Morgunblaðið - 04.11.1998, Blaðsíða 24

24 MIÐVIKUDAGUR 4. NÓVEMBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
STENDUR
NÆR OKKAR
SAMTÍMA
✓
A Jökulsvöku í Borgarleikhúsinu
síðastliðinn sunnudag var fjallað um leikrit
Jökuls Jakobssonar og persónuna á bak
við þau. Hávar Sigurjónsson var á staðn-
um og fylgdist með fyrirlestrum
og umræðum
Magnússon sjónvarpsmaður frá
Bretlandi sem sagði frá persónu-
legum kynnum sínum af Jökli, leik-
skáldið Oddur Bjömsson ræddi um
Jökul og sjöunda áratuginn og
gagnrýnandinn Jón Viðar Jónsson
ræddi um verk Jökuls undir yflr-
skriftinni Heimur Jökuls.
Frábær útvarpsmaður
Jökull Jakobsson fæddist 1933
og lést 1978 og varð því hálf-
fimmtugur en hafði engu að síður
skilað drjúgu starfí. Eftir hann
liggja 10 leikrit í fullri lengd, 15
styttri verk, einþáttungar, útvarps-
leikrit og sjónvarpsleikrit, 5 skáld-
sögur, smásögur, ferðabækur og
önnur skrif, auk fjölmargra út-
varpsþátta, en Jökull var geysilega
vinsæll útvarpsmaður og kunni
betri skil á þeim miðli en flestir
aðrir. Magnús Magnússon orðaði
skoðun sína á fjölmiðlamanninum
Jökli á einfaldan og skýran hátt;
„Jökull var frábær útvarpsmaður
sem kunni þá list að láta líta svo út
sem hann hefði ekkert fyrir hlut-
unum þó allt sem hann gerði væri
þaulunnið.“
Ami Ibsen lagði áherslu á náið
samband Jökuls við Leikfélag
Reykjavíkur á tímabilinu 1961-73
og benti á að þetta samstarf hefði
skilað LR „sex fullveðja leikritum
á 12 ámm“. Hversu mikilvægt
þetta væri fyrir höfund sæist
glöggt ef litið væri til annarra höf-
unda, t.d. Jónasar Amasonar og
Kjartans Ragnarssonar sem Leik-
félagið hefði fóstrað í kjölfar Jök-
uls og Odds Bjömssonar, Guð-
mundar Steinssonar og Ólafs
Hauks Símonarsonar sem notið
hefðu sams konar alúðar hjá Þjóð-
leikhúsinu.
„JÖKULL Jakobsson var sá höf-
undur sem sýndi með fordæmi sínu
að leikritun mátti leggja fyrir sig í
fullri alvöm sem sérgrein innan
bókmenntanna. Eg er ekki viss um
að hann hefði gert það ef hann
hefði ekki átt athvarf, ömggt skjól,
í leikhúsi sem treysti honum og
setti verk hans á verkefnaskrá sína
áður en þau vom fullskrifuð," sagði
Ámi Ibsen leikritahöfundur í upp-
hafi erindis síns á Jökulsvöku sem
Leikfélag Reykjavíkur efndi til sl.
sunnudag í Borgarleikhúsinu. Aðr-
ir frammælendur vora Magnús
Heimilistæki hf
TÆKNI-OG TÖLVUDEILD
SÆTÚNI S SfMI 6691300
& e e
Morgunblaðið/Kristinn
FRUMMÆLENDUR á Jökulsvöku ásamt leikhússljöra. Frá vinstri: Árni Ibsen leikskáld, Magnús Magnús-
son sjónvarpsmaður, Þórhildur Þorleifsdóttir leikhússtjóri, Oddur Bjömsson leikskáld og Jón Viðar
Jónsson gagnrýnandi.
Fyrstu verkin vinsælust
Sú hefð hefur nánast skapast að
miða upphaf íslenskrar nútímaleik-
ritunar við framsýninguna á öðra
leikriti Jökuls, Hart í bak, sem
framsýnt var í nóvember 1962 og
sló svo í gegn að ekki hafði áður
gerst með nýtt íslenskt leikrit.
Sýningar urðu alls 205. Árið áður
hafði Leikfélagið veðjað á sama
höfund með Pókók. Með Hart í bak
varð Jökull umsvifalaust óskabam
Leikfélags Reykjavíkur, ekki síst
þegar næsta verk hans Sjóleiðin til
Bagdad (október 1965) náði tals-
verðum vinsældum líka þó ekki
yrði sigurinn frá Hart í bak endur-
tekinn. Fjórða verk Jökuls, Sumar-
ið 37, sem framsýnt var í febrúar
1967 hlaut hins vegar óblíðar mót-
tökur og mætti litlum skilningi.
