Morgunblaðið - 04.11.1998, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 4. NÓVEMBER 1998 37
AÐSENDAR GREINAR AÐSENDAR GREINAR/PRÓFKJÖR
Auðvelt verður fyrir nefnd, sem á
að sjá um aðgang annarra vísinda-
manna að gagnagrunninum, að
sýna fram á að rannsóknir þeirra
ógni viðskiptahagsmunum fyrir-
tækisins. Umsóknum þeirra um af-
not af grunninum verður því oft
hafnað.
Til þess að gera óháðum vísinda-
mönnum enn erfiðara um vik verða
heilsufarsupplýsingar í grunninum
dulkóðaðar með einkalykli rekstr-
araðila hans. Þeir verða því háðir
rekstrarleyfishafanum um alla úr-
vinnslu og hann getur gert tilkall
til hluta höfundarréttar við birt-
ingu niðurstaðna úr slíkum rann-
sóknum.
Samkvæmt 10. grein frumvarps-
ins er rekstrarleyfishafa heimil
vinnsla í gagnagrunninum úr þeim
heiisufarsupplýsingum sem þar em
skráðar. Hann þarf því ekki að fara
eftir sömu lögum og vísindamenn
almennt, sem leita þurfa samþykkis
á rannsóknaráætlunum sínum hjá
vísindasiðanefnd og tölvunefnd áður
en þeir hefjast handa. Þessi heimild
rekstrarleyfíshafans veitir honum
mikil sérréttindi sem eru óþolandi í
lýðfrjálsu landi, auk þess sem hún
býður heim möguleikum á misnotk-
un gagna, sem siðanefndum og
tölvunefnd er ætlað að koma í veg
fyrir.
Niðurstaða
Ljóst er að þetta frumvarp er
borið fram vegna viðskiptahags-
muna væntanlegs rekstraleyfis-
hafa, en ekki fyrst og fremst til að
auka þekkingu og efla heilsu. Þeim
markmiðum er unnt að ná með
dreifðum gagnagrunnum eins og
stefnumótun heilbrigðis- og trygg-
ingamálaráðuneytisins gerði ráð
fyrir í árslok 1997. Ekkert hefur
komið fram, sem sýnir hverju
hægt sé að áorka með miðlægum
gagnagrunni umfram það sem
hægt er með dreifðum gagna-
grunnum, sem eru miklu öruggari
í öllu tilliti. Viðamiklar rannsóknir
íslenskra vísindamanna það sem af
er öldinni hafa sýnt hvílíkum ár-
angri er hægt að ná innan marka
gildandi löggjafar. Einokun og
sérréttindi sem frumvarpið gerir
ráð fyrir mismuna þegnunum og
boða stöðnun.
Höfundur er dr. med., prófessor em.
mjólkurkvóta og geta því lifað af
mjólkurframleiðslu. Aðalmarkmið
bjargráðanna hlýtur að vera það,
að draga úr byggðaröskuninni,
hægja á fólksflóttanum úr sveitun-
um, því að hann ógnar bændastétt-
inni allri og þar með talið stór-
bændum. Og einu atriði má ekki
gleyma: Margir bændur hafa snúið
sér að ferðaþjónustu með góðu
samþykki og jafnvel tilmælum yf-
irvalda landbúnaðarmála. Þeir
hafa fækkað fé sínu og eiga nú
margir hverjir innan við 100 kind-
ur. Þessi fjárstofn þótt lítill sé hef-
ur veitt þeim þann stuðning, að
þeir hafa getað lifað á ferðaþjón-
ustu og styrkt þannig byggðina
með áframhaldandi búsetu sinni.
En samkvæmt framkomnum til-
lögum er búrekstur af þessari
stærðargráðu illa séður og verður
ekki ferðaþjónustubóndanum til
styrktar í sama mæli og áður.
Hætt er því við að margir, sem
stundað hafa þessa atvinnugrein
hverfi vonsviknir á braut og gefi
lítið fyrir tillögur aðila, sem hafa
menn að fíflum.
