Morgunblaðið - 04.11.1998, Blaðsíða 26

26 MIÐVIKUDAGUR 4. NÓVEMBER 1998
MORGUNBLADIÐ
LISTIR
Islensk myndlist í
Englakastalanum í Róm
AUGU veraldar eftir Helga Þorgils Friðjónsson.
Elsa Waage hlýtur
lofsamlega dóma
fyrir söng sinn
FORSETI íslands, Ólafur Ragnar
Grímsson, mun, að viðstöddum for-
seta Ítalíu, opna sýningu fjögurra ís-
lenskra listmáiara í Englakastalan-
um í Róm fóstudaginn 6. nóvember í
tilefni opinberrar heimsóknar sinnar
til Ítalíu.
Listasafn íslands hefur valið verk
eftir fjóra íslenska listmálara, þá Jó-
hannes S. Kjarval, Gunnlaug Schev-
ing, Kristján Davíðsson og Helga
Þorgils Friðjónsson til sýningar í
Englakastalanum í Róm í tilefni op-
inberrar heimsóknar Ólafs Ragnars
Grímssonar, forseta íslands, til ítal-
íu. Yfírskrift sýningarinnar er „La
Metafora della Natura" eða Myndlík-
ing náttúrunnar.
Sýningin er til komin að frum-
kvæði Oscars Luigi Scalfaro, forseta
Italíu, en hann hreifst af þeirri ís-
lensku myndlist sem hann sá í opin-
berri heimsókn sinni til Islands á
síðasta ári. Sýningin er skipulögð af
Listasafni Islands í samvinnu við
Museo Nazionale di Castel
Sant’angelo í Róm og er unnin með
stuðningi fyrirtækja og stofnana hér
á landi.
Englakastalinn í Róm er eitt af
merkustu mannvirkjum sem varð-
veist hafa frá keisaratímanum í
Róm. Kastalinn er samofínn sögu
borgarinnar í nærri tvö árþúsund og
var um aldir helsta borgarvirki Páfa-
garðs og Rómar. Bygging hans hófst
árið 123 e. Kr. og var kastalinn graf-
hýsi Hadríans keisara og ættmenna
hans til ársins 217. Undir lok 3. aldar
var grafhýsinu síðan breytt í virkis-
borg. Sagan segir að Mikjáll erki-
engill hafí birst á turni kastalans á
tímum drepsóttarinnar árið 590, og
heitir hann síðan Castel Sant’angelp
eða Virkisborg hins heilaga engils. Á
miðöldum og endurreisnartímanum
tók kastalinn miklum breytingum,
einkum í tíð Páls páfa III (1534-49),
þegar viðhafnarsalir páfagarðs voru
byggðir og skreyttir með freskómál-
verkum sem enn eru varðveitt. Á
sautjándu öld prýddi mjmdhöggvar-
inn og arkitektinn Gianlorenzo Bern-
ini brúna sem liggur frá kastalanum
yfír Tíber með 10 englamyndum sem
bera píslartákn Krists. Kastalinn er
þekktur úr tónbókmenntunum, þar
sem stór hluti óperunnar Toscu eftir
Puccini er látinn gerast í kastalan-
um, og vai- óperan kvikmynduð í
kastalanum fyrir fáum árum með
Placido Domingo í hlutverki listmál-
arans Cavaradossi. Englakastalinn
var gerður að þjóðarlistasafni árið
1925.
í Englakastalanum er viðhafnar-
salur Páls páfa III, sem skreyttur
var með freskómyndum af nemend-
um Rafaels á 16. öld. Inn af þessum
viðhafnarsal er bókasafn páfans, þar
sem íslensku málverkasýningunni
hefur verið komið fyrir í sal með loft-
skreytingum frá 16. öld.
Á sýningunni eru 13 málverk, öll
stór, þrjú eftir hvem málara nema
fjögur eftir Kjarval. Þarna getur að
líta nokkrar af bestu landslagsmynd-
um Kjarvals, voldugar myndir Gunn-
laugs Scheving sem sýna íslenska
sjómenn og bændafólk í faðmi ís-
lenskrar náttúru, litastemmur Krist-
jáns Davíðssonar og goðsögukennd-
ar náttúrustemmningar Helga
Þorgils Friðjónssonar; fulltrúar fjög-
uma kynslóða 20. aldarinnar í ís-
lenskri myndlist, sem þrátt íyrir ólík
viðhorf endurspegla sterka nærveru
náttúrunnar í íslenskum veruleika.
