Morgunblaðið - 03.03.1998, Qupperneq 31

MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
PRIÐJUDAGUR 3. MARZ 1998 31
ÞAÐ ER blandaður hópur fólks seni rekur listhús í hverfinu og meðal
þeirra er Mehdi nokkur Chounakri, sem telst dæmigerður listhúsa-
eigandi af ungu Berlínarkynslóðinni, þótt fæddur sé í Alsír. Hann
opnaði listhús sitt í október 1996 nieð gjörningi Danans Jens Haan-
ing, sem var eitthvað mitt á milli tilbúinnar listar, „ready made“, og
skattsvindls. Haaning breytti listhúsinu í ferðaskrifstofu og hagnýtti
sér að í Þýskalandi eru skattar á listir 8% lægri en neysluvörur. A
meðan á sýningunni stóð gat fólk þannig keypt sérstimplaða flugmiða
út um allar trissur undir almennu markaðsverði. En dytti einhverjum
í hug að notfæra sér miðann hætti hann um leið að vera list! Slíkir
gjörningar eru inni í hitanum í listumræðu dagsins eins og gjörla hef-
ur mátt greina um alla Evrópu, og útskerið þá engan veginn undan-
skilið. Naumast er þó hægt að tala um utangarðslist í venjulegum
skilningi, þar sem hún er „in“ hjá sýningarstjórum, listsögufræðing-
um og safnstjórum, þar að auki kennd í tjöltæknideildum listskóla
víða um heim. Meginveigurinn er, að kjarninn í sköpunarverkinu sé
sambandið á milli hlutarins og skoðandans. Kraftbirting listaverksins
felst í lifuninni andspænis því. A myndinni afgreiðir Jens Haaning
einn sýningargestanna.
JEANNA Mammen (1890-1976), var kona sem elskaði konur, einkum
konur næturinnar. Myndin Revíudömur, hún sjálf og systur hennar,
er máluð um 1929 og er olía á pappa 64x47sm. Berlínsku listasöfnin.
Hin myndin skýrir sig sjálf, en á skiltinu stendur, herbergi laust. Blý-
antur, akvarella, blek, 47x34,2 sm., um 1931. Safn Marvins og Janet
Fishman, Milwaukee.
Batavegur Perahia
FYRIR tæpum sex árum var sagt
um Murray Perahia að hann væri
meðal stórkostlegustu píanóleikara í
heimi. Allt benti til
að honum yrði skip-
að á bekk með
helstu virtúósum pí-
anósins. Svo skar
hann sig lítillega á
pappírsblaði. Hann
gerði ekkert í því til
að byrja með. En
þumalfingurinn
bólgnaði og iyiT en
varði voru fjögur ár
horfin í misheppnaðar sjúkdóms-
greiningar og aðgerðir og oft var
hann búinn að ákveða að hefja leik að
nýju til þess eins að hætta við. Hann
gat ekki sofið, hvað þá heldur spilað á
píanó, og gerðist þunglyndur.
„Sársaukinn var ofboðslegur,"
sagði hann nýverið í viðtali við
Newsweek. „Jafnvel þótt ég væri
ekki að spila. Þótt ég bara sæti og
gerði ekkert fann ég alltaf tíl.“ Gróu-
sögur fóru á kreik. Hann var sagður
hafa fengið taugaáfall. Nei, hann
hafði meitt sig við að opna niðursuðu-
krukku. Nei, þetta var allt Horowitz
að kenna, hann hafði att Perahia út í
áhættusamari verkefni og það hafði
endað með þessum ósköpum.
A endanum tókst að komast fyrir
það sem hrjáði hann og eftir aðgerð
1995 fór hann að feta sig varlega af
stað og er nú kominn á fullan sprett.
Fyrir skömmu kom frá honum diskur
með verkum eftir Handei og
Scarlatti, fjögurra diska sett með áð-
ur útgefnu efni og tveir Schumann-
diskar sem Newsweek segir „stór-
kostlega". Svo er hann að hefja tón-
leikaferð um 26 borgir víðs vegar á
hnettinum og ekki má gleyma út-
komu disks með verkum eftir Bach
nú í mars.
í Newsweek segir að mai’gir - þ.á
m. Perahia sjálfur - telji hann betri pí-
anista nú. Leikurinn sé fi-jálsari, breið-
ari og úthugsaðri. Núorðið sé bygging
tónverks rétt eins mikilvæg fyrir hann
og sú tilfinning sem í veririnu felist,
ekki síst vegna þess að í „fríinu"
neyddist hann til að fást við tónlist á
fræðilegum forsendum eingöngu.
