Morgunblaðið - 09.04.1998, Blaðsíða 14

14 FIMMTUDAGUR 9. APRÍL 1998 MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Reynir Arngrímsson dósent í erfðafræði við Háskdla íslands
Fráleitt að hafa gagnagrunn
í höndum einkafyrirtækis
„MÉR fyndist fráleitt að miðlægur
gagnagrunnur á heilbrigðissviði
yrði í höndum einkafyrirtækis en
hins vegar má telja eðlilegt að
einkafyrirtæki geti samið við
vörsluaðila gagnagrunna um að-
gang að ákveðnum gögnum til
ákveðins tíma. Varsla á slíkum
gagnagrunnum ætti að mínu mati
að vera á höndum Háskóla íslands,"
sagði Reynir Arngrímsson læknir í
samtali við Morgunblaðið. Reynir
hefur sett fram þá hugmynd að Há-
skólinn hefði varðveislu gagna-
grunnsins með höndum og að til
hans væri sótt um leyfí til nýtingar
þeirra í rannsóknaskyni.
„Við viljum að tryggður sé frjáls
aðgangur allra vísindamanna að
gagnagrunninum því það myndi
leiða til tortryggni, ekki bara hér-
lendis heldur erlendis líka, ef vís-
indamenn og stjórnvöld verða að
kaupa aðgang og sæta ákvörðun
stjómar fyrirtækis um það hvaða
upplýsingar mættu fara út,“ sagði
Reynir ennfremur en hann er sér-
fræðingur í erfðalækningum og
starfar sem dósent í klínískri erfða-
fræði við Háskólann.
„Ég tel eðlilegt að þeir sem
myndu vilja aðgang að gögnum
greiddu fyrir slíkt og rynnu þeir
fjármunir til háskólasjúkrahússins.
Pannig mætti fá fjármagn til að
byggja upp þennan gagnagrunn
smám saman. Á þann hátt gæti ís-
lensk erfðagreining fengið þau gögn
sem hún hefur áhuga á að skoða í
tengslum við rannsóknir sínar rétt
eins og aðrir aðilar. Fyrii-tækið
myndi ekki eignast gagnagrunninn
en fá aðgang að honum og greiða
fyrir það,“ sagði Reynir og minnti á
að það væri meginregla í öllu vís-
indastarfí að aðgangur væri frjáls
að gögnum. „Um leið og farið er að
takmarka aðgang og selja einkaleyfi
þá vaknar tortryggni vegna þess að
þá er ekki hægt að skoða gögnin af
sama hlutleysi og gert er í dag. Það
er því vísasta leiðin til að minnka
traust í vísindaheiminum og ekki
síst erlendis ef farið er að veita
einkafyrirtækjum eða umboðs-
mönnum lyfjafyrirtækja, sem hafa
fjárhagslegan hag af því hvað er
birt og hvað ekki, einkaleyfi og ef
aðrir visindamenn þyrftu að sækja
um leyfi gegnum það. Gera verður
skýran lagalegan mun á viðskipta-
gagnagrunni og vísindagagna-
grunni sem allt önnur lögmál gilda
um.“
Heilbrigðisvísinda-
stofnun Islands
Reynir kynnti á fundinum hug-
mynd um nýsköpunaráætlun vís-
inda og hátækni á heilbrigðissviði
og væri henni m.a. ætlað að efla
samvinnu aðila vinnumarkaðarins
og háskólanna. Hugmyndin væri sú
að ti) yrði Heilbrigðisvísindastofnun
íslands en að henni myndu standa
Háskóli íslands, Háskólinn á Akur-
eyri og háskólasjúkrahús. Hún væri
stefnumótandi aðili sem stuðlaði að
framþróun læknavísinda í samvinnu
við læknadeild og aðrar rannsókna-
stofnanir Háskólans. Gagnagrunnar
verði geymdir þar sem þeir verða til
og verði upplýsingar ekki færðar í
stóran gagnagrunn vegna vand-
kvæða sem gætu skapast við vörslu.
Hann sagði slíka dreifingu ekki
skerða á neinn hátt möguleika á vís-
indarannsóknum á sviði erfðafræði.
„Við verðum einnig að huga að
því að Háskóli íslands verður að
mennta allt þetta fólk sem atvinnu-
lífið og vinna við slíkan gagnagrunn
þarfnast og því verðum við að skapa
HÍ tekjulind til að mæta þessu. Við
megum heldur ekki gleyma því að
það verður að vera forgangsverk-
efni þjóðarinnar að fjölga vel
menntuðu fólki sem getur tekið þátt
í nýsköpun atvinnulífsins til dæmis
á sviði erfðavísinda. Því megum við
ekki gefa frá okkur augljósa tekju-
lind án umhugsunar," sagði Reynir
ennfremur.