Nei. Við svo búið má ekki
standa. Á vegum yfirvalda þurfa
að koma fram nýjar tillögur, sem
miða að því, að styrkja byggðina
en ekki veikja hana. Og þar ættu
bændur að vera hafðir með í ráð-
um. Og þótt útlitið sé svart nú um
stundir kann þess að verða
skammt að bíða að kall berist frá
menguðum heimi, svo hátt að ís-
lenskir fjárbændur megi hafa sig
alla við að framleiða holla og
hreina villibráð sem dilkakjötið
okkar er. Þá verður gaman að lifa.
Höfundur er fyrrverandi
kennari og skólastjóri.
Einelti - alvar-
legt ofbeldi
GREIN sem birtist í
Morgunblaðinu 22.
október sl. undir heit-
inu „Nokkur orð um
einelti" hefur varla látið
nokkum ósnortinn.
Lýsing sú sem Kristín
Vilhjálmsdóttir grein-
arhöfundur gefur á
birtingarformi eineltis í
skóla, líðan fórnar-
lambs og afleiðingum
kemur heim og saman
við lýsingar ótal ann-
arra fómarlamba ein-
eltis og er í samræmi
við rannsóknir sem
gerðar hafa verið víða
um heim undanfarin ár
á einelti og afleiðingum þess.
Þessa grein mætti leggja til
gnmdvallar fyrirbyggjandi aðgerð-
um innan skólanna. Það kemur
glöggt fram hve hinir fullorðnu
gera sér litla grein fyrir eineltinu
og vanmeta algerlega alvöra of-
beldisins og þann varanlega skaða
sem því fylgir. Tilhneiging fullorð-
inna til að afgreiða einelti sem
„stríðni“ eða jafnvel „eðlileg sam-
skipti" skilur fómarlambið eftir
eitt og óstutt og afskiptaleysi
þeirra verkar sem viðurkenning á
ofbeldinu. Börn era skólaskyld og
eiga þar af leiðandi enga undan-
komuleið. Allar tilraunir til að
forða sér, koma sér undan t.d. frí-
mínútum eða leikfimi og gera sig
ósýnileg eru jafnvel mistúlkaðar og
vinna gegn þeirri samúð sem barn-
inu er nauðsyn í sínu algera úr-
ræðaleysi.
Það atriði til að mynda að taka
umkvartanir barna alvarlega er al-
gjört frumskilyrði þess að geta
veitt þeim vernd og stuðning. Sam-
kvæmt rannsóknum er einelti ekki
endilega athöfn heldur viðhorf og
eina færa leiðin til að meta hvort
slíkt ástand sé í gangi er tilfinning-
ar, einkenni og upplifun, þ.e.a.s.
viðbrögð fórnarlambsins. Áreiðan-
legustu niðurstöður rannsókna á
einelti sem fengist hafa hingað til
era rannsóknir sem byggjast á
upplýsingum frá börnum og for-
eldram, byggðar á nafnleysi og án
afskipta skólayfirvalda. Það hefur
sýnt sig að mat kennara og skóla-
yfirvalda gefur mjög lélegar upp-
lýsingar.
Langtímaáhrif slæmra sam-
skipta era mikil og vekja stöðugt
meiri athygli sem einn stærsti
framtíðaráhrifavaldur á heilsu
barna eins og raunar kemur skýrt
fram í grein Kristínar. Og engum
er greiði gerður með því að láta
einelti afskiptalaust í skóla eins og
fram kemur í bréfi til blaðsins hinn
27. október. Augljóslega ekki
þolendum og heldur ekki gerend-
um né þeim stóra þögla hópi barna
sem horfa upp á ofbeldið en geta
ekki aðhafst. Börn geta ekki alið
upp börn. Allt veltur á því að full-
orðið fólk í kennslu- og uppeldis-
störfum sé starfi sínu vaxið og hafí
til þess aðstæður að takast á við þá
miklu ábyrgð sem því fylgir að
fjölda barna er safnað saman á
einn stað fleiri klukkutíma á dag.
Það er ábyrgð sem vitað er að
margir skólar eiga erfitt með að
axla jafnvel þótt það hljóti að telj-
ast algjört framskilyrði að skóla-
vist barna verði þeim ekki til skaða
um aldur og ævi.