Það hafí verið við því að búast að
hann sneri sér að Bach, bæði til and-
legrar upplyftíngar og eins vegna
hinnar fullkomlega rökréttu bygg-
ingar verka meistarans. Hann notaði
kenningar Heinrichs Schenkers tíl að
túlka hvert verkið á fætur öðru.
„Tónlist er alltaf á hreyfingu," segir
hann við Newsweek. „Hún hefst og
henni lýkur í stöðugleika, en þar á
milli er drama, spenna og slökun . . .
þetta er eins og flugvél - það er alls
ekki auðvelt að koma maskínunni af
stað. Æfingin ein er ekki nóg.“
Murray
Perahia
Kraftur, bjartsýni,
kærleikur
TÓJVLIST
Fella- og llólakirkja
KAMMERTÓNLEIKAR
Verk eftir Bach, Hándel, Beethoven,
Vaughan Williams, Mozart og Ross-
ini. Tríó Reykjavíkur (Guðný Guð-
mundsdóttir, fiðla; Gunnar Kvaran,
selló; Peter Máté, pianó). Gestur: Sig-
rún Hjálmtýsdóttir sópran. Fella- og
Hólakirkju, sunnudaginn 1. marz kl.
17.
HLJÓMBURÐUR hefur aukið
svo vægi sitt í vitund fólks á síðari
árum, að m.a.s. kirkjur eru meir
hannaðar með tilliti til hans en áður
var, og velmeinandi kvenfélög hika
nú oftar við að alteppaleggja must-
erin af sömu ástæðum. Það er
löngu vitað, að hljómgóðar kirkjur
eiu eftirsóttar til hljómleikahalds,
en nýtt er að þær beinlínis sækist
eftir því, eins og Fella- og Hóla-
kirkja í Breiðholti, sem tók nýverið
af skarið og bauð Tríói Reykjavíkur
aðstöðu, að því að Gunnar Kvaran
kynnti á tónleikunum s.l. sunnudag.
Þegar Gunnar hóf 3. einleikssvítu
Bachs í C-dúr, var auðvelt að heyra
hvers vegna tríóið þáði boðið. Sjald-
an hefur maður heyrt jafn hliðholl-
an hljómburð fyrir selló og hér,
nema þá á efstu hæð Héðinshússins
eins og hún var fyrir um 4 árum,
þegar Sigurður Halldórsson lék þar
einleik. Kirkjan myndaði fullkomna
umgjörð fyrir söng knéfiðlunnar,
sem bókstaflega fyllti hvern krók
og kima, án þess að vottaði fyrir
áreynslu. Reyndar komst undirrit-
aður að þessum kostum guðshúss-
ins þegar fyrir nokkium árum er
Guðný Guðmundsdóttir lék þar
m.a. fiðludúó eftir Bartók.
Allt frá því er Pablo Casals dró
sellósvíturnar sex upp úr gleymsku
hafa hljómlistarmenn reynt, að þær
eru verkefni fyrir lífstíð. Þær verða
ekki teknar með skyndiáhlaupi.
Gunnar Kvaran hefur sinnt þessum
meistaraverkum meir en aðrir hér-
lendir sellistar í seinni tíð, og fer sú
ástundun að skila sér. Eins og lista-
maðurinn orðaði það sjálfur, felst í
þeim kraftur, bjartsýni og kærleik-
ur, og gildir það í raun um ílest
verk Bachs, þar sem bjartsýni hans
huggar í sorg og heillar í gleði um-
fram önnur tónskáld.
Það er álitamál hvort þurfi upp-
hitunarstykki áður en lagt er til at-
lögu við verk eins og einleikssvít-
urnar, einkum ef Prelúdían er leik-
in „á fullu blasti“, eins og stundum
má heyra. A hinn bóginn má segja,
að hún sé í sjálfri sér n.k. innbyggð
upphitun handar og hugar, líkt og
þegar organisti hefur leik með leit-
andi fantasíu ex tempore. Gunnar
kaus þessa íhugandi inngangsleið,
sem reyndar eimdi svolítið eftir af í
Allemöndunni og Courante-þættin-
um, er hefðu mátt vera aðeins
ákveðnari í púlsi og mótun. Aftur á
móti voru síðustu þrír þættir fluttir
af hreinni snilld, kannski ekki sízt
Sarabandan, e.t.v. sá þáttur sem af-
hjúpar mest innri mann og erindi
hans við tónverkið, og var í öllum
þrem gaman að heyra í senn
ferska, ígrundaða og sjálfstæða
túlkun, sem opinberaði stundum
jafnvel nýja slípifleti á þessum
marghliða gimsteini með frumlegri
beitingu á mismiklu víbratói,
dýnamík og smekklegu rúbatói.
