Morgunblaðið - 28.04.1998, Qupperneq 35

MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 28. APRÍL 1998 35

Verkfallsátökin í Danmörku gætu orðið langvinn
Reuters.
ALMENNINGUR í Danmörku bjó sig undir langt verkfall med því að hamstra matvæli og aðrar nauðsynjavörur.
Þessí maður var seint á ferðinni í sínum innkaupum og kom að tómum kofanum.
Nútíminn
í fortíðar-
klæðum
Hvernig stendur á að jafnnútímalegur vinnu-
markaður og sá danski lamast af verkföllum?
Sigrún Davíðsdóttir reifar hugsanleg svör.
Tam í haust
eiða
tóber
myndu mikil verðmæti, jafnt mann-
réttindi, vísindaumhverfi sem fjár-
magn.“
A blaðamannafundi sem Læknafé-
lagið efndi til í gær sagði Guðmundur
Björnsson, formaður félagsins, að
fulltrúar þess hefðu verið boðaðir til
viðræðna í heilbrigðisráðuneytinu
vegna frumvarpsins. Hann sagði
nauðsynlegt að halda áfram virkri
umræðu og myndu læknasamtökin
ýta undir hana. Guðmundur sagði
nauðsynlegt að laga einkum þrjú at-
riði. Brýnt væri að tryggja persónu-
vernd betur en séð yrði af frumvarp-
inu; hann sagði það orka tvímælis að
veita einum aðila einkaleyfi á starf-
rækslu slíks gagnagrunns, það
myndi binda hendur annaiTa um of
til vísindastarfa meðan 12 ára einka-
leyfistíminn vari og hann sagði því
hafa verið haldið fram að fjöldi há-
launastarfa myndi glatast yrði frum-
varpið ekki samþykkt nú. Sagði hann
æ betur hafa komið í ljós að gagna-
gi-unnurinn myndi ekki skapa fjölda
hálaunastarfa heldur yrði einkum um
innsláttarvinnu að ræða sem vísinda-
menn myndu að vísu stýra en málið
þyldi frestun. Guðmundur sagði að
aldrei hefði gefist svo stuttur tími til
umræðu um eitt viðamesta mál í
sögu íslenskrar heilbrigðisþjónustu.
Brýtur grundvallarreglur
í lagasetningu
Sigurður Bjömsson, sem situr í
stjórn Læknafélagsins, sagði ljóst að
unnið hefði verið að málinu í að
minnsta kosti ár áður en frumvarpið
kom fram fyrir fáum vikum. Hann
sagði frumvarpið brjóta gnmdvallar-
reglur lagasetningar. Lög ættu að
vera einföld og skýr, ekki innihalda
of mikið af varasömum túlkunarat-
riðum og þau ættu að þjóna hags-
munum fjöldans en ekki sérhags-
munum. Hann sagði það líka mein-
gallað að réttur sjúkrastofnana til að
hafna þátttöku í slíkum gagnagrunni
væri ekki fyrir hendi.
Olafur Þór Ævarsson, formaður
Læknafélags Reykjavíkur, benti á að
brýnt væri að stefna ekki trúnaði og
trausti milli lækna og sjúklinga í
hættu, upplýsingar í sjúkraskrám
væru mikilvæg gögn í allri meðferð
og því væri slæmt ef sjúklingar héldu
upplýsingum frá læknum af ótta við
að þær lækju út. Sagði hann að það
hlyti að hafa áhrif á upplýsingagjöf
sjúklinga ef þeir vissu að sjúkraskrá
þeirra, sem slegin væri inn þar sem
þeir væru til meðferðar, færi síðan í
annan banka á öðrum stað. Gagna-
grunnur mætti ekki skerða þennan
trúnað.
Tómas Zoéga, formaður Siðfræði-
. . . ráðs LI, sagði hraðann
eKKl sem einkennt hefði fram-
I traust lagningu frumvarpsins
linga engu líkari en að búið
væri að semja um niður-
stöðu málsins. Hann spurði hvort
gerð slíks miðlægs gagnagrunns
væri réttlætanleg og hvort eitthvert
vit væri í því að keyra saman upplýs-
ingar úr mörgum skrám í einn
gi-unn.