Leikfélag Reykjavíkur valdi þetta
leikrit einmitt til sýninga sl. vor og
verður nú haldið áfram sýningum á
verkinu á Litla sviði Borgarleik-
hússins. Hefur sýningin hlotið góð-
ar viðtökur gagnrýnenda og verður
fróðlegt að sjá hvort það nær meiri
hylli áhorfenda nú en fyrir 30 ár-
um. Frammælendur á Jökulsvöku
drógu ekki fjöður yfir þá sérkenni-
legu staðreynd að vinsældir leik-
rita Jökuls urðu minni eftir því
sem leið á ferilinn, fyrstu verkin
náðu mestum vinsældum og svo
dró úr. Leikhússtjórinn Þórhildur
Þorleifsdóttir tók svo til orða að
Jökull stæði í mörgum skilningi
nær okkar samtíma en hann stóð
sínum eigin tíma, svo virtist sem
verk hans ættu meiri hljómgrann
meðal áhorfenda í dag en þau áttu
á 7. og 8. áratugnum ef undan era
skilin tvö vinsælustu verkin, Hart í
bak og Sjóleiðin til Bagdad.
Eftir Sumarið 37 leið nokkur
tími þar til næsta leikrit Jökuls,
Dómínó, kom á fjalimar (1972). Ár-
in þar á milli skrifaði hann reyndar
talsvert fyrir útvarp og sjónvarp
auk annars svo ekki sat hann auð-
um höndum. Sjötta og síðasta
verkið sem Jökull skrifaði fyrir LR
var Kertalog, verðlaunaverkið úr
leikritasamkeppni Leikfélagsins
1972, en dómnefnd Leikfélagsins
valdi það til fyrstu verðlauna ásamt
Pétri og Rúnu eftir Birgi Sigurðs-
son óvitandi að Jökull væri höfund-
urinn. Kertalog var svo sviðsett
1974. Árið áður höfðu Þjóðleikhús-
ið og Leikfélag Akureyrar tekið
Klukkustrengi til sýninga. Síðustu
tvö verk Jökuls vora sýnd í Þjóð-
leikhúsinu, Sonur Skóarans og
dóttir bakarans (1978) og síðasta
verkið, í öraggri borg, var fram-
sýnt 1980, tæpum tveimur áram
eftir andlát skáldsins.
Trúverðugt tungutak
Allir voru frammælendur sam-
mála um að seint yrði metið til fulls
hvert raunveralegt framlag Jökuls
Jakobssonar til íslenskrar leikrit-
unar væri. Spyrja má hver áhrif
hann hafi haft á samtimaleikritun
og leikritun eftirkomenda. Ekki
verða auðveldlega rakin áhrif hans
á verk annarra höfunda, hann virð-
ist ekki hafa orðið þeim bein fyrir-
mynd og stíll hans og efnistök ekki
beinlínis hvati til svipaðrar með-
ferðar. Oddur Bjömsson benti á í
erindi sínu hversu næmur Jökull
hefði verið á tungutak fólks, gamla
fólkið, unga fólkið, fólk úr öllum
stéttum, hefði einstaklega trúverð-
ugt tungutak, persónusköpun Jök-
uls liggur enda oft í tungutakinu;
hér verða áhrif Jökuls gleggri, ís-
lenskt talmál í íslenskum samtíma-
leikritum í stað upphafins eða jafn-
vel tilbúins bókmáls. Fleiri skrif-
uðu reyndar í þessum anda á 7. og
8. áratugnum en Jökull var óum-
deilanlega meistari hins eðlilega
hversdagslega samtals. Þannig
tókst Jökli á sinn einstæða hátt að
flétta saman raunsæi í samtölum
þrátt íyrir rómantík og á stundum
fortíðarhyggju í efnistökum; að því
leyti synti hann gegn straumnum á
tímum gagnrýninnar þjóðfélags-
umræðu og var jafnvel legið á hálsi
fyrir að taka ekki nægilega skýra
pólítíska afstöðu í leikritum sínum.
Á þetta benti Árni Ibsen m.a. í er-
indi sínu.
Erindi við samtímann
Þrátt fyrir ýmsa leiðandi þætti
og skýr höfundareinkenni er um-
fang leikritunar Jökuls meii'a en
svo að því verði lýst með einföldum
hætti. Rómantík og fortíðarhyggja
era vissulega gildir þræðir í hugs-
un margra höfuðpersóna hans;
kímni, háðsádeila, smáborgara-
skapur, fordild, efnishyggja, jafn-
vel pólitísk ádeila era einnig þættir
sem frammælendur bentu á í um-
fjöllun sinni. Gildi þess að endur-
meta og endurskapa heim Jökuls
Jakobssonar á leiksviði nútímans
er forsenda þess að hægt sé að
taka afstöðu til þess hvort verk
hans eiga erindi við okkar sam-
tíma; hvort hann á meira erindi eða
minna nú en áður verður einungis
mælt með málstokki leikhússins.