í samanburði við Bach voru hin
dagskráratriðin léttvægari. Sigi'ún
Hjálmtýsdóttir söng með Tríóinu
tvær þýzkar aríur frá því snemma á
ferli Hándels, þar sem sérstaklega
hin flúraða Flammende Rose, Zier-
de der Erden (HVW 210) hljómaði
glæsilega, þó að núorðið sé erfitt að
sætta eyrun við slaghörpu fyirir
sembal í barokk-tríósónötuáhöfn,
jafnvel þótt smekklega sé leikið,
eins og hér var gert af Peter Máté.
Þau Peter og Guðný léku síðan Ró-
mönzu Beethovens í F-dúr fyrir
fíðlu og hljómsveit (píanóumritara
var ekki getið), og þar gekk betur
að kyngja staðgengilshlutverki pí-
anósins, enda vel útfært af píanist-
anum. Guðný túlkaði þetta ofur-
melódíska verk fallega, þrátt fyrir
heldur of hvassan tón fyrir akústík
kirkjunnar og stundum ofurlítið
sára intónasjón.
Meginathyglin í síðustu 4 atrið-
um beindist að gestinum, þegar
Sigrún söng 2 ensk þjóðlög við
fiðluundirleik eftir Vaughan Willi-
ams, sem undiir. heyrði áður með
þeim stöllum í Hafnarborg s.l. nóv-
ember. Runnu þau jafnljúflega nið-
ur nú og þá, þrátt fyrir smá upp-
hafsörðugleika á seinna laginu.
Máté var undirleikari í síðustu
þrem lögum, Söng Rusölku
(Dvórák), frábærlega sungnum af
Sigrúnu, Brottnámsaríu Constönzu
úr Die Entfiihrung (Mozart), þar
sem manndræpu tónstökkin tókust
afbragðsvel eins og við mátti búast
af Sigrúnu, þó að röddin sé e.t.v. að
verða ögn of dramatísk fyrir hlut-
verk af þeirri léttleikagráðu, og
bravúru-Cavatínunni úr Rakara
Rossinis frá Sevillu, Una voce per
fa, sem Sigrún skilaði að vanda með
tilþrifum, allt við sleipan píanóund-
irleik Peters Máté.
Ríkarður Ö. Pálsson
Stuðbræður
TÓNLIST
lláskólabíó
KÓRTÓNLEIKAR
Islenzkir karlmenn. Söngskemmtun
karlakórsins Fóstbræðra og Stuð-
manna. Sljórnandi: Arni Harðarson.
Háskólabiói, laugardaginn 28. febrú-
ar kl. 14.
ÞAÐ HLAUT að koma að því -
að einhverjum hugkvæmdist það
snjallræði að demba einum fremsta
karlakór landsins og því næsta sem
landsmenn hafa komizt Bítlunum að
lagrænni fjölbreytni í poppútgerð í
eina sæng. Árangurinn mátti heyra
og sjá í troðfullu Háskólabíói á laug-
ardaginn var, og þurfti þó alls að
þrítaka tónleikana til að anna eftir-
spurn.
Leiðir lágu reyndar fyrst saman í
kostulegi'i kvikmynd Guðnýjar
Halldórsdóttur um karlakórinn
Heklu, þótt á öðrum nótum væri,
þar sem Stuðmennimir Egill Ólafs-
son og Ragnhildur Gísladóttir léku
á móti Fóstbræðmm og Garðari
Cortes. Myndaði sú filma, ásamt
óborganlegri gamanmynd Ágústs
Guðmundssonar „Með allt á
hreinu“, ramma lagavalsins. Lög úr
fyrri myndinni voru fyrir hlé, og úr
seinni bæði fyrir og eftir. Kom kór-
inn fyrst fram á kjólfotum í sam-
ræmi við hefðbundnar máttarstoðir
karlakóralagavals eins og Brennið
þið vitar, en síðar í svörtum rúllu-
kragapeysum, sem settu grallara-
legan nútímabófablæ á mannskap-
inn, líkt og lagt væri út af einum
Stuðtextanum: Að vera í takt við
tímann getur tekið á. /Að vera „up
to date“ er okkar innsta þrá.