Þá bentu fundarmenn á að fram
hefði komið í umræðum undanfaniar
vikur að svo virtist sem engin vís-
inda- eða rannsóknastarfsemi hefði
farið fram hérlendis síðustu árin sem
væri mikill misskilningur því svo
hefði verið í áratugi. Þeir sögðu þá
hugmynd að mörgu leyti góða að
gagnagrunnar yrðu á ábyrgð Há-
skóla Islands en allir slíkir grunnar
yrðu háðir því að tryggja persónu-
vernd. Einnig yrði að setja nákvæm-
ar starfsreglur og aðgengnisreglur
og fela fulltúum ýmissa stofnana
stjórn þeirra.
jC
STÉTTABARÁTTAN er ekki
dauð, þrátt fyrir allt og rís nú
upp í verkfollunum í öllu sínu
veldi dagana fyrir baráttudag
verkalýðsins 1. maí. En stéttabarátt-
an er annað en rauðir fánar og bar-
áttusöngvar og því fær verkalýðsfor-
ystan að finna fyrir þessar stundirnar.
Fæstir reikna með að verkfallið leys-
ist í vikunni og allir aðilar reyna til
hins ýtrasta að skapa sér samúð og
spila á alla strengi sálfræðinnar. Þótt
vinnumarkaðslög í Danmörku bjóði
upp á vinnustaðasamninga hefur
Dansk Industri í þessari umferð kosið
samflot til að koma í veg fyrir að
reynslan frá fyrri samningum, þegar
einstök félög notuðu tækifærið og
sömdu umfram rammann sem lagður
var. I samtali við Morgunblaðið segir
Max Bæhring, formaður danska
Málmiðnaðarsambandsins, að samn-
ingsfyrirkomulagið sé gott. Hins veg-
ar sé alltaf hægt að misnota allt og í
þetta skiptið hafi atvinnurekendur í
raun verið þrándur í götu vinnustaða-
samninga og krafíst samflots. Og
Lillian Knudsen, formaður Verka-
kvennasambandsins, skefur ekki utan
af því er hún segir að atvinnurekend-
ur hafi á mjög óheppilegan hátt
hampað því í lok samninganna hve
þeir hefðu verið ódýrir vinnuvejtend-
um. Hún bendir einnig á að hefðu
vinnuveitendur ekki krafist þess að
hafa sameiginlega atkvæðagreiðslu
fyrir alla hefði aðejns orðið verkfall í
iðnaðargeiranum. í þjónustugreinum
og víðar hafi samningamir verið sam-
þykktir.
Að mati vinnuveitenda standa átök-
in um að viðhalda óbreyttu ástandi
hvað kostnaði viðvíkur, svo sam-
keppnisstaða Dana versni ekki. Að
mati launþega er kominn tími til að
fólk fái áþreifanlegan hluta af því góð-
æri, sem Poul Nyrup Rasmussen for-
sætisráðherra og leiðtogi Jafnaðar-
manna og aðrir stjórnmálamenn eru
alltaf að tala um. En lyktir atkvæða-
greiðslunnar um samningana eru enn
ein vísbending um nagandi óánægju,
sem er mótsagnakennd í þessu landi
hamingju og velgengni. En það væri
kannski einnig misvísandi að gera of
mikið úr óánægjunni, því þegar
grannt er skoðað vom það aðeins þrjú
prósent Dana, eða 149 þúsund Danir,
sem höfnuðu samningunum og
hrandu þar með þeirri atburðarás af
stað, sem orðin er að veruleika.
Atvinnurekendur þvinguðu
fram samflot og sameiginlega
atkvæðagreiðslu
„Markmið samninganna nú er að
tryggja samkeppnisstöðu útflutnings-
gi-einanna,“ sagði í yfirlýsingu Dansk
Industri er samningatöminni lauk í
lok mars. Á blaðamannafundi í gær
sagði Hans Jensen, forseti danska Al-
þýðusambandsins, að sennilega væru
dönsk launþegasamtök þau ábyrgustu
í öllum heimi hvað varðaði launakröf-
ur og hvorki hann né aðrir þyrftu á
neinum fyrirlestrum um efnahagsmál
að halda frá atvinnurekendum.