„Ég vil líkja þessu nokkuð við
varðveislu fiskimiðanna. Við mynd-
um aldrei afhenda einhverju norsku
fyrirtæki einkaleyfi á fiskveiðum við
Island og að íslenskir sjómenn yrðu
að sækja um leyfi til þess eftir veið-
um og stjórnvöld yrðu að vera því
háð um upplýsingar um afla. Þannig
yrði um gagnagrunn á heilbrigðis-
sviði sem til yrði á einum stað í
höndum eins fyrirtækis með erlend
ítök.“
Reynir sagði nauðsynlegt að kalla
eftir frekari umræðu um málið og
sagði skorta á faglega umræðu aðila
á sviði erfðafræði. Nauðsynlegt
væri að skoða alla kostnaðarliði og
lykiltölur mikið betur svo sem
mannaflaþörf og tæknileg fram-
kvæmdaatriði. Slík greining væri
forsenda allra ákvarðana í málinu
og yrði að vinnast af hlutlausum að-
ila. Það væri óviðunandi að ákvarð-
anir væru byggðar á getgátum í svo
viðamiklu máli.
Þörf á víðtækri umræðu
Sigurbjörn Sveinsson, talsmaður
Læknafélags íslands, segir að áhugi
stjórnar LI standi fyrst og fremst
til þess að skapa grundvöll fyrir víð-
tæka umræðu og skoðanaskipti svo
að sem flestir sem áhuga hafa gætu
tjáð sig um málið, til dæmis læknar,
lögfræðingar, siðfræðingar og
heimspekingar. „En að sjálfsögðu
hefur Læknafélagið líka mikinn
áhuga á því að allur almenningur
skilji hvað hér er á ferðinni og taki
þátt í umræðunni. Liður í því er að
þingmönnum gefist tóm til ítarlegr-
ar umfjöllunar og að þeir tali við
kjósendur sína um þetta mál. Það er
hin lýðræðislega aðferð," sagði Sig-
urbjörn ennfremur.
Financial Times segir
Island hugsanlega
skattaparadís
Rangt að tala
um beinar
áætlanir
BRESKA dagblaðið The Financial
Times birti á þriðjudag frétt um
„miklar áætlanir" Davíðs Oddssonar
forsætisráðherra og sagði að fengi
hann sínu framgengt yrði Island
bankaparadís. Davíð sagði í fyrra-
kvöld að í fréttinni hefði ekki verið
nákvæmlega eftir sér haft og rangt
væri að tala um beinar áætlanir.
„Kostir þess að setja upp fjármála-
miðstöð hér voru hins vegar kannaðir
á sínum tíma og blaðamanninum var
sagt frá því,“ sagði Davíð. „Síðan er
mönnum einnig kunnugt um það að
verið hefur ágreiningur innan Evr-
ópusambandsins og Evi’ópulandanna
hvort Evrópusambandsþjóð eins og
Lúxembourg geti haldið sinni banka-
starfsemi í þeim farvegi, sem hún er
nú. Ef þrengdist þar um er augljóst
að kostir okkar mundu aukast í þeim
efnum og það er rétt að vera vakandi
fyrir því.“
í frétt dagblaðsins segir að það
gæti tekið tíma að breyta Reykjavík
í fjármálamiðstöð þar sem þar séu
aðeins fjórir viðskiptabankar, en hér
sé um að ræða nýjustu og eina
metnaðarfyllstu tilraunina til að
auka fjölbreytni í hagkerfi þar sem
öldum saman hefur verið treyst á
sjósókn. Hins vegar séu ýmis teikn á
lofti um að efnahagslíf landsins sé
farið að hagnast á lágum fram-
leiðslukostnaði, hraðri þróun í tölvu-
hugbúnaði og ábatasömum fríversl-
unarsamningum.
Morgunblaðið/Þorkell
Á höfninni umpáskana
Hafnarsaga á
Hafnarbakkanum
REYKJAVÍKURHÖFN hefur
fest kaup á og sett upp lista-
verkið „Hafnarsaga" á Mið-
bakkanum. Verkið er eftir Guð-
rúnu Oyahais myndlistarkonu
og sýnir grunnmyndir af hafn-
arsvæðinu frá sex ólíkum tíma-
bilum eftir að uppfyllingar
hófust við Örfirisey og Granda.
Verkið var unnið í kjölfar verk-
efnis sem málaradeild Mynd-
lista- og handíðaskóla Islands
tók þátt í um umhverfi hafnar-
innar.