/Hverskyns fanatík er okkur fram-
andi /og sem handbremsa á hugann
lamandi.“
Orð í (nú)tíma töluð.
Gamli tíminn birtist í sígildu kór-
lögunum Brennið þið vitar eftir Pál
ísólfsson og Hraustir menn eftir
Romberg, sem kórinnn söng af vel
kunnum eðalbomum þrótti; hið síð-
ara með Garðari Cortes í vel út-
færðu einsöngshlutverki. Garðar
söng einnig I fjarlægð eftir Karl 0.
Runólfsson, þar sem Ragnhildur
kom inn í niðurlagsdúett, og söng
hún einsöng með kórnum í Nótt eft-
ir Árna Thorsteinsson. Þá sungu
Fóstbræður sígaunakvennakórinn
Noi siamo zingarelle úr La Traviata
eftir Verdi, sem sumir þekkja helzt
sem „Vespré-kórinn" úr tiltekinni
sjónvarpsauglýsingu.
Nútíminn - eða í það minnsta ný-
legur nútími (1975-85) - var í yfir-
hönd, þar sem voru ein fimmtán lög
eftir Stuðmenn með Egil Ólafsson
(sem ásamt Ragnhildi Gísladóttur
bar hitann og þungann af öllum
hrynbundnum einsöng), Jakob F.
Magnússon og Valgeir Guðjónsson
fremsta meðal jafningja í lagasmíði.
Áðumefnd fjölbreytni minnkaði
ekki við að eigi fæm en fimm út-
setjarar lögðu hönd á plóg. Islenzk-
ir djassarar hafa verið furðulinir við
að nota þessa ríku uppsprettu, líkt
og með perlur Jóns Múla (sem er
enn furðulegra), en þá verða aðrir
að koma til, svo að beztu lögin hljóti
það langlífi sem þau eiga skilið.
Kom hjálpin hér óneitanlega úr
ólíklegri átt, en ef úr hljómplötu
verður, sem kvittur mun uppi um,
er ekki að efa að téðir 15 popp-
ópusar muni festast enn betur í
sessi en orðið hefur.
Of langt mál yrði að tíunda hvert
atriði, né heldur treysti undirritað-
ur sér til að gera upp á milli þeirra.
Sama gildir um einsöngvarana, út-
setjarana, kóreógrafann, 6 manna
blásarasveitina, píanóleikarann,
hljóð- og ljósamenn og marsbúann
litla. Allir skiluðu frábæru dags-
verki. En þó að þessir tónleikar
væru hrein og ómenguð skemmtun,
bmtu þeir samt ákveðið blað í sögu
íslenzks tónleikalífs. Hér leiddu í
fyrsta sinn saman hesta sína dæmi-
gerðir miðlar ólíkra kynslóða. ís-
lenzk poppsveit reyndist fær um að
geta borið á borð frambærilegt efni
til frekari útfærslu, og ein rótgrón-
asta tónflutningsstofnun lýðveldis-
ins sýndi jafnframt vilja og getu til
að endurnýja sig á alþýðlegum nót-
um, og það með glæsibrag.
Það er kannski tímanna tákn, að
fyrst nú stendur yngsta listgreinin
hér á landi það traustum fótum, að
menn komast upp með að slá á jafn-
létta strengi og hér gat að líta.
Forðum tíð mátti fyrir engan mun
draga hina Dýru List „niður í svað-
ið“, og er t.a.m. kjólfataeinkennis-
búningurinn tíl minja um það. Ann-
að dæmi er hvað „létt“ útfærsla í
umgjörð fagurtónlistar hefur enn
misjafnt orð á sér. Ástæðan er í
senn orsök og afleiðing. Þeir sem
slíkt reyna átta sig einfaldlega allt
of sjaldan á því hversu mikið þarf að
vanda til verks - bæði útsetninga og
flutnings - svo að dæmið gangi upp.
En hér tókst það. Dæmið gekk
upp, og áheyrendur skemmtu sér í
meðvitund um að hvergi væri
kastað til höndum.
Miðað við hvað viðgengst í nýj-
ustu popplýrík þurfa Stuðmanna-
textar ekki að skammast sín, og
hefði verið viðeigandi að birta þá í
tónleikaskrá. Fer reyndar að verða
tímabært að gefa út alla texta
þeirra félaga (ásamt kannski text-
um Þursanna og Spilverks þjóð-
anna) í handhægu broti, því margt
hefur þar burði til að lifa sígrænu
framhaldslífi.
Ríkarður 0. Pálsson