinna nær einvörðungu á sjúkra-
húsum, en kjör þeirra þarf að bæta,
og þeirra er „praktísera" og eru oft
auk þess í hlutastarfi. Hér virðast
launahækkanir, eins og nær allar
stéttir eru að sætta sig við, ekki í
umræðunni. Við blasir því, að stór
hluti aldraðra, öryrkja, almenns
launafólks og atvinnulausra, sem
er meira en helmingur þjóðarinnar,
hafi vart efni á því að leita til sér-
fræðinga, ef TR tekur ekki þátt í
kostnaðinum.
Umræddir læknar eru að mínu
mati brotlegir gagnvart læknalög-
um. Einnig ber að hafa í huga að
læknarnir hafa fengið ókeypis
læknismenntun hér á
landi. Við þegnar
landsins höfum gengið
út frá ríkjandi velferð-
arkerfi og röskun á því
mun hafa ófyrirsjáan-
legar afleiðingar. Það
er talið að meira en
helmingur karlmanna
fái krabbamein í
blöðrahálskirtil eftir 60
ára aldur. Allt veltur á
því að sjúkdómurinn
greinist sem fyrst. Það
er því mikil ábyrgð sem
læknar á þessum svið-
um hafa tekist á hend-
ur og veikir traust okk-
ar á þeim er gæti orðið varanlegt,
ef deilan er ekki ieyst sem fyrst.
Fullyrðing þeirra að sjúklingar eigi
að leita réttar síns er ómerkileg
sýndarmennska, því að TR skortir
Lítil þjóð getur því að-
eins staðist, að almenn
mannréttindi séu í heiðri
höfð, segir Sigurður
Helgason, og þegnar
landsins finni í raun
að allir séu jafnir
fyrir lögum.
heimild til að greiða nema þeim
læknum sem eru á samningi. Mála-
ferlin myndu eflaust kosta nokkrar
milljónir. Grípi stjórnvöld og Alþingi
ekki inn í þessar deilur geta afleið-
ingamar orðið með öllu ófyrirsjáan-
legar og allir samningar við lækna
landsins í uppnámi.
Ný einokunarstétt?
Þjóðin hefur sýnt í fj'ölda tiivika,
að þegar alvarlegar blikur eru á
lofti og sjá má fyrir niðursveiflu í
efnahagslífinu, stendur þjóðin sam-
an og tekur á sig byrðarnar. Stjórn-
völd verða að sýna í verki, að slík
samábyrgð sé metin og þegar upp-
sveifla er á ný komin, njóti þjóðin
öll árangursins. Ein meginorsök
þessara erfiðleika var minnkandi
sjávarafli og þá einkum þorskur.
Lög voru samþykkt þar sem skýrt
kom fram, að aflinn í sjónum væri
eign þjóðarinnar, en það var enn
frekar til þess að undirstrika þessi
sjónarmið. Að sjálfsögðu væri eðli-
legt að telja alla aukningu á sjávar-
afla eign allra og selja ætti leyfin
á fijálsum markaði og nyti öll þjóð-
in þannig arðsins. Þvert á allar
vonir um, að náttúruauðlindir yrðu
þannig í raun eign allra, hefur ann-
að komið í ljós. Öil aukning aflans
rennur til þeirra er aflann áttu fyr-
ir og miðað við allar aðstæður, er
um helmingur alls aflans í höndum
fárra stóraðila, sem því miður hafa
nær einokunaraðstöðu á aukning-
unni. í fréttum nýlega kom fram,
að verksmiðjutogarar hafa verulegt
sjálfdæmi að meta aflann er fer um
borð og er magnið vantalið um
minnst 6-8% miðað við gildandi
reglur hjá fiskvinnslustöðvum í
landi. Er hér enn eitt dæmið um
hvernig ágirndin kann sér ekkert
hóf. Á sama tíma er talað um það,
að flestir íbúar Grímseyjar verði að
flytja þaðan, þar sem kvóti smábáta
sé til þurrðar genginn. Réttur
byggðarlaga til smábátaveiða er
nátengdur sögu þjóðarinnar og þau
hafa áunnið sér þennan rétt með
langri hefð, sem engin venjuleg lög
geta afnumið.