Harkan í samningunum nú er að
hluta endurómur síðustu samninga,
sem gerðir vora 1995. Þá eins og nú
var mikið talað um að samningarnir
mættu ekki skaða samkeppnisstöð-
una, um leið og verið var að semja við
einstök félög. Þá gerðist
það að nokkur félög náðu
hærri launasamningum en
gert var ráð fyrir í þeim
ramma, sem Dansk
Industri, sem er öflugasti
aðili Vinnuveitendasambandsins
danska og atvinnurekendur miðuðu
við.
Ný lög auðvelduðu að
samningarnir voru felldir
Þegar kom að samningunum nú var
Dansk Industri í mun að yfirboð af því
tagi, sem urðu að þeirra mati 1995
endurtækju sig ekki. Þeir kröfðust
þess því að enginn semdi fyrr en
náðst hefðu samningar í iðnaðargeir-
anum. Það náðist ekki fyrr en átta
dögum áður en boðað verkfall átti að
skella á í mars og þá var sumsé naum-
ur frestur til að gera þá rúmlega 500
aðra samninga, sem þá voru eftir. í
samtali við Morgunblaðið sagði Hans
Jensen, forseti danska Alþýðusam-
bandsins, að þessi aðferð hefði valdið
mikilli reiði meðal launþega og væri
ein helsta skýringin á að samningun-
um hefði verið hafnað. ,A-tvinnurek-
endur notuðu þessa aðferð. Þeir trúðu
því einfaldlega ekki að á okkar tímum
gætu orðið stórverkfóll hér í Dan-
mörku.“
Það er einnig dálítið napurlegt að
með því að krefjast sameiginlegrar
atkvæðagreiðslu allra þeirra rúmlega
567 þúsund launþega, sem samið var
fyrir, ýttu vinnuveitendur einnig und-
ir að verkfallið yrði jafnútbreitt og
raun bar vitni. Lillian Knudsen bend-
ir á að með afmörkuðum atkvæða-
greiðslum fyrir einstök félög hefðu
áhrifin orðið mun minni, því samning-
arnir hafi verið samþykktir í mörgum
félögum, þar á meðal í
þjónustgreinunum. Samn-
ingarnir voru aðeins felldir
af 149 þúsund manns. Og
það bitra er líka að breytt
lög frá 1996 um starf
sáttasemjara gerðu það auðveldara
að fella samninga í atkvæðagreiðslu.
Áður þurftu 35 prósent af öllum at-
kvæðisbærum að hafna samningum
til að þeir yrðu felldir, en samkvæmt
lögunum nú er hægt að fella samn-
ingana með einföldum meirihluta ef
meira en 40 prósent taka þátt í at-
kvæðagreiðslunni. Og þar sem 47
prósent kusu nú gátu 26,26 prósent
atkvæðabærra fellt samningana.
En það er ekki aðeins verkalýðs-
hreyfingin, sem er atvinnurekendum
gröm. Vinnuveitendur í ýmsum grein-
um hafa einnig reiðst yfir að þeir
gætu ekki komist til að semja og
mörg þung orð hafa fallið um að
óþarfi sé að hafa vinnuveitendasam-
band, ef Dansk Industri ráði þar eitt
lögum og lofum. Af hálfu Dansk
Industri er þó óspart minnt á að það
dugi ekki að gera óábyrga samninga,
því þá gerist bara tvennt: Staða út-
flutningsgreinanna versni og launa-
hækkanir, sem fari fram úr því sem
gerist í helstu viðskiptalöndum eins
og Þýskalandi og Svíþjóð, verði ein-
faldlega teknar til baka af stjórninni
með efnahagsráðstöfunum. Það ligg-
ur þegar í loftinu að í júní muni
stjómin grípa til efnahagsráðstafana
til að halda aftur af verðbólgunni og
ekki sé á það bætandi með óábyrgum
samningum.