Leikfélag Reykjavíkur leggur
Sumarið 37 fram til mælingar og
nú er það áhorfenda að mæta til
þess fundar.
Fyllir vöðva orkuforða
og byggir upp
Venjulegir orkudrykkir inni-
halda einfaldar sykrur sem
hvetja líkamann til að losa of-
magn insúlíns sem aftur hvet-
ur líkamann til fitumyndunar
og veita vöðvunum engin
uppbyggingarefni.
330 ml Kick Start inniheldur:
Fullkomna blöndu af sykrum,
próteinum, steinefnum og
16.010 mg af hreinum
amínósýrum
Fita = 0
Fæst í verslunum Hagkaups, Nýkaupa, World Class og Gym 80.
Umboðsaðili: Cetus, sími 551 7733
www.mbl.is
Haustfagnaður í Dómkirkjunni
IQM.IST
Dúnikirkjan
ORGELTÓNLEIKAR
Dómorganistinn Marteinn H. Frið-
riksson flutti tónverk eftir J.S. Bach,
Mendelssohn, Leif Þórarinsson, Þor-
kel Sigurbjörnsson og C. Franck.
Laugardaginn 31. október 1998.
ORGELTÓNLEIKAR þessir
voru liður í svonefndum Tónlistar-
dögum Dómkirkjunnar, sem haldn-
ir hafa verið á hverju hausti og nú í
17. sinn með messuhaldi og tón-
leikum. Tónleikamir hófust á
Prelúdíu og fúgu í C-dúr. Af þrem-
ur slíkum verkum í C-dúr er líklegt
að hér sé um að ræða BWV 547,
sem talin er samin á árunum
1719-25 og er, eins og mörg af
minna þekktum orgelverkum
meistarans, ekki til í eiginhandriti,
en era til í nokkuð ábyggilegum af-
ritunum. I þessu verki getur að
heyra tematískar útfærslur sem
Bach var hreinn snillingur í að út-
færa, sérstaklega í fúgunni, þar
sem stefið birtist í spegilmynd,
mjög þétt skarað og jafnvel í
lengdum nótnagildum, en allt þetta
á sér eðlilegt tónrænt streymi.
Verkið var flutt af öryggi og sama
má segja um orgelsónötu nr. 2 eftir
Mendelssohn, sem er að því leyti til
annarrar gerðar en verk Bachs, að
það er aðallega byggt á samhljóm-
um, er hljómrænt að gerð, með lag-
línuna að mestu bundna í efstu
rödd en auk þess nokkuð unnið
með mismunandi blæskipan. Verk-
ið endar á fúgu, sem í gerð
Mendelssohns hefur misst sitt
raddlega streymi. Þrátt fyrir þetta
er sónatan áheyrilegasta verk, og
var mjög vel flutt af dómorganist-
anum Marteini H. Friðrikssyni.
Liljulag heitir stutt og fallegt
verk eftir Leif Þórarinsson, er var
mjög vel flutt og í fallegri radd-
skipan, en í þessu verki er tónlín-
an aðalatriðið, þar sem fallega
ofnar raddirnar vefja sig um til-
vitnanir í Liljulagið. Marteinn lék
þetta þýða verk mjög fallega. Kór-
alfantasían yfir sálmalagið An
meinen lieben Gott eftir Þorkel
Sigurbjörnsson var næst á efnis-
skránni. I þessu verki er fléttað
saman lagrænu ferli og margvís-
lega útfærðum hljómklösum, sem
fyrst er stillt saman sem andstæð-
um en sameinast undir lokin í ris-
miklu niðurlagi. Hin margvíslegu
blæbrigði verksins ættu að fara
vel í hljómsveitarbúningi, sérstak-
lega kraftmikið niðurlagið, sem í
heild var vel flutt.
Tónleikunum lauk með hinum
fræga E-dúr-orgelkóral eftir Ces-
ar Franck, en þrír slíkir kóralar
era síðustu verk hans, eins konar
svanasöngur þessa sérkennilega
meistara, er var einna frægastur
fyrir afburðaleik sinn á orgel og
sérstaklega fyrir ævintýralegan
leik af fingrum fram. Þetta hátíð-
lega og fallega verk var mjög vel
flut.t af Marteini H. Friðrikssyni,
er hefur í starfi sínu sem
dómorganisti haldið uppi öflugu
tónlistarlífi í Dómkirkjunni, sem
árlega hefur blómstrað með sann-
kölluðum haustfagnaði á Tónlist-
ardögum Dómkirkjunnar.
Jón Ásgeirsson