Sjálfstæðisflokkurinn hefur alla
tíð lagt áherslu á að hann sé flokk-
ur allra stétta. Hann hefur og oft
sýnt það í verki. Ég skora því á
forystumenn Sjálfstæðisflokksins
að taka af skarið og afnema þessa
einokunaraðstöðu áður en meiri
skaði hlýst af. Lítil þjóð getur því
aðeins staðist, að almenn mannrétt-
indi séu í heiðri höfð og þegnar
landsins finni í raun að allir séu
jafnir fyrir lögum.
Höfundur er lögfræðingur og
öryrki.
Sigurður Helgason
Með 19-faldanháseta-
hlut í golfhönskum
FÁRANLEIKI og
óréttlæti núverandi
fiskveiðistjómarkerfis
er slíkur að þeir sem
upplýsa um eðli þess
eru oft vændir um ýkj-
ur. Engum snjöllum
áróðursmeistara
myndi detta til hugar
að búa til svo ósenni-
legar sögur eins og
felast í íslenskum
kvótaveraleika, ein-
faldlega vegna þess að
þannig myndu menn
skjóta yfir markið og
missa marks. Hverjum
datt til hugar í miðri
heimsstyijöldinni að
trúa því að Hitler væri að myrða 6
milljónir gyðinga? Fréttir um morð-
æði Stalíns vora aðeins um örlítið
brot af raunveralegum grimmdar-
verkum hans og voru samt af-
greiddar sem moggalygi af stórum
hluta þjóðarinnar á sínum tíma.
Mörgum þótti Stalín sýna myndug-
leika þegar hann var í raun að láta
myrða tugir milljóna manna og
steypa heilli þjóð í örbirgð.
Eins er með fréttir af kvótakerf-
inu. Sannar upplýsingar eru ein-
faldlega of ótrúlegar og afleiðingin
sú að margir vantreysta þeim. Er
ekki t.d. erfitt að trúa því að sæ-
greifi getur verið jafnvel settur þeg-
ar hann leigir frá sér afnot af kvót-
anum sínum eins og maður sem á
19 þræla um borð í
fiskveiðiskipi og það
án þess að þurfa að
hafa af þeim neinn
kostnað,- annast þá,
fæða, klæða og hýsa?
Hann getur verið með
þrælatök á mörgum
skipum í einu ef afla-
heimild hans er nægj-
anlega stór. Sumir eiga
jafnvel erfitt með að
trúa því að búið hafi
verið til slíkt kerfi að
sumir geti leigt öðrum
afnot af því sem allir
eiga sameiginlega, þ.e.
fiskimiðunum. Raun-
veruleg dæmi eru þó
nákvæmlega þannig.
Tökum nýlegt dæmi af kvóta-
lausum netabát: Kvótaleiga fyrir
þorsktonnið kostaði 76 þús kr. Gott
verð fékkst fyrir þorsktonnið á fisk-
markaði eða 111 þús. kr. Mismun-
urinn af söluverði og leiguverði var
40 þús. kr þegar tillit hafði verið
tekið slægingar o.s.frv. Áhöfnin,
fjórir menn, fékk 40% í sinn hlut
eða samtals 16 þús kr fyrir tonnið,
þ.e. hásetahluturinn var 4 þús kr.
fyrir tonnið. Sægreifinn fékk 76 þús
kr eða 19-faldan hásetahlut úr þess-
ari veiðiferð út á fiskimiðin, sam-
eign þjóðarinnar. Hann þarf ekki
að kaupa sér vinnuvettlinga. Golf-
vettlingar eru líklegri til þess að
veija hendur hans hnjaski þar sem
Sægreifinn getur haft
þrælahald á mörgum
skipum í einu, segir
Valdimar Jóhannes-
son. Sé aflaheimild hans
nægilega stór.
hann nýtur lífsins á suðrænum slóð-
um nú þegar veturinn sækir að.
Þetta dæmi er auðvitað fárán-
legra en svo að nokkram gæti dott-
ið í hug að búa það til. Þessu þarf
að breyta. Fiskimiðin era sameign
þjóðarinnar, sem á kröfu til að end-
urheimta yfirráð sín yfir þeim.