Nokkrir grannskólar hafa þróað
skólareglur sem stuðla að góðum
samskiptum og gefa skýr skilaboð
um að einelti sé ekki liðið og jafnvel
mótað vinnureglur sem notaðar era
þegar einelti kemur upp. En geð-
þóttaákvarðanir skólastjórnenda,
afneitun og feluleikur með eineltis-
mál er því miður stjómunarháttur
sem er við lýði í skólum víða um
land og eykur mjög á vanda barna.
Foreldrar eiga ekki greiða leið
inn í skólana til að að-
stoða böm sín og
hafa áhrif á fram-
vindu eineltismála.
Foreldraábyrgð og
foreldraréttur virðist
í raun aðeins ná að
skólalóðinni.
Fjöldi eineltismála
hefur hlaðist upp
undanfarin ár hjá
stofnunum innan
mennta- og félags-
málageirans í formi
bréfaskrifta foreldra
sem ítrekað leita
allra hugsanlegra
leiða til að tryggja ör-
yggi barna sinna inn-
an skólanna. En bréfaskipti við op-
inberar stofnanir hjálpa ekki barni
í neyð.
Eftirlitsþáttur bamaverndar á
íslandi virðist fyrst og fremst snúa
að heimilum bama en síður að öðra
umhverfi þeirra, s.s. skólum.
Þannig að barn sem kemur blátt og
Geðþóttaákvarðanir
skólastjórnenda, afneit-
un og feluleikur með
eineltismál, segir Krist-
jana Bergsdóttir, er
því miður stjórnunar-
háttur sem er við lýði í
skólum víða um land.
marið heiman frá sér í skólann, er
grátandi og jafnvel neitar að fara
heim aftur getur fengið samdæg-
urs stuðning félgsmálayfirvalda og
aðstoð við að koma málum í betra
horf heima. Sömu sögu er ekki að
segja um barn sem kemur grátandi
heim úr skólanum, með áverka og
jafnvel neitar að fara í skólann.
Það barn getur ekki fengið sams
konar stuðning, því bamaverndar-
yfirvöld hafa ekki umboð til að fara
inn í skólana og skoða aðstæður
þar. Þessi samlíking segir meira en
allt annað um það hvernig þau
börn eru stödd sem búa við ofbeldi
á vinnustað sínum, skólanum.
Ég tel það mjög brýnt að réttur
foreldra sem löglegra talsmanna
barna sinna sé betur tryggður
gagnvart skólum og að foreldrar
geti leitað réttar og stuðnings fyr-
ir hönd sinna barna til stofnunar
sem er óháð skólakerfinu og tekur
á einstökum málum. Þau eineltis-
mál sem liggja í öngstrætum kerf-
isins eru góð vísbending um hve
brýn þörf er á að bæta lagaum-
hverfi barna, en fyrst og fremst
er nauðsyn á afskiptum fullorð-
inna hvar sem ofbeldi og einelti á
sér stað og opinni umræðu í sam-
félaginu.
Höfundur er BA í uppeldis- og
sálarfræði og meðlimur í
foreldrafélagi.
’slim-line"
dömubuxur frá
gardeur
Uáuntv
tískuverslun
v/Nesveg, Seltj., s. 5611680
Kristjana
Bergsdóttir
Meðferð
fíkniefnamála
Fíkniefnaneyzla er
vaxandi vandi einkum
meðal unglinga hér á
landi. Nýjar tegundir
fíkniefna koma á mark-
aðinn sem unglingun-
um er talið trú um að
séu skaðlausar. Þeim
eru gefin aðlaðandi
nöfn eins og alsæla.
Fjölmiðlar notuðu
gjarnan þetta nafn en
þeir sáu að sér og nú er
þetta efni kallað e-pill-
an. Mörg önnur og
skaðlegri efni eru á
markaðinum og svo er
auðvitað áfengið, sem
er oft byrjunin þegar
unglingar leiðast út í vímuefna-
neyslu.