I tilefni sýningarinnar hefur Lista-
safn Islands gefið út sýningarskrá á
ítölsku með litmyndum af verkum
listamannanna, ávarpi forseta Is-
lands, Ólafs Ragnars Grímssonar,
formála eftir Ólaf Kvaran, forstöðu-
mann Listasafns Islands, og greinum
um listamennina eftir Ólaf Gíslason,
séríræðing við Listasafn Islands.
Sýningin í Englakastalanum mun
standa frá 6. nóvember til 10. janúar
1999.
Lecco. Morgunblaðid.
„GLÆSELEGUR söngur“, „Óað-
finnanleg rödd“, „Stjama kvölds-
ins“, slík voru ummæli gagn-
rýnenda um söng Elsu Waage í Kla-
genfurt í Austurríki á dögunum.
Alls hafa birst fjórir dómar um tón-
ieikana og er samdóma álit allra
gagnrýnenda að frammistaða henn-
ar hafi verið í einu orði
sagt frábær og einn
þeirra segir hana hafa
„dóminerað" kvöldið.
Elsa söng með
Kártner-sinfóníuhljóm-
sveitinni undir stjórn
Wolfgang Czeipek á
vígslutónleikum tón-
leikahallar bæjarins
hið sérstæða verk
Gustavs Mahlers „Das
Lied von der Erde“. Að
sögn Elsu var mjög
spennandi að fá að
spreyta sig á verki eft-
ir Mahler einmitt í Kla-
genfurt, því hann
dvaldist og samdi margt af sínum
helstu verkum þar og hann á því
sérstakan sess í hugum bæjarbúa.
Ilún sagði greinilegt að áheyrend-
ur hafi verið fullir eftirvæntingar,
t.d. hafi verið troðfullt á forkynn-
ingu tónleikauna. Og víst er af við-
tökunum að dæma að áheyrendur
urðu ekki fyrir vonbrigðum, því
Elsu tókst að hrífa alla með sér;
„hún miðlaði þvílíkri stemmningu,
þvflikri túlkun og þvflíkum tilfinn-
ingum frá sér í tónleikahúsinu
þetta kvöld,“ eins og einn gagn-
rýnenda skrifaði.
Þetta verk heyrist ekki oft flutt
og eru til þess ýmsar ástæður. Það
þarf mun stærri hljómsveit en
venjulegt er og verður því kostn-
aðurinn að sama skapi meiri, auk
þess er þessi sinfónía fyrir ýmsar
sakir erfið í flutningi.
Það má með sanni segja að Elsa
hafi ekki ráðist á garðinn þar sem
hann er lægstur. Verkið er mjög
stórbrotið og dramatískt þar sem
hugsunin um dauðann og fallvalt-
leika lífsins er alls ráðandi. Það
reynir því rojög mikið á túlkun
söngvarans en þar við bætist
einnig að tæknilega þykir þetta
eitt erfiðasta verk sem alt-rödd
getur fengist við. „Það þarf mjög
sterka rödd til að syngja svo vel
heyrist í gegnum svona stóra
hljómsveit. Laglínan liggur bæði
mjög djúpt, þar sem
erfitt er að syngja
sterkt, en fer einnig
hátt upp og verður
veik, en röddin verður
alltaf að hljóma fallega
í gegn. Það er ekki ein-
falt að sveiflast á milli
slíkra andstæðna á
eðlilegan og áreynslu-
lausan hátt og halda
túlkuninni lifandi,"
eins og Elsa segir sjálf
frá. Henni hefur þó
greinilega tekist það
vel því gagnrýnendur
ljúka allir sérstöku lofi
á hæfni hennar einmitt
á þessu sviði.
Tveir gagnrýnendanna segja það
í hæsta máta lofsvert að taka þetta
erfiða verk fyrir því ávallt fylgi því
áhætta, og því meiri er undrun
þeiiTa yfir að uppgötva þessa ís-
lensku söngkonu, sem söng „með
fallegri dýpt og blæbrigðaríkri túlk-
un, jafnauðveldlega á háum sem
lágum nótum og af réttri tilfinningu
fyrir hæðum og lægðum sálarlífs-
ins“ af „kraftmikilli rödd með fal-
legum hljóm“. Þriðji gagnrýnand-
inn segir alt-rödd Elsu líkasta því
að hún hafi verið krydduð með kan-
el, „... heit, mjúk, þétt og glansandi
eins og mjúkar piparkökur..."