Frelsi, réttlæti og jafnrétti allra til
atvinnu, búsetu, menntunar og vel-
sældar eiga að vera hornsteinar ís-
lensks samfélags en ekki höft, for-
réttindi, ójöfnuður og ranglæti eins
og kvótakerfið hefur verið að inn-
leiða með vaxandi þunga.
íslendingar geta aldrei unað slíku
til langframa. Söfnum liði. Göngum
öll til liðs við Samtök um þjóðar-
eign. Gula línan skrifar niður liðs-
menn, sem þegar eru famir að nálg-
ast þúsundið.
Höfundur situr í stjórn Samtaka
um þjóðareign.
Valdimar
Jóhannesson
Ábyrgö sveitar-
stjórna í kennara-
deilunni
NÍU AF hvetjum tíu
grunnskólakennurum
hafa samþykkt verk-
fallsboðun frá 27. októ-
ber. Fleiri sögðu já í
þetta sinn en nokkru
sinni fyrr í verkfalls-
boðun kennara. Ég hef
fylgst með kjaradeilum
og samningum kennara
í rúm tuttugu ár og
fullyrði að yfirstand-
andi kjaradeila sker sig
úr. Það er fleira en
verkfallsboðunin sem
gerir hana sérstaka.
Sterk viðbrögð við
stefnu launanefndar og
krafa um raunveralegar kjarabætur
kemur frá kennurunum án þess að
forysta kennarafélaganna hafi biásið
í herlúðra. Fjölmargir kennarar hafa
sagt upp, ekki eingöngu til að mót-
mæla heldur til þess að eiga út-
gönguleið náist ekki viðunandi
samningar. Kennarar í Reykjavík
mættu ekki í boð fræðslustjóra í
Miðbæjarskólanum. Þeim þótti ekki
við hæfi að þiggja boð vinnuveitanda
sem hefði þau viðhorf til skólastarfs
og kennslu sem fram koma í tilboði
launanefndar og málflutningi tals-
manna nefndarinnar.
lengst í reynda kennara
sem væri ávinningur
fyrir skólana.
Taka á ráðningar-
festu af kennurum og
veita skólastjóra vald til
þess að breyta stunda-
skrá og stöðuhlutfalli
með eins mánaðar fyrir-
vara. Otrúleg hug-
mynd, en skrifað stend-
ur.
Deilan í hnút
Ég hirði ekki um að
vega tilboð launanefnd-
ar í krónum og prósent-
um enda koma engar
kjarabætur fram í því. Engin umtals-
verð stefnubreyting hefur orðið hjá
launanefndinni á samningafundum
til þessa. í augum kennara hefur
nefndin og talsmenn hennar hert
hnútinn með hveijum fundi. Samn-
ingaviðræður og kjarasamningar
snúast um fleira en krónur og pró-
sentur. Viðhorf vinnuveitenda til við-
komandi stéttar og starfs hennar
skiptir oft sköpum um árangur
samningaviðræðna. Vinnubrögð
og framkoma talsmanna launa-
nefndar hingað til benda ekki til
þess að stefnt sé að því að ná samn-
Valgeir Gestsson
Kennarastéttinni misboðið
Skýringin á hörðum viðbrögðum
kennara er m.a. sár vonbrigði með
nýja vinnuveitendur í fyrstu kjara-
samningum sveitarfélaganna og
kennarafélaganna. Vonbrigði eftir
allan fagurgalann um hvað kennarar
yrðu miklu betur settir sem starfs-
menn sveitarfélaganna en ríkisins.
Kennarar eru undrandi og reiðir yfir
„tilboði" launanefndar og að hlusta
á talsmenn nefndarinnar lýsa því
ítrekað yfir að laun kennara verði
ekki hækkuð nema þeir vinni meira.
Og, því haldið fram að kennarastétt-
in sé hyskin og skili ekki fullri vinnu.
Þannig tala umboðsmenn sveitar-
stjórna landsins til kennara. Ég hef
ekki heyrt nokkurn sveitarstjórnar-
mann mótmæla þessum viðhorfum
launanefndar.
Tilboð þvert á kröfur og
væntingar kennara
Fyrir ári síðan lögðu kennarafé-
lögin fram kröfugerð og samnings-
aðilar undirrituðu viðræðuáætlun.