Á myndinni má sjá verkið
„Hafnarsaga" í forgrunni en í
bakgrunni eni sýningarkassar
með stækkuðum ljósmyndum og
uppdráttum sem sýna starfsemi
og atburði við Reykjavíkurhöfn
frá fyrri tíð. Kerum með þör-
ungum og botndýrum úr
Reykjavíkurhöfn hefur einnig
verið komið fyrir á bakkanum,
eins og undanfarin ár. Kerin,
sýningarkassamir og listaverkið
eru hinsvegar aðgengileg allan
sólarhringinn.
Bandarískur eðlisfræðingur um áhrif geislunar í háloftunum
Getur verið jafnmikil í
flugi og kjarnorkuverum
, . Morgunblaðið/Árni Sæberg
BANDARISKI eðlisfræðingurinn Robert J. Barish
flutti erindi um geislun í háloftunum á fundi hjá
Félagi íslenskra atvinnuflugmanna í fyrrakvöld.
„ÉG HEF bent á að full ástæða
væri til þess að menn kynntu sér
geislun í háloftunum og áhrif henn-
ar á mannslíkamann og hefðu jafn-
vel af henni nokkrar áhyggjur en
það hefur gengið hægt að vekja
áhuga flugmálayfirvalda og flugfé-
laga á því,“ segir Robert J. Barish,
eðlisfræðingur frá Bandaríkjunum,
sem ræddi um þessi mál á fundi hjá
Félagi íslenskra atvinnuflugmanna í
fyrrakvöld. Segir hann að bæði
flugáhafnir og þeir sem ferðist mik-
ið geti orðið fyrir jafnmikilli eða
meiri geislun og starfsmenn kjarn-
orkuvera.
„Mér finnst álitamál að réttlæta
gífurlega vinnu sem lögð hefur ver-
ið í að fylgjast með geislun starfs-
manna í kjarnorkuverum ef ekki er
skeytt um aðra hópa sem verða ekki
síður fyi-ir geislun,“ sagði Robert J.
Barish í samtali við Morgunblaðið.
„Þar á ég til dæmis við flugáhafnir
og þann stóra hóp farþega sem
ferðast mikið í flugi. Ég tel að þeir
farþegar sem ferðast meira en 75
þúsund mílur á ári hverju, sem get-
ur þýtt nokkrar viðskiptaferðir af
lengra taginu, ættu að gefa gaum að
þessum málum, til dæmis ekki síst
þungaðar konur.“
í fyrirlestri sínum hjá FÍA benti
Barish á að menn yrðu fyrir geislun
nánast hvar sem væri í daglegu lífi í
nútímaþjóðfélagi. Áhrif geislunar
væru mæld m.a. í einingunni sievert
og í Evrópu og Bandaríkjunum
væri talið að geislun sem væri eitt
millisievert eða minni væri leyfileg.
Barish sagði áhrif of mikillar geisl-
unar margvísleg; þau gætu hugsan-
lega verið krabbamein, vansköpun,
erfðabreytingar og ófrjósemi.
Barish nefndi að áhrif geislunar
hefðu mikið verið rannsökuð í fram-
haldi af kjarnorkusprengingum,
m.a. á Hiroshima og Nagasaki en
fyrst hafi menn velt
fyrir sér áhrifum
geislunar í háloftun-
um þegar hljóðfráar
þotur voru teknar í
notkun á sjötta ára-
tugnum. Væri það
vegna þess að þær
flygju í mikilli hæð,
yfir 50 þúsund fet-
um.
„Núna er vitað að
geislun getur hugs-
anlega haft áhrif í
lægri flughæð og
áhrifin tvöfaldast
með hverjum 6.500
fetum eftir 30 þús-
und feta hæð. Ein-
staka flugfélög eni
byi’juð að safna upp-
lýsingum og vit-
neskju um þessi mál
en vitneskjan er ekki
orðin almenn. Það er
spurning hvenær
kemur að því að flug-
félög verði sökuð um
að vita af áhrifum
geislunar án þess að
upplýsa farþega sína
og starfsmenn um
það og kannski verða
flugmiðar í framtíð-
inni með áletrun rétt
eins og tóbakið þar
sem varað er við að
tiltekin flugferð geti
hugsanlega valdið til-
tekinni geislun."
Hann lagði að lokum áherslu á að
brýnt væri að flugmannafélög, flug-
félög og flugmálayfírvöld gæfu þess-
um málum alvarlegan gaum og nauð-
synlegt væri að upplýsa fólk innan og
utan flugheimsins um þessi áhrif. _
Kristján Egilsson, formaður FÍA,
segir að fundurinn hafi verið liður í
því að afla félagsmönnum upplýs-
inga um hvort hætta geti stafað af
geislun í háloftunum. Hann segir að
bandaríska flugmannafélagið hafi
rannsakað málið talsvert og meðal
flugmannafélaga sé vaxandi áhugi á
að fá rannsakað hver áhrif geislun-
ar í háloftunum séu.