Elsa býr í Como á Ítalíu og hef-
ur undanfarið komið fram í ýms-
um konsertuppfærslum í Evrópu
og lagt töluverða áherslu á verk
Wagners. Elsa er með ýmis verk-
efni á döfinni og gefst íslendingum
tækifæri til að heyra í henni bráð-
lega, því hún mun syngja á ljóða-
tónleikum í Islensku óperunni í
mars á nsæta ári, ásamt Sólrúnu
Bragadóttur.
Elsa Waage
Stutt í fáránleikann
BOKMENNTIR
Skáldsaga
EINS OG STEINN
SEM HAFIÐ FÁGAR
eftir Guðberg Bergsson.
Forlagið 1998 - 405 bls.
SKÁLDÆVISÖGU nefnir Guð-
bergur þetta framhald af Föður og
móður og dulmagni bemskunnar og
verður hver að skilja þetta orð sínum
hætti. Er þetta skálduð ævisaga, saga
um skáldævi eða
ævisaga skálds?
Aðrir höfundar,
t.d. Halldór Lax-
ness og Sigurður
A Magnússon,
hafa ritað sögur
sem standa með
líkum hætti
beggja vegna
girðingar skáld-
skapar og ævi-
sögu. Vísast er þó
engin girðing til því að skáldskapur-
inn nærist á sögulegum staðreyndum
með sama hætti og endursögn á sögu-
legum atburðum er háð skáldlegum
umbúnaði.
Guðbergur dregur ekki dul á þá
spennu sem er milli skáldskapar og
veruleika. í þessari sögu magnast
spennan milli þessara hugtaka hvað
eftir annað. Á einum stað er varpað
fram þessari klassísku spurningu
sem seint fæst svar við: „Hvað er
veruleikinn, hvað er skáldskapur,
hvað er ímyndun, hvað er vísvitandi
fegrun, hvað er ófegrun raunvera-
legra atburða?"
Þessari spurningu er víða skotið
að í sögunni með ýmsum tilbrigðum,
eitt sinn svarar höfundur með því að
fullyrða að munurinn á skáldskap og
veruleika felist í því að skáldskapn-
um sé hægt að gefa tilgang en ekki
veruleikanum. Skáldskapurinn er
búinn til og hefur því tilgang en
veruleikinn verður til af siálfum sér
og er því merkingarlaus.
Þessi skáldsaga Guðbergs gerist
suður með sjó á svipuðum tíma og
höfundurinn er að vaxa úr grasi, fyr-
fr og í byrjun seinna stríðs. Atburðir
eru séðir með barnsaugum og ein-
fóld hversdagsatriði fá ýkta mynd í
huga barnsins. Fábreytni hversdags-
lífsins hverfur þegar minnst varh' og
ógnin birtist t.d. í bræðrum sem
hættir eru að drekka brennivín en
hafa í þess stað fyllst heilögum anda
og baða sig í blóði frelsarans. Ákaf-
inn teymir þá úr einum öfgum í aðr-
ar. Móðirin, komin að falli, skúrar
gólfið meðan bræðurnir ákalla drott-
in, spila á sítar og reyna að fá hana
til að knékrjúpa, hvað þeim tekst,
nánast með ofbeldi. Lýsingin löng og
ýtarleg og sögumaðurinn, bamið
liggjandi í rúminu, verður vitni að
niðurlægingu móðurinnar.
Persónur eru ýktar, spaugilegar
og vekja margar litla samúð og ekki
alltaf áhuga lesandans. Raunar eru
flestar persónuraar, utan sögu-
manns, grunnar og mótsagnalitlar.
Þær standa fyrir tiltekna eiginleika
sem eru handan kosta og galla. Jafn-
vel foreldra sögumanns virðist
skorta dýpt. Þeim er að vísu lýst,
bæði beint og gegnum athafnir sínar,
en sú lýsing staðfestir einna helst
hve fjarri þau standa baminu. Um
leið fær persónulýsingin yfir sig blæ
hlutlægni, fólk er eins og önnur fyr-
irbrigði: himinn, jörð eða haf. Höf-
undurinn nýtur þess frelsis að skoða
persónur án þess að lýsingin skrúfist
niður í tilfinningalega nærsýni.
I áðurnefndri helgiheimsókn
bræðranna helst niðurlæging móður-
innar í hendur við raka og bleytu.
Frásögnin verður holdvot. Móðirin
skúrar gólfið og svitinn bunar af
henni við verkið og ekki síður vegna
bræðranna sem vekja henni ugg.
Þetta endar með því að hún missir
legvatnið og fæðir barn. Lýsingin er
einkennandi fyrir Guðberg og dálæti
í sögum hans á líkamsvessum og ein-
kennilegum sjónarhornum á manns-
líkamann.