Þegar ég nefni meðferð á ég
ekki aðeins við hvernig við eigum
að hjálpa þeim unglingum sem
eru svo ólánsamir að leiðast út í
fíkniefnaneyslu heldur einnig
hvernig við eigum að meðhöndla
það fólk sem stundar innflutning
og dreifingu á fíkniefnum. I mín-
um huga er engin refsing nógu
hörð fyrir þá sem stunda inn-
flutning og dreifingu fíkniefna.
Það þarf að lengja til muna refsi-
vist þessa fólks og á ekki að vera
talin í mánuðum heldur í árum.
Það þarf að stórbæta tækjabúnað
lögreglunnar til þess að unnt
verði að góma fleiri innflytjendur
fíkniefna.
Hvað varðar forvarnir tel ég að
forvamirnar byrji inni á heimilun-
um. Við foreldrar beram stærstu
ábyrgðina, við verðum að sýna
gott fordæmi, til dæmis í áfengis-
málum. Annað mikilvægara er
tími, við þurfum að gefa ungling-
unum tíma og hlusta á þá. Ung-
hngsárin era mikill umbrotatími
og unghngurinn þarf á stuðningi
að halda. Þessi stuðningur á að
koma frá foreldranum. Sá tími
sem við eyðum með unglingunum
þarf ekki að vera að gera eitthvað
sniðugt heldur bara eitthvað
hversdagslegt, horfa á sjónvarp,
spila eða bara tala saman, segja
sögur. Allur tími er góður tími.
Kröftugt íþróttastarf er besta for-
vörnin utan heimilisins. Við þurf-
um að standa þétt að baki íþrótta-
hreyfingunni og nauðsynlegt er að
allir taki höndum saman og að
fjárhagsvandi íþróttahreyfingar-
innar verði leystur.
F élagsmiðstöðvar
gegna einnig veiga-
miklu hlutverki og
það þarf að auka um-
svif þeirra, t.d. að
setja upp tölvuver
þar sem krakkamir
geta komið saman á
kvöldin og skoðað sig
um í umheiminum á
Netinu.
Snúum okkur nú
að þeim ólánsömu
unglingum sem leið-
ast út í fíkniefna-
neyslu. Það þarf að
stórauka meðferðar-
úrræði og fjölga
plássum á þeim stofnunum sem
fyrir era. Hjá mörgum foreldrum
sem eiga þessa ólánsömu unglinga
er það erfið þrautaganga að koma
þeim í rétta meðferð. Þeir kynnast
því hvað lítið samræmi er milli
Stórauka þarf meðferð-
arúrræði, segir Stefán
Þ. Tómasson, og
standa vörð um íþrótta-
hreyfingu og heilbrigt
unglingastarf.
þess hver þörfin er og þess hvað
gert er til hjálpar. Geðræn vanda-
mál era oft fylgifiskur ofneyslu x-
fíkniefna og það þarf að stórauka
þátttöku geðheilbrigðisstéttarinn-
ar í meðferð fíkniefnaneytenda.
Aðalvandamálið er að skilningur-
inn á þessum málum er allt of lítill
og allt of lítið fé er veitt til þeirra.
í stuttu máli þá þurfum við for-
eldrar að byrja á okkur sjálfum og
bæta okkur í umgengni við ung-
lingana, þeir era okkar dýr-
mætasta eign. Síðan þurfum við að
standa vörð um íþróttahreyfing-
una og auka skilning yfirvalda á
mikilvægi félagsstarfs unglinga.
Að síðustu þurfa yfirvöld að efla
lögregluna, þyngja refsingar og
leggja meira fé í eftirmeðferð.
Höfundur er varaþingmaöur og
sækist eftir þriðja sæti í prófkjöri
Sjálfstæðisflokksins í Reykjanes-
kjördæmi.
Stefán Þ.
Tómasson
HEFUR ÞÚ KYNNT ÞÉR...
ARBONNE
INTERNATIONAL
Jurtasnyrtivörur
án ilmefna
fyrir húð og hár.
Útsölustaðir um land allt
Jersey-, krep-
os flónels-
rúmfatasett
Póstsendum
Skólavörðustíg 2)n. Hcykjavík, sími 551 4050.
Skólavörðustíg 21 a * 101 Reýkjavík
Sími/Fax: 552 1220
Netfang: blanco@itn.is
Veffang: www.blanco.ehf.is