Samningar vora lausir um síðustu
áramót og þann 20. mars sömdu
aðilar um framlengingu samningsins
með 4% launahækkun fram til júlí-
loka í ár. Tilgangurinn með skamm-
tímasamningnum var m.a. að gefa
betri tíma í samningsgerðina og
styrkti það kennara í trúnni á að
sveitarstjórnum væri full alvara að
bæta kjör þeirra. Um miðjan ágúst-
mánuð lagði launanefnd sveitarfé-
laga loksins fram formlegt tilboð.
Ég fullyrði að tilboðið á sér enga
hliðstæðu í allri sögu kjarabaráttu
kennara. Það gengur þvert á kröfur
og væntingar kennara og getur því
aldrei orðið viðræðugrundvöllur að
nýjum kjarasamningi. Hér verða
aðeins nefnd nokkur dæmi úr tilboð-
inu.
Lagt er til að kennsluskyldan
hækki en það mundi gera starf kenn-
ara erfiðara og auka enn frekar
vanda skólanna við einsetningu.
Lagt er til að brott falli sérstakar
greiðslur vegna mismunandi vinnu-
byrði kennara eftir fjölda nemenda
þeirra t.d. stílapeningar og nem-
endaumsjón bekkjarkennara. Ég tel
það rangt og sýna þekkingarleysi á
kennslu og rekstri skóla að ætla
sömu laun fyrir kennslu í fámennum
bekkjum og fjölmennum.
Fella á niður afslátt af kennslu-
skyldu sem kennarar fá við 55 og
60 ára aldursmörk en ákvæði þetta
var bundið í fyrstu lögum um grunn-
skóla 1974 enda fólst í því ákveðin
menntastefna, þ.e. að halda sem
Kennarar eru undrandi
og reiðir. Því er haldið
fram, segir Valgeir
Gestsson, að kennara-
stéttin sé hyskin og skili
ekki fullri vinnu.
ingum við kennara heldur að stofna
til harðrar, miskunnarlausrar og
væntanlega langrar kjaradeilu. Eftir
að hafa lesið tilboð launanefndar
yfir varð mér að orði: „Nú verður
kennarastéttin æfareið og enginn
mun ráða við hana.“ Því miður hefur
þetta ræst.
Þau sveitarfélög í landinu sem
reka grunnskóla hafa falið launa-
nefdinni umboð til samninga við
kennarafélögin. Talsmenn nefndar-
innar tala því í nafni sveitarstjórn-
anna. Á launamálaráðstefnu sveitar-
félaganna 9. september var stefna
launanefndarinnar rækilega stað-
fest. Það kom greinilega fram á ráð-
stefnunni að þau viðhorf til kennara
og starfs þeirra sem fram hafa kom-
ið hjá talsmönnum launanefndarinn-
ar eiga stuðningsmenn á meðali
sveitarstjórnarmanna. Ég held að
með launamálaráðstefnunni hafi
sveitarstjórnarmenn komið kennara-
deilunni í þann harða hnút sem kenn-
arastéttin hefur nú svarað og hert
hnútinn enn frekar með einhuga
verkfallsboðun.
Ábyrgð sveitarstjórnarmanna
Þeir sveitarstjórnamenn sem vilja
reyna að leysa deiluna ættu að fara
á vettvang, hitta kennarana í skólun-
um og heyra í þeim hljóðið. Hvað
telja kennarar að þurfi til að leysa
deiluna? í grunnskólum Reykjavíkur
starfar um þriðjungur grunnskóla-
kennar iandsins og embættismenn
borgarinnar hafa forystu fyrir launa-
nefndinni. í fullri einlægni ráðlegg
ég borgarfulltrúum og ebættismönn-
um borgarinnar í launanefndinni að
fara í nokkrar skólaheimsóknir og
heyra hljóðið í kennurum. Fræðslu-
stjóri getur stjórnað hugstormun um
lausn kennaradeilunnar. Þetta er
ekki grín, mér er fúlasta alvara enda
stefnir í hörðustu kjaradeilu kennara
frá upphafi.
Höfundur er fyrrverandi
skólastjóri ognú starfsmaður
Kennarasambands íslands.