Lykilkrafan: Tími fyrir
fjölskylduna
Það eru ekki launakröfur, sem
verkfallið snýst um. í
fyrsta skipti virðist svo
sem kröfur um annað en
peninga hafi verið laun-
þegum svo mjög í mun að
þeir hafi fellt samningana
þegar ekki fékkst meira frí en þeir
óskuðu. Einn af þeim sem mest talar
um aukinn tíma til handa fjölskyld-
unni er Poul Nyrup Rasmussen for-
sætisráðherra. Jafnt í áramótaræðu
sinni og er hann ræddi við erlenda
blaðamenn á föstudaginn, klukku-
stund áður en staðfest var að samn-
ingarnir hefðu verið felldir, gerði
hann sér tíðrætt um að kjarninn í
góðu þjóðfélagi eins og því er Danir
vilja byggja, sé tími til að vera með
fjölskyldunni. Sveigjanleiki á vinnu-
markaðnum á að sögn forsætisráð-
herra að ganga út á að ungt fólk geti
unnið mikið, barnafólk minna, þeir
með uppkomin börn aftur meira og
svo eldra fólk á leið á eftirlaun
minna.
Lillian Knudsen segir í samtali við
Morgunblaðið að enginn efi sé á að
frídagar hafi verið efstir á blaði hjá
mjög mörgum. Meðal verkakvenna sé
einnig óskað eftir svokölluðum um-
önnunardögum til að sinna fjölskyld-
unni, þegar á þurfi að halda. Því mið-
ur hafi atvinnurekendur ekki tekið
undir fríkröfur og miður sé að ekki
hafi fengist einhverjir dagar, sem
gætu verið byrjun á 6. frívikunni, þótt
hún fengist ekki öll í einu taki. Hún
álítur þó að mikið hafi fengist í samn- •>
ingunum, en það hafi hins vegar verið
einkar óheppilegt að vinnuveitendur
hafi strax að samningum loknum
hreykt sér af hve samningarnir væru
ódýrir, hefðu aðeins í för með sér
aukinn launakostnað upp á 0,7 pró-
sent og sagt þetta vera bestu samn-
inga nokkru sinni. í útreikningum
verkalýðshreyfingarinnar var hækk-
unin hins vegar metin um átta pró-
sent.
Óánægjan í
hamingjulandinu
Mörgum fréttaskýrendum er ofar-
lega í huga að samningarnir hafi verið
felldir vegna almennrar óánægju
meðal fólks með kjör sín, en síður af _
því samningamir hafi í sjálfu sér þótt
slæmir. Það er hins vegar erfitt að
koma auga á hvað það er sem Danir
ættu að vera óánægðir með. Það er
atvinnu að hafa, launin eru góð og það
ríkir stöðugleiki í þjóðfélaginu. Og í
hvert sinn, sem Danir taka þátt í al-
þjóðlegum skoðanakönnunum um af-
stöðu til lífs síns og hags era þeir í
efsta sæti eða þar við, svo halda
mætti að þeir væra flestum þjóðum
ánægðari. Þessa þversögn er erfitt að
skýra.
Það er vandséð hvernig hnúturinn
verði leystur. Vinnuveitendur segja
samninga hafa verið gerða og annað
fáist ekki. Verkalýðsfor-
ystan segir að leita verði
einhverra leiða. Og stjórn-
in hvetur alla aðila til við-
ræðna enn einu sinni. Það
reiknar enginn með að
stjórnin grípi til aðgerða fyrr en
kannski um miðja næstu viku. Þá
verður ástandið sennilega orðið
nokkuð slæmt, líklega búið að setja
verkbann á hluta verslunarfólks, lítið
orðið til í búðunum og bensín •
uppurið. Hægriflokkarnir, sem
stjórnin verður að styðja sig við, taka
ekki í mál að stjórnin bæti launþeg-
um samningana. Heimildarmenn
Morgunblaðsins benda þó á að jafn-
aðarmönnum muni reynast erfitt að
setja lög um það sem launþegar hafi
þegar hafnað, en muni kannski reyna
að koma með einhverja dúsu, svo sem
umönnunardaga af einhverju tagi, þó
erfitt sé að sjá hvernig megi fóðra
það svo atvinnurekendum líki. Á
meðan halda Danir áfram að kynnast
lífi, sem fer að minna eldri kynslóðina •
á vöruskort stríðsáranna.
Fæstir reikna
með skjótri
lausn
Ekki reiknað
með aðgerð-
um stjornvalda