Stutt er í fáránleikann, jafnvel
þegar aumasta eymdin á í hlut. Mar-
el, faðir Klapparstelpnanna, leggst
fárveikur eitt sumarið. Hann veit að
hann á stutt ólifað og allir aðrir vita
að hann er á fórum. í einsemd sinni
syrgir hann lífið sem fjai'ar út og
hann syrgir það að geta ekki lokið
því sem hann tók sér á hendur í líf-
inu. Hann fer en óuppfylltar skuld-
bindingar standa eftir. Hann fer frá
öllu, bæði merkilegu og ómerkilegu.
Jafnvel skuldir hans munu lifa þótt
hann deyi.
Þessi skáldsaga Guðbergs er ekki
flókin að byggingu, framvindan er
látlaus og á stundum jaðrar hún við
að vera eitthvað annað en skáld-
saga. Söguhöfundur dvelur við ein-
stök atriði í löngu máli, jafnvel heilu
kaflana. Fyrir vikið verður sagan
löng eins og af blaðsíðutali má sjá.
Jafnframt minna sumir kaflarnir
frekar á ritgerð en skáldsögu, eftir
atvikum heimspekilega eða fagur-
fræðilega.
I átján blaðsíðna kafla stöðvast
frásögnin þar sem sögumaður fjallai-
um hugtak fegurðarinnar frá ýmsum
hliðum, með eigið uppeldi og æsku-
stöðvar í bakjgrunni. Niðurstaðan
hljómar svo: ,A þessu sést það sem
ég hef oft sagt að fegurð hlutarins er
ekki í honum sjálfum, ekki í hug-
myndinni sem hann sprettur af eða
þeirri sem maður gerir sér af honum
heldur í lönguninni til að sjá hann í
réttu ljósi. Fyrir bragðið er fegurðin
ekki sjálfstæð heldur í mátulegri
fjarlægð frá því sem hugleitt er.“
Freistandi er að ætla að sögumað-
ur skoði æsku sína í þeirri löngun að
sjá hana „í réttu ljósi“. Ankannaleg
sjónarhorn eru því tíð og sterk við-
leitni til að framandgera sviðið með
brechtiskum hætti. Dæmi um þetta
er þegar höfundur gerir hlé á frá-
sögn sinni vegna bilunar í tölvu sem
hann notar við innsláttinn.
Eins og áður segir er hér á ferð-
inni mikil saga sem ber fjölbreyti-
leika höfundar síns ríkulegt vitni.
Yíða er skyggnst djúpt bak við ásýnd
hlutanna og dvalið við atburði og lýs-
ingar þannig að framvindan hverfur
og frásögnin fær á sig esseyjublæ.
Orðmargar lýsingamar eru tilbrigða-
ríkar en fyrir kemur að þær bera
ekki uppi frásögnina. Meiri niður-
skurður á texta og þjöppun hefði að
mínu viti verið álitlegur og varla
skaðað. En svona er sagan: stór, mik-
il og þung. Skilvinda tímans hefur
greint sundur það sem skiptir höf-
und máli. Ekki er samt víst að allt
þetta skipti lesandann eins miklu.
Ingi Bogi Bogason
Aðalbjörg
Jónsdöttir
sýnir í
Skotinu
NÚ stendur yfir sýning Aðal-
bjargar Jónsdóttur í Skotinu,
Hæðai'garði 31. Á sýningunni
eru prjónakjólar, málverk,
nælur og slæður.
Aðalbjörg lærði kjóla- og
kápusaum og sérhæfði sig í
prjónakjólum úr íslensku ein-
girni, og hafa þeir vakið verð-
skuldaða athygli, bæði hér
heima og erlendis, segir í
fréttatilkynningu. Aðalbjörg
hefur notið tilsagnar í málun í
Myndlistaskóla Reykjavíkur,
myndlistarklúbbi Hvassaleitis
og farið á námskeið í smá-
myndamálun í Texas. Hún
hefur haldið fjölda sýninga
undanfarna áratugi, bæði
einkasýningar og tekið þátt í
samsýningum.
Sýningin stendur til mánu-
dagsins 23. nóvember og er
opin alla daga frá kl. 10-16.
Sölusýning á
Café Milano
NÚ stendur yfir sölusýning
Ellýjar á Café Milano. Þar
sýnir hún nú olíumálverk
ásamt ljósmyndum. Sýningin
stendur út nóvember.
Guðbergur
Bergsson